→
baile
Baile mór (50+)
→
fearadh
Ní fearadh mór don bhaile seo í sin a bheith ann ar aon-nós. Hébrí cén dochar a dhéanfas sí, ní dhéanfaidh sí sochar ar bith
→
fios
Níl a fhios san diabhal (san tubaiste, san gcatmara etc.) céard a bhíos sé a dhéanamh san mbaile mór gach lá
→
focal
Dhá mba leis an sagart a bheadh sé sin ag caint ní thiúrfadh sé aon-lascainí dhó ach an oiread le fear den bhaile. Níl modh focail aige le aonduine. Is mór an t-íonadh nar mharuigh duine eicínt ariamh é, agus cho coiligneach agus a bhí an dream siúd timpeall air. Ach is le diabhal mar sin a rithfeadh sé!
→
freagair
Ach meastú cén chaoi a maireann a bhfuil ag iarraidh a gcodach i nGaillimh chor ar bith? Tá an baile mór foirghe anois. Foirghe ceart. Ní ghabhfá dhá choisméig nach mbeadh duine ag dilleóireacht ort. Agus iad cho spleách cho anshóiteach! Sea agus cuid aca beathaithe bláfar! 'Ar ndó is den tsonas an achainí, ach den donas a bheith dhá freagairt. M'anam an té a thiúrfadh áird orra siúd, gur ghearr gurb é mála na déirce a bheadh air fhéin!
Tá fudarnéis ar fud an bhaile seo ó tionnscluíodh an pósadh céanna. Má siad na putaigh fhéin iad, níl siad leath-shásta a dhul chuig an scoil ach ag caint air, agus ag ceapadh go mbeidh oíche mhór aca.
→
fáideog
Ní fhaca mé aon-chruach go hiomaí is mó fáideógaí fuara ná í sin. Tá sí bratha leo. Meastú cérb as a dtáinig siad. Rudaí brocacha iad ar aon-nós. Milleann siad an coirce. Nach haisteach an rud le rádh leat anois é, ach ní fhaca mé aon-cheann de na fáideógaí fuara sin ariamh air choirce bharr an bhaile. Is cosúil gurb é an talamh a níos iad.
→
fáinne
Trí huaire a chuireas siad (na capaill) an cúrsa i bhfáinne san Rása mór i mBaile an Bhriota.
→
fálach
Chreidim gur fearr dom an citil a fhiuchadh faitíos na fálach thuas. Thiocfadh dóibh seo a bheith isteach puinte ar bith, agus dheamhan agus móide, in a leabaidh sin, a mbeidís isteach go mbeadh an dubh ar an oíche. Ní hionann a dhul 'na bhaile mhóir agus a fhágáil.
→
fán
Is mór ar chuir a athair sin fán orra roimhe seo. Bhánuigh sé an baile sin thoir ar fad. Droch-thiarna a bhí ann. Ach tá na préacháin ag déanamh neadrachaí in a chuid simléar anois
→
carracán
Dheamhan cladach i gCois-Fhairrge is achrannaighe ná mar 'tá sa mbaile sin. Tá sé faoi chlochair a's faoi charracáin as éadan. Ní féidir aon-chapall a thabhairt níos íochtaraighe ann ná snáth mara rabharta móir.
→
carraera
Gairm na gcoileach! Beannacht Dé dhuit, bhí carraeraí ag (d)ul soir, sul ar tháinic an cúpla abhaile = bhí sé in a dheire oidhche. Carraeraí a bheadh ag dul 'na bhaile mhóir le móin nó a samhail, a's a mbeadh coisméig mhaith rómpa, corruigheann siad faoi dheire oidhche, i riocht's nach mbeadh maith an mhargaidh thart rómpa.
Tá sé mór agamsa a dhul a' cinnireacht daoine, fear atá ar bheagán scoil' a's foghluime, a's nach ndeacha níos faide ó bhaile ná Gaillimh ariamh.
Is mó coimhightheas é ná'n dearbhráthair go mór, aindeoin nar fhága an dearbhráthair an baile ariamh.
Ní fheicim fear a' bith a bhío(nn)s chomh coitchiannta sa mbaile mór leat, nach mbeadh scéal eicínt aige de bharr 'aistir ach thú. Maran dhá gcoinneál duit fhéin atá tú!
+
Is deas an áit a deirigh léithe as a dheire. Tá'n baile siúd an-choimhneasach. Féadfa sí sciorradh isteach do'n bhaile mhór dhá cheann de ló.
TUILLEADH (1) ▼
Beidh tú coimhneasach annsin, a's féadfa tú aer a' bhaile mhóir a thabhairt duit fhéin 'chuile lá, a dtogrócha tú, ní hé sin do'n áit seo.
→
cóineas
Is géar géar a theastóchadh bóthar a dheanamh annsin. Ba mhór a' choimhneas é, do'n dream a bhfuil talamh ucu suas i mbarr a' bhaile.
