Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: poitín

→ dabhach

Cá bhfuair tú an dabhach? Ní ag brath air a dhul ag déanamh poitín a bheitheá?

→ daigh

Chuir mé mé fhéin 'un domblais le poitín indé — poitín dóighte Sh. Dh. — agus tá a shliocht orm indiu, tá dógh ghoile orm ó mhaidin.

→ daingnigh

Ní fhéadfaidís eirghe as anois. Tá an poitín daingnighthe isteach ionnta sin le fiche líne. Ní bhainfí amach é asta, mara dtigeadh V2 a chuirfeadh an baile uiliog idtigh diabhail in aer

→ damáisteach

Rud damáisteach é an poitín: fágann sé na daoine gan spré, ach breagh nach bhfanann muid uaidh. Ní chuireann sé aon-fhios orainn marach go dteigheann muid féin chuige, marach go dteigheann sin. Muid féin is measa

→ damnaigh

Damnú síorruidhe ar an bpoitín céadna! D'ól mé scáird indé dhó, agus go deimhin má d'ól féin, ní bláth ná biseach a chuir sé orm. Dair (dar) leat, tá roth na glinntigheachta istigh in mo cheann ó mhaidin aige

→ danra

Ní gan uí gan ó an poitín céadna, agus é a dhéanamh. Ceird dhan(d)ra é. Diabhal bréag nach headh, agus b'fhéidir th'éis do chuid crácamuis ar fad, nach mbeadh dhá bharr agad ach na caipíní speiceacha seo breith ort, agus do shé phunt a fháisceadh ort, dá mbeitheá taobh leis

→ deachmaíocht

Ní chreidfinn ón saol go mbíonn mórán de bharr an phoitín th'éis a dhaoireacht agus atá sé. Ara tá an iomarca deachmaíocht' air. Feacha a n-óltar ag "stillhousachaí", agus a n-óltar sna títhe nuair a theigheas daoine dhá iarraidh. Imíonn a leath go fánach

→ déan 1

D'fhiafraigh sé cén casán a dhéanfadh [sé] go dtí an áit a raibh an poitín = cén casán a ngabhfadh sé

→ dearg 1

Chuaigh sé ag cur ceaig poitín i bhfolach agus meastú nach hé an taobh dearg den scraith a d'fhága sé leis. Is deacair a bheith ag iarraidh maitheasa air sin, déarfá

→ deatach

Bhrath na póilíos an deatach. Ní féidir an deatach a chur i bhfolach. Sin é an buille. 'Sé an deatach i gcomhnaí a ghníos spiadóireacht ar fhear an phoitín

→ deireadh 1

Sin é deireadh an fhear poitín: bás ar an sliabh i bhfad uainn an anachain agus an urchóid

→ deireanach

Cá'id ó d'ól tú an ghloine dheireannach phoitín?

+

→ deis

Is suarach an deis phoitín atá aca. Féadfaidh an póilidhe siubhal isteach in a mullach in a rogha uair, agus ní aireochar ag teacht é.

TUILLEADH (1) ▼

Is iad atá ar a ndeis aige. Níl talamh na tráigh ag cur imní orra, lá agus nach gcuireann siad ach ceapaichín amháin fhataí. 'Ar ndú' féadann siad sin a bheith ag pléidh le poitín, 'chuile lá dhá n-eirigheann ar a súil

→ deoch 1

D'ólfadh sé sin deoch chapaill de phoitín dhá bhfaghadh sé é, ach tuilleadh diabhail aige má fhaghann sé uaimse é

→ deoir

Níor ól sé aon-deoir phoitín le gabhail 'un bliana

→ dia 1

Tá deireadh leis an bpoitín, agus má tá fhéin is mór an tslí 'un Dé é

→ diabhal 2

Ná bac le poitín! Sin é eallach an diabhail

→ diaidh

Indiaidh poitín atá sé. Sin é a thug annseo é = ar lorg poitín len a ól, nó má's póilí é le breith air

