→
baile
Baile mór (50+)
→
fearadh
Ní fearadh mór don bhaile seo í sin a bheith ann ar aon nós. Hé brí cén dochar a dhéanfas sí, ní dhéanfaidh sí sochar ar bith
→
fios
Níl a fhios sa diabhal (sa tubaiste, sa gcat mara srl.) céard a bhíos sé a dhéanamh sa mbaile mór gach lá
→
focal
Dhá mba leis an sagart a bheadh sé sin ag caint ní thabharfadh sé aon lascainí dhó ach an oiread le fear den bhaile. Níl modh focail aige le aon duine. Is mór an t-ionadh nár mharaigh duine eicínt ariamh é, agus chomh coilgneach agus a bhí an dream siúd timpeall air. Ach is le diabhal mar sin a rithfeadh sé!
→
freagair
Ach meas tú cén chaoi a maireann a bhfuil ag iarraidh a gcodach i nGaillimh chor ar bith? Tá an baile mór foirgthe anois. Foirgthe ceart. Ní ghabhfá dhá choisméig nach mbeadh duine ag dilleoireacht ort. Agus iad chomh spleách chomh anóiteach! Sea agus cuid acu beathaithe bláfar! Ar ndóigh is den tsonas an achainí, ach den donas a bheith dhá freagairt. M'anam an té a thabharfadh aird orthu siúd gur ghearr gurb é mála na déirce a bheadh air fhéin!
Tá fudairnéis ar fud an bhaile seo ó tionsclaíodh an pósadh céanna. Más iad na putaí fhéin iad, níl siad leathshásta a dhul chuig an scoil ach ag caint air, agus ag ceapadh go mbeidh oíche mhór acu.
→
fáideog
Ní fhaca mé aon chruach go hiomaí is mó fáideogaí fuara ná í sin. Tá sí brata leo. Meas tú cérb as a dtáinig siad. Rudaí brocacha iad ar aon nós. Milleann siad an coirce. Nach aisteach an rud le rá leat anois é, ach ní fhaca mé aon cheann de na fáideogaí fuara sin ariamh ar choirce bharr an bhaile. Is cosúil gurb é an talamh a níos iad.
→
fáinne
Trí huaire a chuireas siad (na capaill) an cúrsa i bhfáinne sa rása mór i mBaile an Bhriotaigh.
→
fálach
Chreidim gur fearr dom an citil a fhiuchadh faitíos na fálach thuas. Thiocfadh dóibh seo a bheith isteach pointe ar bith, agus dheamhan is móide, ina leaba sin, a mbeidís isteach go mbeadh an dubh ar an oíche. Ní hionann a dhul 'na bhaile mhóir agus a fhágáil.
→
fán
Is mór ar chuir a athair sin fán orthu roimhe seo. Bhánaigh sé an baile sin thoir ar fad. Drochthiarna a bhí ann. Ach tá na préacháin ag déanamh neadrachaí ina chuid simléar anois
→
carracán
Dheamhan cladach i gCois Fharraige is achrannaí ná mar atá sa mbaile sin. Tá sé faoi chlochair agus faoi charracáin as éadan. Ní féidir aon chapall a thabhairt níos íochtaraí ann ná snáth mara rabharta móir.
Tá sé mór agamsa a dhul ag cinnireacht daoine, fear atá ar bheagán scoile agus foghlama, agus nach ndeachaigh níos faide ó bhaile ná Gaillimh ariamh.
Is mó coimhthíos é ná an deartháir go mór, ainneoin nár fhága an deartháir an baile ariamh.
Ní fheicim fear ar bith a bhíonns chomh coitianta sa mbaile mór leat nach mbeadh scéal eicínt aige de bharr a aistir ach thú. Muran dhá gcoinneáil duit fhéin atá tú!
+
Is deas an áit a d'éirigh léithe as a dheireadh. Tá an baile siúd an-chóineasach. Féadfaidh sí sciorradh isteach don bhaile mhór dhá cheann de ló.
TUILLEADH (1) ▼
Beidh tú cóineasach ansin, agus féadfaidh tú aer an bhaile mhóir a thabhairt duit fhéin chuile lá a dtogróidh tú, ní hé sin don áit seo.
→
cóineas
Is géar géar a theastódh bóthar a dhéanamh ansin. Ba mhór an chóineas é don dream a bhfuil talamh acu suas i mbarr an bhaile.
+
→
cóisir
Tá cóisir mhór cruacha móna ar an gcnocán siúd, ach seans go bhfuil an baile uileag fúithi — is leis an mbaile fré chéile an mhóin.
TUILLEADH (1) ▼
Is mór an chóisir bicycles atá anseo. Chaithfeadh sé go bhfuil daoine thar bhaile isteach ag an time(céilí, spóirt)
+
→
baile
Tá bruscán mór tithe ar an mbaile sin.
