arán (50+)
+
→
fearann
An té a gheobhadh fearann arán coirce agus babhal leamhnacht, ba bheag an chlóic a bheadh air — straiméad de cháca arán coirce; an ceathrú cuid den cháca
TUILLEADH (1) ▼
Níl d'fhuílleach an cháca ach an méid sin. Beidh sé siúd ag gabháil le buile. Bíonn sé chomh goineach le carraera ar theacht ó chuairt dó chuile oíche. Is gearr air an fearann sin ar chaoi ar bith. Shílfeá go bhfuinfeadh sibh arán ó tharla nach raibh mé fhéin istigh
→
fleet
"Ó bhí mé chomh haerach ar dtús agus gur ghéill mé do do shlí; Dhá n-imíodh sé an méid sin sa spéir leis an ngaoith; Ní phósfainn anois thú dhá dtéinn ar an bhfleet; Ach bainfidh mé arán as mo shláinte" As Na Ba Ciara agus Bána
+
→
fliuch 1
Fliuchadh chuile dhuine a chuid aráin in allas a mhalaí fhéin — caithfidh chuile dhuine obair a dhéanamh lena bheatha a shaothrú
TUILLEADH (3) ▼
Seo é an saol a gcaithfidh chuile dhuine a chuid aráin a fhliuchadh in allas a mhalaí fhéin nó a bheith dhá uireasa. Níl duine ar bith ag fáil a bheatha ó neamh anois. Tá an saol sin imithe. Dar Dia is maith an ceart é freisin
Bhíodh cuid mhaith leoistíocht ann fadó, ach ní bhíonn uasal ná íseal ina gcónaí anois. Na daoine uaisle fhéin d'fheicfeá ag saothrú anois iad. Chreidim go ndeachaigh buairthín bara orthu thar is fadó. Ní mór do chuile dhuine a chuid aráin a fhliuchadh in allas a mhalaí fhéin, mar adeireadh na seandaoine
Níl uasal ná íseal ann anois. Tá an cnoc mar atá an gleann. Bhí sé sa targaireacht freisin go gcaithfeadh chuile dhuine a chuid aráin a fhliuchadh as allas a mhalaí fhéin.
→
fothair
Thiomáil muid an dá chaora aniar romhainn agus muid ag stríocáil na maidí ar an mbóthar le neart lagair. Ag teacht aniar ag tí Ph. Ph. ní raibh a sheasamh againn ní b'fhaide. 'Gabhfaidh mise isteach anseo ag iarraidh canta aráin,' adeir S. Ní raibh mise in ann a dhul isteach ann. Bhí titim feoir ionam leis an ocras.
→
froigisí
Cé a chuir an freigisí sna stocaí dhuit? … Ba deas a rinne sí iad. Bean mhaith aráin agus abhrais í sin, agus ghreamaigh sí di. Bhí na Catháin uilig amhlaidh
+
→
fág
Dhá gcuimhníodh sé ar an arán a hitheadh, ba bheag a lua aige a dhul tharamsa gan cuireadh a thabhairt dom. Agus a liachtaí lá oibre a thug mé dhó. Ba dona é scaitheamh murach mise. Más thíos a fuair mé é is thuas a d'fhága mé é — bhí a chuid oibre gan déanamh. Rinne mise dhó í
TUILLEADH (1) ▼
Fág neart aráin déanta le aghaidh an lae amárach — déan
→
ceasúil
'Sé an tanálach bradach é. Tá sé chomh héisealach agus nach féidir a bhéilí a leagan chuige. Bíonn locht aige ar an bhfeoil go mbíonn sé rócheasúil, agus an t-arán go mbíonn an iomarca soda ann. B'fhearr dhuit beo i dtalamh ná ag freastal air.
+
→
comaoin
M'anam muise go bhfuair tú amach é, an teach a gcaithfí comaoin leat! Tá an teach sin a fhearacht ag an áit a raibh an fear fadó: mara dtuga tú leat arán an lá a mbeidh tú ann, beidh tú an lá sin i do throscadh.
TUILLEADH (1) ▼
Séard dúirt an bhean a bhí ag caint nár chomaoin dóibh tada a rá le na C. (sloinne), agus chomh minic is a líon siad a mboilg. Ach ní bhíonn aon chuimhne ar an arán a itear
I nDomhnach nuair a thairg sí dhom an cupáinín tae cosnochtaithe, shantaigh mé é a bhualadh faoin smut uirthi. Is minic nach a taobh leis an gcomaoin sin a ligeadh amach as seo í fhéin. Ach ní bhíonn cuimhne ar an arán a hitear, adeir siad.
→
baile
Baile gann gortach Bh.! Sin é an baile ar chuma ar bith, mura dtuga tú leat arán an lá a dtéann tú ann, go mbeidh tú an lá sin, i do throscadh.
+
→
bealaigh
Is maith leis a chuid aráin a bheith bealaithe i gcónaí — im a bheith air.
TUILLEADH (17) ▼
Mura bhfaighe sé sin arán bealaithe, ní thabharfaidh sé bolg do arán tur.
Má tá sé ag cinnt ortsa do chuid aráin a bhealú, go bhféacha an tAthair Síoraí orainne! — má tá sé ag cinnt ort thú fhéin a bheathú go maith, cén ghair atá againne é a dhéanamh.
Cén chaoi a bhféadfaidh créatúr bocht gan slí ná fáltas a chuid aráin a bhealú?
Taoiseach láidir é sin, agus is furasta dhó a chuid aráin a bhealú go maith — feilméar láidir, nó fear airgid é, agus is beag a aireos sé é fhéin a bheathú thar cionn.