→ dian

Tá an poitín ro-dhéan ar an mbolg. Ní ól ar bith é = cruadh, éagcórach

→ díbir

Níl an poitín díbrighthe as an tír fós agus an téagar seo féin a bheith le fáil

→ díle 1

Chonnaic mise saoghal a raibh an díle poitín annseo. Ní bheadh ort ach a dhul isteach i dteach ósta ar bith agus is túisce a leagfaí gloine fuisce ná gloine phórtair chugad. A Rí an bhFeart, nach hé an saoghal a d'imigh! Agus gan dubh na h-iongan de anois ins an tír

→ díobhálach

Is díobhálach an earradh a d'ól tú 'mo choinsias! Poitín T. Th.! Tá sé sin indon duine ar bith a tholgadh

→ díogarnach

Nach maith a chuaidh mé as an uair sin. Fritheadh caithte ar an mbóthar stromptha mé. Leag siad láimh ar mo chroidhe agus bhí sé ag bualadh ar éigin. Bhí díogarnach anála ionnam freisin, agus thosuigh siad do mo chuimilt. Thug Dia do Sh. N. Ph. go raibh buidéal fuisce poitín aige — buidéal nar bearnuigheadh chor ar bith. Choinnigh siad liom é. Bhí glas ar mo bhéal ach d'oscail siad é, ar chaoi eicínt. Léar (de réir) mar a bhí siad ag coinneál an phoitín liom, thosuigh mothú ag teacht ionnam i leabaidh a chéile. Dar brigh an leabhair faoi cheann uair an chluig bhí mé in mo bhíthin óg aríst.

→ díogha

An poitín a bhí ag J. Sh. 'chuile lá ariamh, níor de'n díogha é. Is beag is ionann é féin agus cuid Mh. Th. Gheobhfá blas an phota ar chuid Mh., ach dheamhan a dhath a dhéanfadh fuisce J. ort dá n-ólthá iarraidh dhe, th'éis cho bríoghmhar agus a bhíos sé. Sin é a thiubharfadh le fios duitse go mbadh togha earradh é

→ diúg

Sin é atá indon an poitín a dhiúgadh. Ach d'eireochadh dó agus an caibín béil atá air. Is ann atá áit na gloine ceart

→ diúltaigh

D'iarr sé ar a raibh ann an poitín a dhiúltú, agus dhiúltaigh — faoi láthair ar aon-nós. Ach tá faitíos orm nach mórán cuímne a bhéas ar na "pledgeannaí" sin ar an dá luath agus a dtairgfear aríst dhóib é. Aithrighe thoirnighe a bhí ins an aithrighe sin thiar. An uair a thosuigh sé sin ag díbliú agus ag scaimhléaracht chuir sé scanradh ar 'chuile dhuine, ach ní bhíonn an scanradh sin buan faraor!

→ dlifear

Bhí sé ráidhte ariamh nach raibh sé dlighmhear ag póilíos a dhul ag tógáil fuisce ar shochairdeacha (sochraideacha) ach an bhfeiceann tú an chaoi atá orra anois. Chuartuigh siad istigh faoi'n gcorp annsin thiar an lá faoi dheireadh. Fhobair gur thóig siad an corp anuas de'n bhord. Diabhal an gceapfainn féin go gcuirfí mórán ar fhear poitín nuair is cúrsaí sochraide é

→ dochrach

Má's fíor do'n mhisinéara, níl nídh ar bith faoi'n saoghal cho docharach leis an bpoitín. Má tá sé cho dona sin is iongantas go mbeadh aon-phlé ag sagairt leis — agus bíonn

→ dócúlach

Saoghal docamhlach atá aige ná ag a leithide atá ag pléidh le poitín. Cé'n bhrigh ach an fuadach a thugas siad de'n airgead ach a bhfaghaidh siad é. Deir siad, 'ar ndú', an rud a chruinnighthear ar dhruim an Diabhail go n-imigheann sé ar a bholg

+

→ dóigh 1

Níl aon-dóigh cruithneacht' istigh ar do bhaile. Cá'il sé? Shílfeá go raibh an talamh dhubhrabháin sin thíos agamsa cho maith agus a bhí le fáil len a h-aghaidh, agus chonnaic tú féin an cleas a rinne sí ann an bhliain cheana. Ní raibh ceo dhá barr ariamh agam nach síobhuisín beag nacharbh fhiú do sheacht mallacht é. Ba í an díogha ceart í lá agus nach ndrannfadh J. Ph. É. léithe agus é thart cheal údar poitín

