béal (50+)
→
faitíos
Le neart an fhaitís a bhí air, níor bhain sé cois de rith nó go ndeachaigh sé isteach béal an dorais
→
feadhain
Níl aon fhear ar an bhfeadhain acu is drochmhúinte ná Pádraig dhá dtéití sa gceann sin leis. Tá nimh craite air sin. Níor mhaith dhuit ruibh oilc a fheiceáil air. Teagann cúr lena bhéal
Ag líonadh feadhnach móna ar an asal a bhí mé nuair a bhuail sé chugam aníos. 'Tá fire agus gríosach dhá dhéanamh ar mo chuid mónasa,' adeir sé. 'Dheamhan fód dhá fhágáil agam. Beidh a shliocht orthu muis. Gabhfaidh mise ag faire, agus an té a mbéarfaidh mé istigh air i mbéal na cruaiche, sin ní fhágfaidh sé'
+
→
fearacht
Ní bheinnse fearacht cuid eile de na daoine chor ar bith. Níor mhaith liom ariamh an dá chroí a bheith agam. Déarfainn amach an rud gan frapa gan taca, sin nó ligfinn dó. Ní bheinn ag dul siar i mbéal duine agus ag maíochtáil leis, agus an buille feille a thabhairt dó taobh thiar dhá chúl ina dhiaidh sin
TUILLEADH (1) ▼
D'imigh sé fearacht duine a bhuailfí trasna an bhéil — dálta
→
fios
Níl duine ar bith is fhearr fios lorries ná M. Sh. G. Tá sé ar bhéal an bhóthair — lorries a bheadh ag iarraidh móna le ceannacht
+
→
fliuch 1
Ní fhliuchfadh sé do bhéal ar chuir sí sa ngloine
TUILLEADH (4) ▼
Ní bhfuair mé fliuchadh mo bhéil ann — deoir ar bith óil
Níl fliuchadh do bhéil de phoitín ar thamhnachaí anois
Ní raibh fliuchadh do bhéil de chineál ar bith óil anseo faoi Nollaig. B'annamh leis nach go barr bachall a bheadh sé
Níor chaith sé fliuchadh do bhéil d'uisce le leathráithe. Tá chuile shórt spalptha
+
→
focal
Go díreach glan! Bhain tú an focal as mo bhéal! — A. ag caint le B. Chuirfeadh B. isteach air agus déarfadh sé an rud a bhí A. le rá. Chuimhneodh sé gurb in é an focal a bheadh sé ag dul a rá agus déarfadh sé fhéin é
TUILLEADH (4) ▼
Sin í an fhírinne ghlan adeir tú. Faoin smaois a bhí é a bhualadh. Bhain tú an focal as mo bhéal.
Ní hé an dea-fhocal a chloisfeas tú as a bhéal
Tá ag chuile dhuine a laghad agus a fhéadfas sé de phlé a bheith aige le cúirteanna. Béarfar ar fhocal ort ann nó is maith a chruthós tú. Tá dlíodóirí ansiúd agus faobhar orthu ag faire ar chuile fhocal a thiocfas as do bhéal nó go n-aimsí siad é. Nach bhfuil a fhios agam é
Níl gnaithe tada a inseacht dhi sin mar cuirfidh sí iontú an fhocail air. Ní theagann iamh ar a béal ó mhaidin go faoithin. An muileann a bhíos ag síormheilt ar ndóigh, meileann sé mín agus garbh
→
foirgthe
Chonaic mé seanfhear ann a bhí foirgthe leis an aois, agus má bhí fhéin, ba é a bhí coilgneach. Dheamhan mórán araoid ar bith a chuaigh air nuair ba mhian leis maide a chur ina (ár) mbéal
Tá teach follasach aige. Teach ceann slinne, agus é ar an ard ag béal an bhóithrín. Ní fhéadfá a dhul amú air
Rinneadh flaisc agus fraiseach anseo thíos aréir. Níor sheas cheithre galúin fuisce achar ar bith. Bhí a shliocht orthu: ní raibh ginealach an bhéil bheo ann nach raibh dallta ar meisce
Tá gasúir an tí seo imithe ag foléimneach agus ag fiodrince thíos i mbéal an bhóithrín. Ba cheart a mbacadh. Áit chontúirteach é sin i bhfad uainn an anachain! — cuirtear foléimneach agus fiodrince le chéile
+
→
féar
Is beag fear a shiúil féar ba dea-chaintí ná a athair sin. Chaithfeadh sé laethantaí fada na Féile San Seáin ag nathaíocht agus gan iamh a theacht ar a bhéal
TUILLEADH (1) ▼
Dar fia ná tabhair an píopa sin uait. Is féar tirim duit fhéin i gcónaí é. Má chailleann tú, nó má bhriseann tú an píopa eile sin, cén bhail a bheas ort? Beidh: do mhéir a bheith in do bhéal agat. Tá píopaí ina n-ór anois
→
cabach
Ná bíodh tusa in do thús cainte leis an méid sin. Seachain an mbeifeá chomh cabach agus go gcainteofá amach as do bhéal le seo thíos air.
