→
baile
Ag baile (50+)
→
fearacht
A fhearacht siúd, bhí aige fanacht san mbaile, agus gan a dhul ann chor ar bith. Ní hanna d'fheil dó: fear pósta agus muirín air
→
fios
Thug sé an tír soir amach air fhéin ag iarraidh fios a fhortúin. Ach ba ghearr go raibh sé san mbaile aríst agus a leath-sciathán briste
+
Ghabhfainn ar farraige inniu dhá mbeadh fear fobhairne agam, ach sin é an buille. Cáil an fear fobhairne ab fhiú dhuit a thabhairt leat den bhaile seo. Níl a leithide ann
TUILLEADH (1) ▼
Beidh fear fobhairne ag an sagart sin is chuile bhaile nó is cinniúint air é. Nuair a bhéas snaidhm ar bith air rithfidh sé go dtí iad seo go dtuga siad chuile scéala dhó. Is beag an néal ar an ógánach sin!
→
focal
Dhá mba leis an sagart a bheadh sé sin ag caint ní thiúrfadh sé aon-lascainí dhó ach an oiread le fear den bhaile. Níl modh focail aige le aonduine. Is mór an t-íonadh nar mharuigh duine eicínt ariamh é, agus cho coiligneach agus a bhí an dream siúd timpeall air. Ach is le diabhal mar sin a rithfeadh sé!
→
foirgthe
Dheamhan neach an aoin istigh ar an mbaile nach bhfuil foirghe le fliú. Bhuail sé muid tá mí ó shoin, ach m'anam go bhfuil muid ag fuasaoid aríst. Níl rud ar bith cho haiféalach leis. Mara bhfuil ag Dia déanfaidh sé creach shul má stopfas sé.
+
→
freagair
Bíonn siad — na J.annaí — ag iarratas i gcomhnaí! Ba shin é a gceird ariamh fhéin. Nuair a bhí mise ar an mbaile sin, bhíodh muid sáraithe aca: gráinnín salainn, braon bláthaí, ioscaidín tae, uibhín chirce … M'anam gurb é atá ag féithiú leo muis. Den sonas a achainí, adeir siad, ach den donas a bheith dhá freagairt.
TUILLEADH (1) ▼
Ach meastú cén chaoi a maireann a bhfuil ag iarraidh a gcodach i nGaillimh chor ar bith? Tá an baile mór foirghe anois. Foirghe ceart. Ní ghabhfá dhá choisméig nach mbeadh duine ag dilleóireacht ort. Agus iad cho spleách cho anshóiteach! Sea agus cuid aca beathaithe bláfar! 'Ar ndó is den tsonas an achainí, ach den donas a bheith dhá freagairt. M'anam an té a thiúrfadh áird orra siúd, gur ghearr gurb é mála na déirce a bheadh air fhéin!
+
Tá mé ag imeacht ar fuaidreamh soir annsin ar feadh an lae, agus ní raibh mé san mbaile ag dinnéar ná ceó. Caithfidh an dícéille féin a bheith ann, arsa tusa
TUILLEADH (1) ▼
Cén fuaidreamh atá ort ag imeacht go fánach mar sin. Is beag a bhéas de bharr do shaoil agad má lonnuíonn tú sna bólaí seo. Níl pínn dhá saothróidh tú nach gcaithfidh tú aríst. Breá nach dteigheann tú abhaile má tá aon-bhaile agad?
Tá fudarnéis ar fud an bhaile seo ó tionnscluíodh an pósadh céanna. Má siad na putaigh fhéin iad, níl siad leath-shásta a dhul chuig an scoil ach ag caint air, agus ag ceapadh go mbeidh oíche mhór aca.