TUILLEADH (2) ▼

Ní h-olc an dóigh poitín chor ar bith é tigh S. Mh. B'annamh leis a bheith falamh pé'r bith céard is cor dó ar an saoghal seo. Mara n-eirighidh aon-bhraon leat ann, déarfainn leat do shúil a bhaint dhe. Gabhfaidh sé righte leat aon-deoir a fháil ar a mhalrait

Ní maith an dóigh do dhuine ar bith aon-phlé a bheith aige leis an bpoitín. Th'éis a ndearna an misinéara d'eascainí agus de mhionnaí móra air. Mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag breathnú air ag caitheamh na croise. Bhí mé ag eitealla leis an scanradh a bhí orm

+

→ dóigh 3

Tá mo stéigeachaí dóighte len ar ól mé de phoitín ag bainseachaí le coicís

TUILLEADH (2) ▼

Tá an poitín sin dóighte ar fad. Is furasta 'aithinte ar a bhlas é. Droch-chruadhchan a rinne é sin anois cheapfainn

Scread mhaidne ar a chuid poitín dóighte!

→ dóirt

Bhí poitín in a dhórtadh ann = bhí poitín in a spré mhóin, in a shnáth mara, go barr-bachall ann]

→ dol 1

Tá sé buailte anois arae ní fhéadann sé an poitín a fháil ach in a dholaí beaga. Níl sé ann. Marach sin bheadh sé in a ridire faoi seo. Feicfidh tú fhéin air gur b'shiúd é atá deas ar a dhíol, agus nach mbéarfar air ach oiread.

→ dólámh

Déanann sé braonachaí poitín dólámh, ach deir sé nach mbíonn tairbhe ar bith anois air. Barr daibhchí ar fad é adeir sé liom an lá faoi dheireadh

→ domhain 2

Caitheann siad a dhul amach anois ar na criathraigh domhainne leis an bpoitín a chur i bhfalach. Poitín gan sásamh é

→ domlas

Sé'n fáth domsa gan aon deoir a ól: bhí mé Domhnach annseo, tá naoi nó deich de bhlianta ó shoin, agus casadh ag "stillhouse" ar an Mh. M. mé. Bhí an iarraidh críochnuighthe go díreach aca: muintir Mh. Á. D'ól mé an oiread dhó agus gur chuir mé 'un domblais mé féin leis shul ar fhága mé an"stillhouse". Anoir tigh Mh. Á. linn annsin, agus d'fhan mé ann an lá sin agus an lá in a dhiaidh, agus mé tuithte dállta i gcaitheamh an achair. Ní raibh mé agam féin ceart go ceann míosa. Dubhairt mé liom fhéin hébrí céard a dhéanfadh Dia liom nach mblaisfinn d'aon-deoir phoitín aríst go bráth

→ draoi

An bhfuil poitín le fáil ann ab eadh? Tá an draoi. Bhí sé in a shnáth mara indiu ann ar aon-chor. Bhí chúig iarraidh réidh ar an mbaile thoir, agus duine nó beirt eile ag déanamh. Má bhíonn easbaidh ann an Nodlaic seo, ní easbaidh poitín é ar aon-chor

→ driog

Ar an dá luath agus ar ól mé an phasóid, b'éigin dom an tsráid a thabhairt orm féin. Shíl mé go raibh múisc do mo bhualadh ach chinn orm aon-cheo a chur aniar. Séard a thosuigh ag teacht orm driogannaí in mo phutógaí agus aníos i mbéal mo chléibh! Diabhal i bhfad gur airigh mé mar a bheadh snadhmannaí ag teacht ar mo phutógaí ar fad. Tugadh deoch uisce agam ach dheamhan fuascailt a rinne sin orm ach oiread. 'Bhfuil a fhios agad céard a rinne maith dhom ins an deire. Gráinne salainn a chaith mé siar. 'Sé a d'ionntuigh mo ghoile. Má's poitín a bhí ann badh é an braon is measa a rinneadh ariamh é. Féans a bhí ann. Dheamhan a mhalrait