+
→
cóisir
Tá cóisir mhór cruacha móna ar a' gcnocán siúd, ach seans go bhfuil a' baile uileag fúithe = is leis a' mbaile fré chéile an mhóin.
TUILLEADH (1) ▼
Is mór a' chóisir 'bicycles' atá annseo. Chaithfeadh sé go bhfuil daoine thar bhaile isteach ag a' 'time' ('time' = céilidhe, spóirt)
+
→
baile
Tá broscán mór tighthe ar a' mbaile sin.
TUILLEADH (29) ▼
Tá ordláimh (urláimh?) ar a' mbaile fré chéile anois aige. Taoiseach mór é (féach "taoiseach").
Ní mór dhuit thú fhéin a shacadh go maith (i.e. le beatha), má's leat bualadh soir go dtí baile na gortan sin thoir.
Gheobha tú aer bailte mór uaidh.
Is breagh an rud do dhuine a dhul ar aer a' bhaile mhóir, corr-uair.
Is suarach an áit do dhuine a bheith istigh ar shlata an bhaile mhóir, a' breathnú uaidh.
Phós sí istigh ar chluais an bhaile mhóir = i bhfoisceacht mbeannuighe Dia do'n bhaile mór, 'sna 'Líbertí'.
Níl i nGaillimh, ach púirthín siogán (seangán) le h-ais bailte móra eile.
Muise ní baile mór é, ná píosa ar thóin baile móir = níl fairsinge a' bith ann.
Sin é fhéin an baile mór eile = ní baile mór chor a' bith é, nó má's eadh, is baile mór suarach é.
Bhí brothtuinn a' bhaile mhóir a' rith 'na dhiaidh. (féach "brothtuinn").
Tá béasaí an bhaile mhóir anois aige.
Tá'n baile mór an-phlúchtaighthe, le bheith cuibhrighthe istigh ann igcomhnuidhe.
'Ní h-ionann a dhul do'n bhaile mór, a's é fhágáil' (sean-fhocal) = baineann moill de dhuine dhá bhuidheachas, ar a dhul do'n bhaile mhór dhó.
Bail ó Dhia ort! a bheith sa mbaile ag a' ceathair a chlog! Ar chuala tú ariamh é: 'ní h-ionann a dhul 'na bhaile mhóir, a's é fhágáil.'
Shíl mé nach ndeanfainn de mhoill, ach feadh's mé an ceap a fhaghail, ach chinn orm imtheacht uaithe. Ó deir siad 'nach h-ionann a dhul do'n bhaile mór a's é 'fhágáil.
Nach éasca leat a theacht abhaile! Deirimse leat nach h-ionann a dhul 'na bhaile mhóir, a's é fhágáil.
Bhuail goin ocrais mé, ach céard d'fhéadfainn a dhéanamh. 'Fear gan airgead i mbaile mór' a mhic ó 'is olc a' lón dó goile géar'.
Bhí mé 'mo bhambairne; ó chaill mé mo chuid airgid. Bhuail ocras mé, ach ní rabh fhios agham, cá dtiubhrainn m'aghaidh. 'Fear gan airgead i mbaile mór, is olc a' lón dó goile géar' — is olc sin'.
Ní bheadh clóic a' bith ar dhuine amach faoi'n tuaith, ach a' té a thiocfas 'na bhaile mhóir, tugadh sé lón nó costas leis ar mhaith leis fhéin, arae mar adeir a' fear fadó: 'fear gan airgead imbaile móra, is olc a' lón dó goile géar'.
Nach hé an 'bligeáird' baile mór ceart críochnuighthe é (sé'n bligeáird (blackguard) baile móir an fíor-bhligeaird, dar le lucht na tuaithe).
Is geall le 'bligeáird' baile móir ag imtheacht anois é.
Mhúinfeadh sé 'bligeáirdeacht' anois do 'bhligeáird' baile móir.
Diabhal mé go mbeadh puinntí gnaoidheamhlachta imbligeáird baile móir fhéin, ach maidir leis sin, fág as margadh ar fad é.
Ní áirge mhór muise, d'aon-bhaile mór é siúd. Múinfe sé brainnsí bligeáirdeachta do na 'bligeáirds' is measa ann.
Ba mhór ab fhiú dhuinn, gur choinnigh sé ó'n mbáistigh, go raibh muid ar ghort a' bhaile.
Is glas iad na cnuic i bhfad ó bhaile; is glas iad na cnuic i bhfad uainn, ach ní féarmhar; bíonn adharca móra ar na beithidhigh i bhfad ó bhaile.
Cá'id ó bhaile a bhí tú, nuair a tháinic an bháisteach ort? Freagra — míle ó bhaile, dhá mhíle ó bhaile, tamall maith ó bhaile, achar deas ó bhaile; ní raibh mé achar a' bith ó bhaile; ní raibh mé an fhad seo a's an Chloich Mhóir ó bhaile etc.
Is mór a' t-iongnadh nach n-eireochadh posta eicínt leis, fharrus a bheith sa mbaile.
Ná bac le Deaideó níos mó a leain(bh)ín. Tá sé sa mbaile.