→
fág gan
Cén catmara atá ar an bhfear seo thíos a dhul ag cur an tabhairt sin air fhéin le leasú go barr an bhaile, suas ar sean-spíontán fliuch báite, agus neart garrantaí bán de scoth na talúna annsin siar aige. 'Ar ndó sin é: ag treabhadh an tsléibhe agus an talamh réidh a fhágáil gan cur
Níl a fhios agam a mbeidh a cuid gruaige cho fáinneach siúd aice nuair a bhéas sí scathamh i S. Gh. Bainfear obair aiste annsin. Dar fia is dona an mhalrait aice é, agus an cháil airgid atá uirre, a dhul ag pósadh isteach ar an mbaile sin
Dheamhan buille ar bith a níos sé sin ach ag máinneáil timpeall an bhaile ag coinneál chuile dhuine eile ó obair
+
→
fálróid
Tá dháréag agus píobaire aca ann, agus dheamhan a bhfuil siad indon boirdín feamainne a chur amach in a dheidh sin ach ag imeacht ag fálróid ar fud an bhaile. Nach ó Bh. Fh. a cheannaigh siad roinn fheamainne anuiridh
TUILLEADH (1) ▼
Dheamhan mórán atá dhá fhálróid ag na caoirigh sin muise, mar nach mórán talúna atá aige th'éis a dhichill le tabhairt le fálróid dóibh. Dheamhan slí do choise de thalamh ar an mbaile sin. Nach bhfuil sé sáinnithe uilig ag mac Bh. Dh. dhó féin. Ach tá mé ag ceapadh go mbíonn cead scuir ag na caoirigh annsin san ngeimhreadh, mar bhíodh san áit seo a bhfuil tú ann fadó.
→
fána
Níl leath an chirt leis. Deir siad gur minic a thug tuile fear buile le fánaidh: sin é a fhearacht aigesan anois é. Ní shásódh tada é go dteigheadh sé in aghaidh an bhaile uiliog, ag déanamh amach go smachtódh sé iad: eisean atá smachtuithe anois
→
fánach
Tá ur gcuid féir ag imeacht go fánach annsiúd thíos cheal claidheachaí. Bíonn beithigh an bhaile istigh ann chuile ré solais = go neamh-thairbheach díbh fhéin
+
→
fán
Fán fada go raibh air, mara fada ó bhaile a chuaigh sé ag iarraidh mná!
TUILLEADH (1) ▼
Is mór ar chuir a athair sin fán orra roimhe seo. Bhánuigh sé an baile sin thoir ar fad. Droch-thiarna a bhí ann. Ach tá na préacháin ag déanamh neadrachaí in a chuid simléar anois
→
féar
Ara ná géill do J. Tá sé sin cho bréagach leis an bhfear adúirt go bhfaca sé an féar ag fás. Nachar dhúirt sé liom fhéin an lá faoi dheireadh gurb é an áit a bhfuil an mac ag obair anois ag déanamh céibheannaí inDúiche Sheóigeach. Diabhal mé gur chreid mé é, agus go ndeacha mé dhá innseacht san mbaile aríst. Rinne siad ballséire dhíom. Céibheannaí inDúiche Sheoigeach!
→
féarlach
An áit sin ar fad a fheiceas tú sceite bíonn sé tirm san samhradh agus beithigh agus caoirigh ag an dá bhaile air. Tá binn agam fhéin air. Bíonn féarlach sách blasta air
+
→
carraera
Gairm na gcoileach! Beannacht Dé dhuit, bhí carraeraí ag (d)ul soir, sul ar tháinic an cúpla abhaile = bhí sé in a dheire oidhche. Carraeraí a bheadh ag dul 'na bhaile mhóir le móin nó a samhail, a's a mbeadh coisméig mhaith rómpa, corruigheann siad faoi dheire oidhche, i riocht's nach mbeadh maith an mhargaidh thart rómpa.
TUILLEADH (1) ▼
Dheamhan cos aon-charraera a bhíodh sa mbaile an tráth sin, go mbíodh an oidhche caithte thar druim go minic. D'fhanaidís ag ól a's a' ragairne faoi bhealach, dhá n-eirigheadh leo(b) aon-phighinn airgid a bheith ar iomchur aca(b).
Fanadh sé sa mbaile. Níl guth 'bith sa teach seo ar fhéin ná ar a chuid cipiléarachta = níl fáilte ar bith againn roimh an gcineál cainnte 'bhíos aige.
+
→
ciseach
Tá'n baile in a chiseach aige; 'chuile dhuine faoi na chosa, a's gan goir aca(b) labhairt, le na bhfuil de charaideachaí aige.