→ drithlín

D'ól mise feánnach poitín thuas ar bhainis inghean Ph. agus chaith mé cheithre oíche ar neamh-chodladh dhá bharr. Níl aon-phuínte dhá mbeinn ag tuitim in mo chodladh, nach n-aireochainn drillíní ag dul thríom, agus dhúiseóchainn suas agus dheamhan tionúr a thuitfeadh ar mo shúil go lá aríst. Níl aon-duine dhár theangmhuigh sé leis nachar eirigh an cleas céadna dhó

→ driúillín

Droch-earradh a bhí ann pé'r bith cá'r fritheadh é. Stuf glas mar a bheadh poitín ann agus driúillíní ar a bharr leis an bhfiuchadh a bhí ann. Bhlais mé dó, ach chaith mé amach aríst é. Bhí blas an-scalta air

+

→ droim

Thug mé mo dhruím do'n phoitín = thug mé cúl mo láimhe dó; dhiúltaigh mé é; d'eirigh mé as

TUILLEADH (1) ▼

Is diabhlaí nach bhfuil deoir phoitín ar bith ins an tír anois. Bail ó Dhia ort féin agus ar do chuid póilíos! Bhí sé fánach ag na póilíos an ceann is fhearr a fháil air, ach 'siad na misinéaraí a chuir druim díbeartha air. 'Siad a bhí deas air. An uair a thosuigh sé siúd ag scaimhléaracht agus ag loscadh mionnaí mhóra, níor leig an faitíos d'aonduine gan a chomhairle a dhéanamh mar a mbeadh bairillín bréan — poll fataí d'fhear — mar é sin thíos ann, go díreach. Ach duine ar an dioscán é sin … Tá a fhios ag an lá gur imigh an tsubháilce as an tír an lá ar imigh an poitín. Ba é "Bainne Dubh na Féile" é dháiríre

→ dual 2

Gheobhaidh sé dual na druinne de phoitín annsin anois. Gheobhaidh sé an oiread dó ar chaoi ar bith agus go ngránóchaidh sé aríst air go ceann píosa

→ dúbláil

Ní bhíonn an poitín len ól nó go ndúbluítear é

+

→ dúchas

Tá sé ag ól braonachaí poitín ó a tháinic sé abhaile th'éis nach leagfadh sé béal air an fhad agus a bhí sé imighthe. Ach leanann báidh dúchas, adeir siad

TUILLEADH (1) ▼

Bíonn sé sin in a mhadadh dúchais ag imeacht cho luath agus a bhlaiseas sé d'aon-deoir phoitín. B'éigin a chur "soir" cheana (go dtí an gealtlann imBéal Átha na Sluaighthe)

+

→ dúil

Maidir leis an bpoitín is fada mo dhúil-se imthighthe as

TUILLEADH (3) ▼

Ná bí ag coinneál an phoitín seaduighthe. Nach bhfuil a fhios agad go bhfuil mo dhúil bainte as ó a bhí na misinéaraí againn. Níor bhlais mé de sdriog ó shoin

Chuala mé S. ag rádh go raibh sórt drug eicínt i Meriocá agus dhá gcaithteá aon-uair amháin í narbh fhéidir do dhúil a bhaint aiste. Droch-earradh í. Dhá mhéad dá bhféachtaí le do dhúil a bhaint aisti, 'sé'n chaoi a mbeadh fearr agus barr dúil' ag teacht agad innte. Dhíoltaí ingan-fhios í … Bail ó Dhia ort féin agus ar do chuid poitín! Ní ghreamócha poitín d'aonduine nach hé a chionn-tsiocair féin é

A Dia dhá thárrtháil! D'ól sé gloine phoitín. Is gearr ó nach raibh dúil duth ná dath aige ann má b'fhíor dhó féin. Ach 'siad an dream sin a bhíos dhá cheilt, is measa a bhíos in a mbruighshléacht an uair a thosuigheas siad.

