→
aice 2
in aice (50+)
Tá ceann-fhearann (ceann-fhearainn) ann = an leath-fhód le claidhe; an chiúiseóg a fhanas timpeall le claidhe gan treabhadh nó gan cur i bpáirc. Ach in Iarthair na Gaillimhe (le farraige. Tá an chiall réamhráite i Muigh Cuilinn agus inGnó Mhór) tugtar amanntaí é, ar na cúilíní beaga — agus iad ingreamús dá chéile — a bhíos in aice le claise an tsrotha nó le claidhe san áit nach dteigheann na hiomrachaí díreach. Sórt ladhrógaí nó crúbáin iad. Idtalamh nach dtreabhtar ní fhágtar mórán de chiúiseóig le claidhe ann, agus b'fhéidir gur ingeall air sin a haistríodh an t-ainm. Na daoine a thugas "ceann-fhearann" ar áiteachaí mar seo, "an leath-fhód le claidhe" a thugas siad ar an "headland" féin
+
Cén mhaith breáichte mara bhfuil rud eicínt in a haice? Dheamhan a dhath! Ní farasbar breáichte a chuireas bárr ar an bpota. Bíodh sí go breá nó ná bíodh, ach má tá sí in a gnathach maith agus an téagar a bheith san sparán aice, déanfaidh sí cúis
TUILLEADH (1) ▼
Is diabhlaí deannachtach na ráigeannaí a bhí ann le dhá lá, agus chuile ráig aca ag baint fearasbár dhá chéile. Sin é anois é. Tá sé in am aice leigean fúithi dhá mba é toil Dé é
→
fliuchán
Fan istigh as an bhfliuchán! Ní samhaoin ar bith do dhuine é fhéin a chailleadh. Tiocfaidh neart laethanta breá amach annseo in aice chúnta Dé
M'anam nach beag dom a bhfuil ag fortabháil orm cheana agus gan tusa a dhul ag cur tuilleadh orm. Cén chaoi a bhféadfainnse a bheith san áirdeall ar do chuid beithioch. Tá mo chuid fhéin ag déanamh cír tuaifill díom. Má ba leat féarach a cheannacht, bhí agad é a fháil in aice láthair: sin nó leigean dó ar fad. Bheadh bó trí lá báite nó bascha annsin thuas shul má gheobhfaí í
Tá sé ag líochán an chasáin in a diaidh sin leis an fhad seo aimsire, agus gan d'áird aice sin air ach an oiread agus dhá mba madadh é. An leadhb! Breá nach leigeann sé di fhéineacht, nuair nach bhfuil sí ag tabhairt aon-ugach dó. Is olc an rud a bheith ag iascach ar pholl gan freagairt
Tá sé ag fuiléimneach annsin in éindigh le na gasúir sin thíos. An fhad agus a fhanfas siad sin in a aice, ní thaobhóidh sé aon-dinnéar
→
fág
Is maith an cúl toraic aice (ag Sasana) Meiriocá. Ba í a shábháil í an dá gheábh seo. Má ba thíos a fuair sí [í], ba in a seasamh a d'fhága sí í. Bhí a cnaipe déanta marach Meiriocá
B'fhéidir go mbuailfeá fhéin faoi chúilionn fáinneach eicínt a mbeadh a cuid gruaige in a fháinní aice
+
→
fáinne
Bhí sí sin in a beitheach cho tóighe agus d'fheicfeá in do shiúl ionsaí nuair a cheannuigh sé in a gamhain í, ach chuirfeá amach i bhfáinne anois í. Níl bior eanga uirre. Is beag an dochar di: cuibhrithe sna breaclachaí siúd ó a tháinig an geimhreadh agus gan aon-ghabhail a chaitheamh ariamh aice. Go deimhin ba chóir dhó náire a bheith air, amhgar a thabhairt do bheitheach ar bith mar siúd
TUILLEADH (1) ▼
Bíonn a cuid gruaige in a fáinní aice i gcomhnaí.
→
caolóid
Bhí mo chaolóid féin spréidhte amach agamsa, shul dhó bhí sé leath-bealaigh in a chaolóid seisean. A's deamhan leath-chlúdú a thug sé ar an gcoirce in' aice sin. Dearg-spreallaire é. Is mór leis a dhruim a lúbadh chor a' bith.
Ní fhaca tú aon-chamsrón birín ariamh, ach a bheith in' aice. Dheamhan forus a' bith a ghníonn sé ach a' ceasacht a's a' ceisniú, a's a' cur a' tighe thrídh na chéile.
Is furast' aithinte nach n-airigheann siad aon-duine in a n-aice a choinneochadh aon-chló stiúrtha orrú, nó ní bheidís ar a' gceird sin. Dual na druinne a theastóchadh a bhualadh orrú sin. Ní chomhairleochadh a mhalrait iad.
→
cobha
Is furasta aithinte an chaora 'mbeidh an cabh uirre. Bíonn na súile marbhánta aice, a's scamall anuas orra(b). Deanann sí comhnú freisin mórán in aon-ghiodán amháin.
→
cora
Is mise atá a' saothrú an tsaoghail ag carra mhór ghág atá ar mo láimh i mbun na méarachaí. A's feicthear dom go bhfuil trálach a' teacht orm, in aice sin.
