Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

cáil (24)

 
daor 1
Níl sé leath chomh dona is atá a cháil. Dheamhan a leanann sé daoine ródhaor chor ar bith. Ach an té nach dtugann mórán tráchta dó, leagann sé air. An milleán sin air?
 
Níl dea-cháil ar bith air sin soir anseo
 
Tá siad ag déanamh tithe as éadan ann, agus gan cianóig dhár dhealbh an ghrian ag an dream atá ag dul a cónaí iontu ach ag forcamhás ar an déirce sin (dole). Dream atá ar an scoir — pailitéaraí — ar fad atá iontu. Diabhal mé gob (gurb) orthu atá meas uileag anois. Cuirfidh mé mo rogha geall leat gur túisce a gheobhadh duine acu bean, ná fear a mbeadh cáil mhór air
 
Théis a raibh de cháil uirthi, is beag an deiseacht í. Ní thabharfainn cnaipe gan chois uirthi dhá mbeadh an braitín púdair siúd scríobtha di
 
díbir
Céard a chuir díbirt ar na fámairí agus ar na Gaeilgeoirí ach an droch-cháil sin a chuaigh amach den áit, tá cupla bliain ó shin. Dheamhan aithne ar dhochtúirí nach raibh chuile dhuine sa dá pharóiste ag dul ar na maidí de ghorta gharta
 
Bhí muid ag iarraidh cur faoi ndeara dó fanacht go mbeadh díogarnach lae féin ann, ach ní raibh aon mhaith a bheith leis. Ghread sé leis i lár an mheán oíche. Ní thabharfainn an tabhairt sin orm féin an tráth sin d'oíche ar a dtug tonn ar thrá: bóthar chomh huaigneach agus a bhí le dhul aigesean. Dheamhan lá ariamh nach raibh cáil shíúil ar an mbóthar céanna. Ach ní bheadh seisean ach ag magadh faoi na rudaí sin
 
díol 2
Ní raibh díol na sochraide d'airgead aige féin ainneoin a raibh de cháil airgid amuigh air
 
Ar ndóigh deirtear go bhfuil bruín sa gcnocán sin, diúltaí muide dhó. Diabhal lá ariamh ar aon chor nach raibh cáil shíúil air. Is iomaí duine nach dtaitneodh leo a dhul thairis san oíche astu féin
 
dóigh 2
Beidh ocras air. Dheamhan an dóichíde beirthe é muis. Bhí cáil an ghorta ariamh ar an áit a bhfuil sé
 
domhan
Tá a cháil ar fud an domhain i chuile áit anois
 
Ní fhaca mise aon donacht déanta ariamh aige, théis an droch-cháil atá air. Ach an té a dtéann cáil na mochóirí amach dó, níor mhiste dhó dhá mbeadh sé gan éirí go headra
 
Tá dhá Dhónall i gCúige Uladh, arsa tusa. Ar ndóigh mo léan, is fear Gaillmheach é mac Sh. freisin, chomh maith leis an té a bhfuil an cháil mhór air
 
Cén chiall duit a bheith chomh doriartha sin os coinne strainséaraí. Is deas an cháil a thabharfas siad ort aríst: go raibh tú ag sclamhaireacht ar fud an tí agus ag géaraíocht ar t'athair agus ar do mháthair. Breá sa tubaiste nach mbeadh foighid agat thairis sin
 
dréim
Ní théim ag dréim chor ar bith leo anois. Fuair mé fuílleach dóibh (díobh). Nár chuir siad mo cháil faoin tír! — i gcaidreamh, ag cuartaíocht, ag caint srl.
 
dris
Níor shíl muid tada a dhéanamh ar an mbaile ariamh nach mbeadh sé sin ina dhris chosáin i gcónaí romhainn. Nuair a d'fhéach muid le na dá ghabháltas a thabhairt d'aon duine amháin anseo, ba mhór leis go mbeadh an méid sin maitheasa orainn, agus chuaigh sé d'aon uaim ag cur suas le P. a chuid féin a choinneáil. Anois aríst nuair a bhí an tseanbhean ag teacht againn, ba mhór leis na deich scilleacha dúinn agus chuaigh sé siar de mhaoil a mhainge le droch-cháil a thabhairt orainn di. Nár agraí Dia air é. Ní fhéadfadh muide a bheith buíoch dó ar chaoi ar bith
 
Ghreamaigh sé dhó sin a bheith ina dhrochdhíolaí. Ar ndóigh bhí cáil na máthar i bhfad agus i ngearr. Bhíodh sí i gcónaí ag imeacht ag iarratas agus an té a thabharfadh aird uirthi ní dhéanfadh sí aon díolaíocht go brách leis. Bhí sí uair anseo agus cíos ag teacht trasna uirthi, agus tháinig sí aníos chugam agus mé ag obair i ngarraí na L. Thug mé chúig phunt di go dtí lá an aonaigh a bhí chugat, má b'fhíor di féin. Bhí airgead an uair sin ann ina shnáth mara le linn an chogaidh. Tháinig lá an aonaigh agus d'imigh sé ach ní raibh aon chaint ar mo chúig phunt. Chaith mé an tsíoraíocht ag tuineadh léithe shula fuair mé é. Bhí an mhaith bainte as faoi dheireadh, ag fanacht leis
 
Má ghníonn sé droichead de Bh. agus gan aon chuireadh bainse a thabhairt di, reicfidh sí é. Cuirfidh sí a cháil faoin saol. Nach raibh sé chomh maith dhó a hiarraidh ar aon nós
 
dubh 3
An bhfuil aon rath ort ag dúchan (ag cur fhataí). B'fhearr dhuit cupla lá a thabhairt dom le garraí Ú. Mh. Tá an craiceann siúd in ann thú a chur ar do mhiotal. Ní ag tabhairt guth oibre ort atá mé chor ar bith, ach go bhfeicfidh mé cén gníomh atá ionat le talamh, nó an bhfuil tú chomh maith agus atá do cháil. Chuala mé ag muintir na M. nach raibh cinneadh leat ag dúchan, agus dheamhan a bhfuil daorbhasctha dhaom (dhíom) féin
+
Chuaigh go leor nach raibh ceart amach faoin gceann céanna. Ní raibh sé leath chomh dona is a bhí a cháil. Ach sin é an chaoi a mbíonn sé i gcónaí
TUILLEADH (3) ▼
Chuaigh droch-cháil amach dó, agus má chuaigh féin, níl a fhios agam nár thuill sé í
Má théann droch-cháil amach do dhuine, bhí sé chomh maith dhó luí siar. Fanfaidh an cháil sin air, dhá mba é an fear ba feiliúnaí faoin domhan é. Ar chuala tú ariamh é; an té a dtéann cáil na mochóirí amach dhó, bhí sé chomh maith dhó gan éirí go tráthnóna
Má ghníonn tú é sin, ní shaorfaidh Éire thú gan droch-cháil a dhul amach duit. Sin é a bhfuil ó dhaoine
 
Is minic a théas droch-cháil ar dhuine ar bheagán údair
 
Chuaigh a cháil sin i bhfad agus i ngearr — cuireadh a cháil ins gach áit