→
téigh
Chuaidh sé (50+)
Chuaidh fear thart annseo an bhliadhain cheana, a's é gléasta mar bheadh tinncéara ann. Ar a chaomhamhaint a bhí sé ingeall ar bhean bhocht eicínt a rubáil a's a mharbhú, thart síos. Dheamhan duine beo, nach gcuirfeadh sé dalladh púicín air. Siar faoi Chonamara in áit eicínt a rugthas air as a dheire, a's cuireadh príosúntacht le na ló air. Má cuireadh fhéin ba mhaith an aghaidh sin air, ná ar aon-duine eile a dhéanfadh a leithide de chleas.
→
carcair
Is diabhluidhe an charcair sceach atá ann. Chuaidh sé righte liom mo bhealach a dhéanamh ann, chor a' bith.
+
Má tá an mhuc sin deich gclocha ar a cois, 'sé a cloch-neart é. Bíod sé buidheach, má fuair sé chúig phunta uirre. Chonnaic mise muca thoir ar an aonach indiu, a raibh dhá chloich a's trí clocha aca(b) uirre, agus is beag le cois na cúig phunt a chuaidh siad.
TUILLEADH (1) ▼
Is diadhachta dhuit a bheith a' clamhsán, 'scáth an t-achar a chuaidh tú. Má tá sé míle bealaigh, sé a chloch-neart é. (bhí an gasúr a' casaoid faoi gur cuireadh ar aistear é).
Tá cion tighe idir 'chaon bhord dhíob. Deamhan bréag ó chuaidh sé a' leagan amach iomrachaí ann, nach hé a rinne na clársachaí fada fairsing'
Th'éis a' méid sin, ghlan leis as New York, a's chuaidh sé amach i gceann eicínt de na státaí coimhightheacha atá in iargcúil Mheriocá, a's níor fritheadh scéal ná scuan uaidh tí (ní) ba mhó. 'Chuile sheans gur cailleadh ann amuigh é.
Chuaidh sé 'fhoisceacht mbeannuighe Dia, dhá bheith aimsighthe ag a' madadh ruadh, a's é a' dhul isteach béal a' choinicéir. Bhain sé fionnach as, ach mar sin fhéin, thug sé a bheanna leis.
+
→
colg
Ar a' dá luath a's a chonnaic an madadh é, chuir sé colg air fhéin, a's thug sé amhóg le na fhastú. Ach níor leis-sean (cat) ab fhaillighe é, chuaidh sé de léim ghlan-eascartha sa gcrann, a's anuas as sin ní thiocfadh sé, dhá gcaithteá leis, go maidin.
TUILLEADH (1) ▼
Ar a toirt a's ar samhluigheadh íocuigheacht leis, tháinic colg air, a's chuaidh sé i ngealta.
+
→
comaoin
Chuaidh sé sáthach gar dhomsa a rádh leis, nar chumaoin dó, a dhul i gcleitheamhnas S. a chaitheamh amach. Ba mhaith leis aige é, nuair a bhí an chruadhóg air.
TUILLEADH (1) ▼
Má tá cion aige ar a' tsean-mháthair fhéin, is cumaoin dó. Marach an oileamhaint a thug sí sin dó, a's é 'na pháiste, dheamhan a' mbeadh beo indiu dhó. Chuaidh sé sáthach righte leis mar 'bhí sé fhéin.
→
corradh
Tá sé corradh ar leath-chéad míle as seo do'n Ch. a's shiubhail mo shean-mháthair chuile mhíle coisméig dhe, in a cosa buinn! Siar go gceaduigheadh sí cailleach luibheannaí a chuaidh sí. Is beag a dhéanfadh anois é. Dheamhan aonduine!
→
cóipís
Dar príosta muise, chuaidh sé 'fhoisceacht 'mbeannuighe Dia dhó é 'fhaghail garbh aréir faoi na chuid cóipís'.
+
→
baile
Tá mé 'ceapadh gur suas go dtí tighthe bharr a' bhaile a chuaidh sé.
TUILLEADH (2) ▼
Is gearr ó bhaile 'chuaidh sé ag iarraidh mná. Níor fhága sé béal a dhoruis fhéin. Ach deir siad 'pósadh ar a' gcárn aoiligh, a's do bhó a dhíol i bhfad ó bhaile'.
Nach fada ó bhaile a chuaidh sé (scéal a bheithidhe ag iarraidh a choinneál ina rún, a's scaipfeadh sé ina dhiaidh).
+
→
bannaí 1
Níor chumaoin dhó a bheith cuireamhaint ar J. P. Nuair nach raibh líon léith le n-ithe aige, ná síol a chuirfeadh sé i dtalamh, chuaidh J. Ph. imbannaí air, thiar sa mbeainnc faoi chúig phunnt fhichead, a's chuile dhuine eile th'éis cinneamhaint air.
TUILLEADH (3) ▼
Gheobha sé an t-iasacht ceart go leor, má fhaghann sé mórán áirleacain ná ionbhadh len' íoc, nó nach bhfaighe. Ar ndú (ndóigh) is ag a' gceann a chuaidh i mbannuidhe air, is fhearr fhios sin.
Ní hé 's cionntaighe ach mise a chuaidh imbannaí air. Ba chóra dhom fhios a bheith agam, má theigheann duine i mbannaí go ndéanfa sé díol.