TUILLEADH (1) ▼
Tá'n áit in a chiseach ag a' mbrothtuinn ghasúr sin as Baile Átha Cliath. Dheamhan fhios ag aonduine beo, cé'n ámhuilleacht atá ionnta(b).
+
Is diadhachta dhó coimhightheas a bheith air anois. Tá sé in am aige a bheith taithighthe ar a' mbaile seo feasta.
TUILLEADH (2) ▼
Fadó bhíodh coimhightheas ag chuile dhuine roimh(e) na sagairt, ach anois, dhéanfaidís chomh teann orra(b) le fear de'n bhaile.
Marach le coimhightheas rómhatsa faoi thú a bheith in do strainséara, mo choinsias, bheadh lán a' tighe istigh. 'Seo é an teach cuartaidheachta atá ag aos óg a' bhaile.
Ní fheicim fear a' bith a bhío(nn)s chomh coitchiannta sa mbaile mór leat, nach mbeadh scéal eicínt aige de bharr 'aistir ach thú. Maran dhá gcoinneál duit fhéin atá tú!
→
colg
Má chuireann tú colg air, dheamhan a bhfuil ar a' mbaile a cheannsóchas é. 'Bhfeiceann tú an chrobh láimhe a's an clár droma atá aige, bail ó Dhia a's ó Mhuire ar a' bhfear!
→
cosacán
'Bhfuil fhios céard tá le déanamh leis an asal sin, cosacáin a chuir air, a's a smut a bhualadh ar a chois tosaigh, in aice sin. Mara múine sin é, caith le gunna é. Níl aon-gharrdha ar a' mbaile nach bhfuil ina bhéal in áirde aige.
+
Is beag an mheas a bheidheas aige siúd ar bhéile fataí cosnochtaighthe, a's an chleachtadh atá aige ar bheaduidheacht a's bealthuidheacht a fhaghail sa mbaile.
TUILLEADH (1) ▼
M'anam gurb é atá dhá bhaint as a chleachtadh, fear nach raibh aige 'sa mbaile ach cupla fata a ithe cosnochtuighthe!
→
cuideáin
Bhí scliúchas achrainn eicínt ag tighthe bharr a' bhaile aríst indiu. Éanachaí coideáin a tharraing é. Bhí na mná ollmhuighthe amach ceart.
→
cíble
Bhuel tá fear sa mbaile as Meriocá tigh Sh. Mh. Mh. annsin thiar, a's dhá gcloistheá é sin a' cíbleadh, déarfá go deimhin go bhfuil cainnt aige. Ach má tá, dheamhan ínnte ach sprus-chainnt.
→
cóisir
Is mór a' chóisir 'bicycles' atá annseo. Chaithfeadh sé go bhfuil daoine thar bhaile isteach ag a' 'time' ('time' = céilidhe, spóirt)
+
→
baile
Tá ordláimh (urláimh?) ar a' mbaile fré chéile anois aige. Taoiseach mór é (féach "taoiseach").
TUILLEADH (7) ▼
'Chaoinfeadh mná na mbailte sib, a gcaraid a's a ngaoil'; An fhad a's chuaidh a 'gcharactér' go raibh a n-anam ag na Naoimh' (as 'Amhrán na Trágha Báine')
Beidh fhios ag a' mbaile é, má chloiseann sé sin aon-cheo faoi.
Tá'n baile ina dhá mhuinntir ag a' diabhlánach sin siar. Marach eisean, b'fhurasta ceart a bhaint de'n chuid eile, ach cé beag a dhonacht' arsa tusa.
'Raibh tú ag éisteacht leis a' gcainnt a chaith an páiste sin. Anois céard a déarfá le Gaillimh, a's gan ann ach baile beag'.
Dheamhan baoghal air, a bheith ag ól! Anois céard deir tú le Gaillimh, a's gan ann, ach baile beag!
Tá béasaí an bhaile mhóir anois aige.
Bail ó Dhia ort! a bheith sa mbaile ag a' ceathair a chlog! Ar chuala tú ariamh é: 'ní h-ionann a dhul 'na bhaile mhóir, a's é fhágáil.'