TUILLEADH (30) ▼
Tá urláimh ar an mbaile fré chéile anois aige. Taoiseach mór é (fc. taoiseach)
Ní mór dhuit thú fhéin a shacadh go maith (.i. le beatha), más leat bualadh soir go dtí baile na gortan sin thoir.
Níl aon duine istigh i mbaile mór na Gaillimhe, is fearr saol ná é.
Gheobhaidh tú aer bailte mór uaidh.
Is breá an rud do dhuine a dhul ar aer an bhaile mhóir corruair.
Is suarach an áit do dhuine a bheith istigh ar shlata an bhaile mhóir ag breathnú uaidh.
Phós sí istigh ar chluais an bhaile mhóir — i bhfoisceacht mbeannaí Dia don bhaile mór, sna Líbeirtí.
Níl i nGaillimh ach púirín seangán le hais bailte móra eile.
Muise ní baile mór é, ná píosa ar thóin baile móir — níl fairsinge ar bith ann.
Sin é fhéin an baile mór eile — ní baile mór chor ar bith é, nó más ea, is baile mór suarach é
Bhí bratainn an bhaile mhóir ag rith ina dhiaidh. (fc. bratainn)
Má tá mise beo, sin fear a chaith tamall ina stocaire coirnéil i mbaile mór.
Tá béasaí an bhaile mhóir anois aige.
Tá an baile mór an-phlúchtaithe le bheith cuibhrithe istigh ann i gcónaí.
'Ní hionann a dhul don bhaile mór agus é a fhágáil' (seanfhocal) — baineann moill do dhuine dhá bhuíochas ar a dhul don bhaile mhór dhó.
Bail ó Dhia ort! A bheith sa mbaile ag an ceathair a chlog! Ar chuala tú ariamh é: ní hionann a dhul ina bhaile mhóir, agus é a fhágáil.
Shíl mé nach ndéanfainn de mhoill ach feadh is mé an ceap a fháil, ach chinn orm imeacht uaithi. Ó deir siad nach ionann a dhul don bhaile mór agus é a fhágáil.
Nach éasca leat a theacht abhaile! Deirimse leat nach ionann a dhul ina bhaile mhóir agus é a fhágáil.
Fear gan airgead i mbaile mór, is olc an lón dó goile géar (seanfhocal) — is olc an rud do dhuine goin ocrais dhá bhualadh sa mbaile mór má tá sé ar phócaí folamha.
Bhuail goin ocrais mé, ach céard a d'fhéadfainn a dhéanamh. Fear gan airgead i mbaile mór, a mhic ó, is olc an lón dó goile géar.
Bhí mé i mo bhambairne ó chaill mé mo chuid airgid. Bhuail ocras mé, ach ní raibh a fhios agam cá dtabharfainn m'aghaidh. Fear gan airgead i mbaile mór, is olc an lón dó goile géar — is olc sin.
Chomhair mé a raibh agam — bonn is leithphínn. 'Is gearr orm an bonn is leithphínn seo,' arsa mise liom péin, agus sin é an uair a chuimhnigh mé ar an rud adeireadh M. Th. go ndéana Dia maith air: fear gan airgead i mbaile mór, is olc an lón dó goile géar.
Dhá mbeinn ar mo bhealach abhaile, gheobhainn duine eicínt a ndéanfainn teanntás air le greim le n-ithe a thabhairt dom, ach fear gan airgead i mbaile mór, is olc an lón dó goile géar'.
Cér chás dom é dhá mbeadh luach brioscaí fhéin agam, ach dheamhan cianóg rua a bhí ag gabháil liom, agus mo sheaneire ocrais orm. Agus deirimse leat gur deacair an seanfhocal a shárú: fear gan airgead i mbaile mór is olc an lón dó goile géar.
Ní bheadh clóic ar bith ar dhuine amach faoin tuaith, ach an té a thiocfas 'na bhaile mhóir tugadh sé lón nó costas leis ar mhaithe leis fhéin, arae mar adeir an fear fadó: fear gan airgead i mbaile móra, is olc an lón dó goile géar.
Dheamhan áit níos gortaí ná slata na Gaillimhe ag an té nach bhfuil lón nó costas aige! Fear gan airgead i mbaile mór, is olc an lón dó goile géar.
Nach é an bligeaird baile mór ceart críochnaithe é ('sé an bligeaird (blackguard) baile móir an fíor-bhligeaird, dar le lucht na tuaithe)
Is geall le bligeaird baile móir ag imeacht anois é.
Mhúinfeadh sé bligeardacht anois do bhligeaird baile móir.
Diabhal mé go mbeadh pointí gnaíúlachta i mbligeaird baile móir fhéin, ach maidir leis sin, fág as margadh ar fad é.