→
cosacán
'Bhfuil fhios céard tá le déanamh leis an asal sin, cosacáin a chuir air, a's a smut a bhualadh ar a chois tosaigh, in aice sin. Mara múine sin é, caith le gunna é. Níl aon-gharrdha ar a' mbaile nach bhfuil ina bhéal in áirde aige.
Má chuireann tú 'guano' air, in aice na feamuinne, beidh an toradh-chéadtach agad air = barr thar cionn.
+
→
baile
Níl sé faoi bhaile, in áit a' bith = níl sé in aice an bhaile in áit a' bith.
TUILLEADH (2) ▼
Má tá sí ar ghort a' bhaile fhéin, tá sé in am sin aice. Is fada an tiormach é lé sé seachtmhainí sa lá indé (báisteach).
'B’fhearr liom sa mbaile in aice mo ghaolta; A' síor-dhéanamh grínn, a's a' bréagadh ban óg; Ná a cómhrádh leatsa a chailleach na bruidhne; A bhío(nn)s in do shuidhe 'san oidhche, a's do chodladh sa ló' (As amhrán — "Cnoc Leitir Móir").
→
bealach
'San am a raibh na rógairí reatha ann fadó, ní raibh aon-ghoir ag fear bóthair ná bealaigh bheith amuigh deireannach. Bhainfidís a mbeadh aige dhi, a's b'fhéidir tuighe srathar a bhualadh air, in aice sin.
→
bealaigh
Tá na 'niggers' a d'fheicfeá in Ameriocá an-bhealthuighthe, as a gceann-aghaidh, a's an-bhrocach le dhul 'na n-aice.
+
Mise imbannuidhe gur fhan sé in aice na bealthuidheacht. Nach hé atá beaduidhe, go bhfagha sé feoil.
TUILLEADH (3) ▼
Bhí pota breagh fataí gáiridhe bruithte aice, a's bealthuidheacht fheola in' aice sin, a's marar leag muide orra(b) ní lá go maidin é.
Is iomdha sin annlann in aice cladaigh. Tá'n bhealuidheacht éisc ann a's an cnuasach cladaigh, a's deirimse leat gur beag a' locht toit bháirne fhéin, dhá mbeadh goile géar agad.
Ní leigeann siad sin a' béilidhe fhéin tharta(b), gan bealthuidheacht eicínt a bheith aca(b) in' aice. A's diabhal mise, nach bhfuil slacht a gcodach orra(b) ina dheidh sin. Is mó an smais atá ar a' dream atá taobh le arán tur, ná orra(b).
Ní áit buaile ná sean-bhaile do thinncéirí a bheith in 'aice siúd. Is luatha(r) (lughar) leis iad ná'n sioc.
→
bior
Badh mhaith an dóigh í anois, le bualadh fúithe — bior in aon-tsúil, a's gabhaltas maith talmhan aice = b'fhiú bleid chleamhnais a bhualadh uirre, mar tá a h-athair a's a máthair taobh léithe, a's beidh gabhaltas maith talmhana, a' tuitim uirre.
Ní casfaidhe a macsamhail de bhodhránach leat in do shiubhal lae. Is truagh di, má bhíonn sí amhla i gcomhnuidhe. Th'éis a bhfuil de spré aice, dheamhan fear a gheobhfas sí le na loiseag. Cá'il a' té a phósfadh bodhránach mar í siúd?
+
→
bollaire
Ní bhíonn sult na subháilce in aice an bhollaire mhóir. Is mór a' t-iongnadh nach dtiocfadh iabh ar a bhéal uair eicínt, a's gan a bheith ar a' nglagaireacht chéadna, go h-acht a's go h-áithrid.
TUILLEADH (2) ▼
Bollaire maith é sin, 'san áit a n-airigheann sé na daoine go dona, ach a mhaiste, bheadh smideannaí beaga aige in aice chuid de na daoine, mar bheadh fhios aige nach n-éistfí leis.
Is aoibhinn Dia do dhuine ar bith, nach gcaithfe éisteacht leis a' mbollaire siúd go minic. Go bhféacha Dia ar a' dream, atá in 'aice igcomhnuidhe!
→
brabach
Is beag an baoghal ar siúd, an chois a chothú aige, marach go n-airigheann sé brabach eicínt in'aice = ní bheadh sé i gcomhnuidhe in a theannta, marach go bhfuil gnothachtáil eicínt aige air.
Deirimse broimseálacht leat, ach siúd í an broimseáluidhe. Níl forus ná suaimneas ag aon-duine atá in a h-aice.
→
bruach
Is bocht a' chois atá aige anois. Tá feoil bhroc-lobhtha in a bruachannaí timcheall ar a' lot. Shílfeá nach bhfuil cuímne 'bith cneasú fós aice.
+
→
aer
Nuair a thiocfas an lá breagh in aice chongnamh Dé, féadfa tú siubhal isteach 's amach faoi'n aer.
TUILLEADH (1) ▼
Tá sí chomh spéireamhail a' breathnú agus a ceann in aer aice.
+
→
aice 2
Fan in m'aice = in mo chomhluadar; in aon-teach liom; in mo chuideachta.
TUILLEADH (4) ▼
Fan in aice liom = ná bí i bhfad uaim
Ní éadáil mhór a' bith é sin in t'aice = in do chuideachta.
Ní thiocfa mé in 'aice go gcínne orm.
B'fhearr dhuit in 'aice ná ag éisteacht le píobaire = ina chuideachta.