→ dúlaí

Ná bac le duine ar bith atá cho dúlaidhe ins an bpoitín agus atá sé sin. Ní éadáil mhór é an poitín céadna len a ól in a bheagán i bhfad ó chéile, ach ní thóigeann seisean cloigeann ar bith as. Béidh a shliocht air. Tá an poitín indon a phléidh leis freisin, ná le fear ar bith a bhéas dúlaidhe ann

→ dúradán

Thosuigh sé ag breathnú ar an bpoitín agus ag rádh go raibh dubhradán ann. "Má's dubhradán ná dubhradán é" adeir B. "caith chugainn agus ná bí ag leiciméaracht leis níos fuide. Meastú an dtáinig muide an fhad sin bealaigh le dhul ag fosuidheacht annseo mar seo"

→ dúrúch

Diabhal dúthruach go h-éag mar tá air! Dúthruach óil! Dhá gcloiseadh sé go mbeadh iarraidh fuisce déanta i mB. na gC. dheamhan méir a bhainfeadh sé dhá shrón go seasfadh sé thuas ann. Nach bhfeiceann tú an chaoi a bhfuil sé má chloiseann sé go mbíonn aon-deoir phoitín i dteach ar bith, go mbíonn sé ar siubhal go bhfaghaidh sé leithscéal eicínt a dhul isteach ann. Nach shin é do dhóthain.

→ dúshlánach

Thosuigh ceathrar againne cheana lá Nodlag ar ghalún fuisce poitín — mé féin agus P. agus S. Sh. Ph. agus L. Sh. Ph. agus ní raibh deoir ann ag an dó dhéag a chlog, an oíche indiaidh lá Fheil' Stiopháin. Nach muid a chuaidh in a éadan go dubhshlánach!

→ dustaí

Tháinic trí galúin déag poitín ann l'aghaidh cleamhnais agus bainse, agus nach dalba an dustaí a fuair sé agus nach raibh sdriog ann ag an dó dhéag an oíche sin. B'éigin do thriúr a dhul 'un tiomána go S. an A. gur chíor siad é in ath-uair. Trí galúin adeirigh leo.

+

→ téigh ar

An uair a bhí a (ar) ndóthain pórtair ólta againn, chuaidh muid ar phoitín, agus is beag bídeach nachar chaill sé muid = athrú ó rud go dtí rud eile, nó tosuighe ar rud

TUILLEADH (2) ▼

Má theigheann tú ar ól an phoitín anois ní maith an dóigh dhuit é. Tá a' gceart againn cheana. Níl aon-mhaith dhuinn únlaoighis (ionlaoighis) phocaide a bheith in a' (ar) mbolg ag dul abhaile

Ní dheachaidh air ach punt. Ar chuala tú a leithide de scéal ariamh? Ní fhaca mé fear poitín ag teacht amach ariamh cho saor sin

→ téigh as

Ní dheachaidh sé as poitín ariamh go dtí an Nodlaig seo = bhíodh sé aige

→ téigh do

Ní raibh siad ag dul do'n phoitín le aois agus aimsir go dtí le goirid aríst. An bheirt a bhí i Sasana tháinic siad abhaile le goirid, agus tháinic caitheamh in a dhiaidh aca aríst. Déanann siad corr-iarraidh anois

→ téigh go

Bhí poitín ag dul go h-aer ann ar chaoi ar bith = é ann go barr-bachall; dalladh dhe ann

→ téigh i

Chuaidh an poitín ins an gceann air = d'eirigh sé in a chloigeann; tháinic saobhchan céille air

→ téigh isteach

Bhí sé ag déanamh poitín, agus chuaidh spiadóireacht isteach air (ní féidir a rádh: chuaidh spiadóireacht air) go dtí an beairic, agus dheamhan mórán ar bith nachar rug siad air

→ téigh le

Chuaidh leis an-fhada leis an bpoitín, ach in a dheidh sin agus uiliog, tóigeadh é faoi dheireadh thiar. Is deacair a dhul uatha (ó na póilíos) i gcomhnaí

+

→ téigh thar

Chuaidh sé thar mar ba cheart dó a dhul leis an bpoitín.

TUILLEADH (1) ▼

Bhí poitín ag dul faoi agus thairis ariamh agus níor ól sé aon-deoir dhe. Nach diabhaltaí a chruthaigh sé agus fanacht uaidh = bhí sé ins 'chuile áit timpeall air; d'fhéadfadh sé a fháil 'chuile phuinte

→ téigh trí

Bhí dhá ghalún poitín d'fhuighleach ann agus chuaidh sé thríd in imeacht seachtaine. Sin í an fhírinne. Dheamhan congnamh ná a dhath a fuair sé faoi. D'ól sé féin chuile sdriog dhe

poitín (72)