+
→
cab
Ná líon níos mó é nó cuirfidh tú thar maoil é. Nach bhfeiceann tú go bhfuil sé cab ar chab le béal an tobáin
TUILLEADH (1) ▼
Mura dté (tú) dhó go deas anois, dóirtfidh tú cuid dhe, arae tá sé cab ar chab le béal an tsoithigh.
→
cailm
Ní raibh aon chailm orainne é a shrianadh abhaile théis an méid sin fhéin de raisín. Ach níor shú salúin i mbéal bulláin ag an bhfear thiar é. Chaith sé an bóthar anoir ar fad ag fuasaoid ocrais.
+
A bhéal gan chaomhúint! — a bhéal gan foscadh!; a dhuine nach bhfuil in ann rún a choinneáil!
TUILLEADH (1) ▼
Drochrath ort a bhéal gan chaomhúint, muran tú a bhí cunórach a dhul dhá inseacht sin di.
→
caothach
M'anam muise, mura bhfuil ag a chuid beithíoch seasc ach a ndéanann siad de thiomsacht ar na caothachaí siúd nach sú salúin i mbéal bulláin dóibh é. Bó ar bith — seasc nó eile — nach bhfuil ag fáil farae ar an aimsir seo, beidh sí ar deireadh.
+
→
ceal 1
Caithfidh tú déanamh scaitheamh eile, muis, cheal éadaigh, arae níl an oiread slí againne agus a choinneodh greim inár mbéal, ní áirím a dhul ag ceannacht foireann nua dhuitse aríst ar an toirt.
TUILLEADH (2) ▼
Mura bhféada sé achrann a tharraingt, ní cheal a shaothraithe é. Dheamhan iamh a tháinig ar a bhéal i gcaitheamh na hoíche ach ag iarraidh an cúpla seo thíos a shaighdeadh. Ach níor éirigh an t-ól i stuaic na mbacach fós.
Má tá i ndán is go gcoinneofar an scéal seadaithe i bhfad eile, tiocfaidh mise siar de mo shiúl ionsaí agus inseoidh mé suas dhá béal gurb é a mac fhéin a tharlaigh leis na fataí le airgead fags a fháil. Déanadh sí a rogha ceal di sin má thograíonn sí.
Dhiomalódh sé sin ráithe an tsamhraidh ar an gcipiléireacht sin, agus sháródh sé siar in do bhéal ina dhiaidh sin nach bhfuil aon oibrí ar an mbaile is fhearr ná é.
'Sé M. tír na gciseadóirí agus na gcaoladóirí. Nach as a thaganns cléibh, ciseáin, agus cléibhíní ime na tíre. Ach is dhóibh is fusa: nach bhfuil sail ag dul siar ina mbéal ann!
→
ciste
Tháinig neach go dtí é trí oíche i mbéal a chéile agus dúirt sé leis go raibh ciste faoi chac mada sa bPáirc Eirbh, ach fear de mhuintir Droighneáin a thabhairt leis dhá thóraíocht. Dheamhan caidéis a chuir mo sheanathair air ní ba mhó. Tá an ciste san áit chéanna fós.
Chaith sé an oíche ag caint is ag clabaireacht, agus gan gair ag aon duine eile a bhéal a oscal aige.
+
→
claibín
Ní fhaca mé aon chlaibín muilinn ariamh go dtí é. Dheamhan iamh ar bith a dhéananns a bhéal ach ag meilt.
TUILLEADH (1) ▼
Éist do bhéal agus ná bí in do chlaibín muilinn i gcónaí. Shílfeá nár gheall Dia teanga d'aon duine ach dhuitse, a shacáin!
+
→
cleite
Béarfaidh mé idir chorp chleite is sciathán ort, mura ndúna tú do bhéal, agus caithfidh mé amach sa bhfarraige thú.
TUILLEADH (1) ▼
Ó chuaigh tú ag cur do chleite chor ar bith sa gcomhrá, go deimhin ní slachtmhar an cleite a chuir tú ann. Ní minic le tada ach leis an tútaíl a theacht as do bhéal.
+
→
cliar
Tá cliar aníos i mbéal mo chléibh.
TUILLEADH (3) ▼
Airím mar a bheadh ualach i mbéal mo chléibh i gcónaí, agus dheamhan a bhfuil an chliar ag scaradh liom chor ar bith.
Tá an 'fliú' sin ina leannán agam ar fad le gairid. Dheamhan a leithide de chasacht agus de chliar agus tá orm! Ach grásta Dé, ní chuirfidh mé as mo chrioslaigh chor ar bith é. Tá sé do mo chothú as béal a chéile le dhá mhí.
D'airigh mé clochar ag teacht aníos i mbéal mo chléibh aréir agus bhuail cliar mé, agus dheamhan bréag nár shaothraigh mise an oíche. Bhí sé ina hóró lae shul ó thit mo dhá shúil ar a chéile.
Tá sé ina dhris choilgneach chosáin romham i chuile áit dá dtugaim m'aghaidh, agus gan gair agam mo bhéal a oscailt, nach bhfuil sé in m'éadan. — tá sé mar threampán orm, nó bíonn sé in mo bhealach nó romham i chuile áit, agus bíonn a dhealg sáite aige ionam.