Is dhó is fusa a chuid aráin a bhealú: 'sé is mó atá ag saothrú.
Ní bhealóidh sin do chuid aráin duit — ní bhainfidh tú beatha as an obair sin.
Ní bhealóidh an bhóithreoireacht do chuid aráin duit.
Má bhealaíonn an cheird sin do chuid aráin duit, tuige nach gcaithfeá léithe — má bhaineann tú slí bheatha aisti, tuige nach gcuirfeá isteach do chuid ama léithe.
Déanfaidh mé obair ar bith a bhealós mo chuid aráin dom.
'Siad an dream a bhealaigh mo chuid aráin domsa, an dream a dtabharfaidh mé mo bhóta dóibh.
Gheobhaidh an fear is fearr a bhealós mo chuid aráin an bhóta atá agamsa.
Is ar an bhfear a bhealaigh mo chuid aráin dom, is fhearr an oidhe mo bhóta.
Bealaigh do chuid aráin le allas do mhalaí fhéin — saothraigh do bheatha fhéin; déan do chuid oibre fhéin; ná bí ag teacht suas ar aon duine eile.
Bealaíodh chuile dhuine a chuid aráin in allas a mhalaí féin.
Ó rinne Ádhamh agus Éabh peaca an úill, tá ar chuile dhuine a chuid aráin a bhealú in allas a mhalaí fhéin.
Bheadh sé glisteanach (dlisteanach) go leor ag chuile dhuine a chuid aráin a bhealú in allas a mhalaí fhéin, ach tá cuid mhaith daoine agus ní chuireann siad allas ar bith. Is fhearr leo a gcuid aráin a bhealú in allas daoine eile.
Fágadh de bheith ar an gcine daoine go gcaithfidís a gcuid aráin a bhealú in allas a malaí i ngeall gur ith Ádhamh agus Éabha úll na haithne i bParthas.
+
Ní ligeann siad sin an béilí fhéin thartub gan bealaíocht eicínt a bheith acub ina aice. Agus diabhal mise nach bhfuil slacht a gcodach orthub ina dhiaidh sin. Is mó an smais atá ar an dream atá taobh le arán tur ná orthub.
TUILLEADH (1) ▼
An bhfuil aon bhealaíocht agat a bhéarfá dhom leis an arán seo? — im
→
críoch
Dhá mbeadh arán Chríghe Fódla bruite agat anois, ní íosfainnse tíos (níos) mó. Tá mé díreach leis.
→
cuilín
Tá rud eicínt thríd an arán seo, muran thríd an bplúr a bhí siad. Is geall le cuilíní coirce iad ach go bhfuil siad dorcha. Ag iarraidh na daoine a chailleadh leis an bplúr sin atá siad?
→
bocht 2
Cuirfidh mise geall go mba buí bocht leis an canta aráin fhéin a fháil, agus é a phlacadh suas tur.
→
aer
"Is mise an t-óigfhear a ghlacfas fós leat, agus nach n-éileoidh bonn spré; A bhéarfas aer bailtí mór dhuit agus arán ar tuaith; Ceol is spóirt gach aon oíche Dhomhnaigh, dhá dté muid ar cuairt; Agus beidh fáilte mhór ag mo mhíle stór romham ag gabháil an Draighneán Donn" (ceathrú den Draighneán Donn)
→
buail ar
Bíonn an-ghairm roimhe tigh N., ach níl néal ar bith orthu sin. Is fear tí agus urláir é, agus tá bean mhaith aráin agus snathaide le bualadh ag N. ar dhuine eicínt.
→
buille
Tá sé fánach ag créatúr bocht, nach bhfuil ag gabháil ar a bhéal ó mhaidin go faoithin, ná ó Luan go Satharn, ach arán agus uisce, aon bhuille sa mbéim a theacht ann. Ba scéal in aghaidh nádúir é dhá dteagadh.
M'anamsa ná raibh ag an diabhal, má tá mac S. Th. in ann thú a bhualadh amach feasta choíchin, gur holc an oidhe aráin thú.
Dhá gcuirtheá do theanga bheag amach anois, ní bhfaighidh tú aon ghreim aráin níos mó — is cosúil go mbeadh duine thart críochnaithe le ocras, tart srl., nuair a chuirfeadh sé a theanga bheag amach.
Nach mór an t-ionadh go raibh tú chomh neamhairdiúil sin ar na gasúir agus go dtug tú chead dóibh an t-arán ar fad a ghiotú ort.
→
anam
Tá a fhios ag mo chroí agus ag m'anam gur beag an náire atá oraibh más sibh a rinne sceanach den arán mar sin.
→
Feichín
Ná raibh Feichín Fóir leat a mhadaidh. An greim aráin a bhí mé a chur in mo bhéal tá sé tarlaithe leat agat.
→
Fionn 1
I ndeireadh na bliana a rugadh tú. Dar fia níl aon ghreim aráin sa teach ach an méid sin, agus is dona liom a dhul dhá leagan in do mhínis. An masla ba mhó a fuair Fionn ariamh, rud a bheith ina bhéal agus gan é a bheith ina láimh
Is iomaí gar a rinne mé dhó ariamh, ní dhá mhaíochtáil air é, ach dhá dteagainn ina líon amárach — nár lige Dia go dtiocfainn — tá faitíos orm nach gcuimhneodh sé ar an arán a hitheadh. Ach is cuma sin. Deir siad gur fearr seanfhiacha ná seanfhala