Dhá mbeadh aon-chuimniú aige, nuair a chuaidh sé imbannaí air, go gcaithfead sé díol a dhéanamh as a dheire, tá mé 'ceapadh nach mbeadh sé leath chomh spleodrach ag ól a bhfuair sé in aisce uaidh an lá sin. Sin é 'an déirce dhá chuid féin do'n amadán' ar chaoi ar bith.
→
baorsa
Céard a chuir le baorsa anois é? Ní féidir gur faoi'n gcupla caoirín sin a chuaidh thar fál atá sé!
+
→
bealach
'Chuaidh mo ghrádh-sa an bealach seo, go deireannach aréir; Níor tháinic sé do m'éiliú, a's mise tinn liom fhéin' (as amhrán)
TUILLEADH (5) ▼
An bealach ó dheas a chuaidh sé = an taobh ó dheas, an áird ó dheas.
Dhéanfadh sé ár, dá leigeadh muid bealach leis, agus sáthach righte a chuaidh sé linn é 'cheannsú chor a' bith.
Chuaidh sé righte go leor liom, bealach a dhéanamh thrídh na daoine.
Mara n-eirighe tú as a' mbealach sin (droch-ghnás nó droch-nós), caoinfe tú é, ar ball. Ach bíodh agad a mhic ó. Beatha do dhuine a thoil, mar adeir C. leis a' mac, nuair a chuaidh sé le tincéaracht.
Cailleadh lán mála leis lena chur ar bhealach maith (i.e. le dochtúr a dheanamh dhi), ach bhí sé chomh maith é 'chaitheamh sa bhfairrge ná é 'chailleadh leis, mar amudha a chuaidh 'chuile phighinn dhi.
→
crinn
Bhí an dá phúcán tosuigh a' crinneadh a chéile, chomh uain's mhair flaim a' bith as aer, ach nuair a chuaidh sé ar lagar críochnuighthe, bhuail púcán Ch. S. púcán na n-oileán sa tornáil. Mar sin fhéin, ní fhaca mé aon-gheallta ó tháinic cuimne dhom, a chinnfeadh orra(b).
+
→
cuilín
Cuilín lócháin a chuaidh le m'anáil, a's tá sé cinnte orm mo sceadamán a réidhteach aige.
TUILLEADH (1) ▼
Tá a shúil go dona. An lá faoi dheire a raibh siad a' cáthadh, chuaidh cuilín de'n lóchán fúithe, a's chinn sé air é 'thabhairt amach. Tá sí dúinte fré chéile anois aige. Banaltra mhaith a theastóchadh uaidh (banaltra = bean oileamhna. Deirtí go mbíodh bainne cíoch go maith ag súil thinn, nó súil a mbeadh salachar nó dubhradán fúithe)
+
→
beo 1
Níor bheo é, go dteigheadh sé a' (de?) charruidheacht liom, a's nuair a chuaidh muid a' charruidheacht, ba gearr go ndearna mé cleas a' tradhaill leis. Ní bheidh an oiread fonn air aríst déarfainn.
TUILLEADH (6) ▼
Chuaidh sé abhaile go beo tapa th'éis a' méid sin. Ba mhaith an aghaidh air, a' gob a fuair sé. Ní hé a mhaltraid a thuíll sé dhó fhéin.
Chuaidh sé abhaile go beo deifreach.
Chuaidh sé is 'chuile áit beo, a's ní raibh tuairisc le faghail aige, in aon-áit.
Chuaidh sé go fód beo leis a' gclaise.
Ná bac leis a' bhfód beo a dhuine! Chuaidh sé go talamh iochtair.
Chuaidh gaineamh beo, faoi na shúil an lá faoi dheire, a's iad a' déanamh spraoi ar a' tráigh, a's shílfeá go bhfuil sí dúinte aige ó shoin. Is olc an éadáil é an gaineamh beo sin le dhul faoi shúil duine. Tá sé cruadh géar.
+
→
beo 2
Tá méir bhocht air, in áit a ndeacha dealg isteach faoi an ionga, a's chuaidh sé sa mbeo.
TUILLEADH (1) ▼
An greim a d'ith mé, chuaidh sé go beo isteach in m'fhiacail a's bhuail doightheachaí mé, a's dheamhan forus ná suaimneas a thug siad dhom aríst i gcaitheamh na h-oidhche.
→
beochan
Dheamhan a raibh ann ach beodhchan beag, i dtosach, ach neartuigh sí, go raibh sé in a ghála, a's in a gheal-stoirm as a dheire. Tá mé 'ceapadh go mb'éigean do'n bhádóir a chuaidh siar taca am dinnéir rith cladaigh a thabhairt dó fhéin. Ní dhéanfad sé choidhchin é in éadan na stoirme siúd.
Ní raibh aon-tsása(amh) aige ann, go dteigheadh sé sa mbile buaic orm faoi'n méidín sin míllteanais, a rinne na beithidhigh air, a's tuille diabhail aige, má chuaidh leis.
→
brabach
Is beag de (an) bhrabach atá ar na síolta aghainn i mbliadhna. Sáthach righte a chuaidh sé linn an oiread a bheith aghainn a's a rinne an 'pháircín bheag' sin thuas dhuinn.
→
breá
Níor íoc sé an fear fánaighe deire a bhí aige fós, a's nach breágh a chuaidh fear eile leis in a dheidh sin = níor íoc sé tuarastal an fhir páighe a bhí aige go deireannach, a's nach iongantach a chuaidh fear eile ag obair aige 'na dheidh sin.