Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: foghlaim

→ fios

Tá sé nua-aoiseach ag an gcúirtéireacht fós. Níl fios na rópaí aige. Is namhaid í an cheird gan í a fhoghlaim, adeir siad

→ foirm

Tá foghlaim ortsa, bail ó Dhia agus ó Mhuire ort, ach más in í do chuid cainte anois go raibh dhá Naomh Pádraig ann, ná bactar leat! Nach deas uait a dhul ag cumadóireacht … Eiriceach a bhí sa té adúirt é sin. Níl an rud sin i gclár ná i bhfoirm, agus ná géill thusa don fhear sin. Nár chuala muid ariamh nach raibh ann ach aon Naomh Pádraig amháin, moladh go deo leis

→ ceal 1

Ní ghlacfaí é, cheal foghlama. I nDomhnach, shíl mé gur chaith sé siúd i bhfad ag dul chuig an scoil!

+

→ cinnireacht

Dheamhan scil ar bith a gheobhadh fear na tíre seo cén chóir a mbíonn siad in ann an seol a chinnireacht chor ar bith ar fheochan. Ach is namhaid an cheird gan í fhoghlaim,' mar adeir an té adúirt é.

TUILLEADH (1) ▼

Tá sé mór agamsa a dhul ag cinnireacht daoine, fear atá ar bheagán scoile agus foghlama, agus nach ndeachaigh níos faide ó bhaile ná Gaillimh ariamh.

→ cinnire

Ní mhúinfeadh máistrí scoile na hairí aon fhocal foghlama dó nuair nach mian leis fhéin tada a thógáil. D'ordaigh cinnire cúnamh

→ comaoin

Is comaoin dó a bheith gnaíúil lena athair. I nDomhnach thóg sé go maith le scoil is foghlaim é.

→ cosúlacht

Dheamhan a bhfuil sé i gcosúlacht a bheith an-fhoghlamtha, ach ní bheadh a fhios agat ina dhiaidh sin.

→ cóineas

Ní bheadh locht ar bith agam ar an áit murach nach bhfuil cóineas scoile ná teach pobail ann. Dheamhan scoil ná foghlaim a bhfaigheadh (gheobhadh: foirm an Achréidh) na putaí ach an oiread liom fhéin. Ba mhór liom iad a choinneáil as anois agus gan iad ach ag tosaí ag foghlaim.

+

→ beart

Deirimse leat, ainneoin nach raibh foghlaim ar bith air, ná focal Béarla ina phluic, gurb úd é a bhí in ann a bheart a tharraingt i Meiriceá. Tá a shliocht air anois; 'sé atá ina shuí go te ann léar (de réir) mar a chuala mé.

TUILLEADH (1) ▼

Nach cuma dhó foghlaim aige ná uaidh ó tá sé in ann a bheart a tharraingt. Agus dar príosta, 'sé atá.

→ críoch

Ní chuirfeadh a bhfuil de mháistrí scoile i gCrígh Fáil aon cheo foghlama isteach ina cheann sin. B'fhearr ligean dó ar fad.

→ beo 1

Dheamhan mac an bhéil bheo istigh ar an mbaile sin a fuair aon fhoghlaim ariamh. Bhí an scoil rófhada uathub — ceithre mhíle bealaigh.

→ bocht 1

Is foghlamtha an mac duine bhoicht é.

→ bodhránach

Ara dheamhan blas (foghlama) a thógfas an bodhránach sin go brách. Is geall le duine é nach mbeadh gus ar bith ann.

→ buail ar

Bhuail sé a chleite fhéin isteach sa gcomhrá, ionann is dhá mba duine foghlamtha é fearacht an chuid eile — bhuail sé a ladar fhéin ann

→ buail faoi

Is mór is fiú do dhuine an fhoghlaim. Ní ualach ar aon duine í ag bualadh faoin saol dó.

→ buail

Buaileadh a mhac seisean sa gceisniú a cuireadh orthub, agus ina dhiaidh sin, fuair sé uain a ghabháil sa gcoláiste. Más ea, is caraideachaí agus fabhar a rinne dhó é, agus ní foghlaim.

→ buille

Deir (dar) liom fhéin gur mór an buille ar dhuine a bheith d'uireasa foghlama ar an saol atá ann.

→ bain amach

Is gearr an t-achar a bhainfeas sé siúd amach in aon choláiste. Ní hí an fhoghlaim chor ar bith atá ag cur síos leis ach ealaín eile.

→ buail amach

Tá sé buailte amach i bhfoghlaim ag mo mhacsa — tá sé scoite i bhfoghlaim ag mo mhacsa

→ áirge

Ní áirge mhór an fhoghlaim gan an t-airgead

→ anam

Tá a chroí agus a anam sa bhfoghlaim.

→ anuas

Bhí bean anuas as Baile Átha Cliath anseo againn ag foghlaim Gaeilge tá cupla bliain ó shin.

+

→ ard 2

Murach a raibh d'fhabhar aige, ní bheadh sé chomh hard sin i bposta, mar ní raibh a dhíol foghlama aige le aghaidh aon cheann posta den rath.

TUILLEADH (5) ▼

Tá sé an-ard i bhfoghlaim, chuala mé — tá sé an-fhoghlamtha

Cén chaoi ar fhéad sé a dhul chomh hard sin i bhfoghlaim mura raibh airgead ag a mhuintir le cailleadh leis.

Níl aon mháistir scoile sa tír adeir siad, is airde i bhfoghlaim ná é.

Tá an intreacht (intleacht) aige le dhul ard i bhfoghlaim má thograíonn sé fhéin sin.

Chaith sé cheithre bliana ag dul chuig coláiste agus tá sé chomh hard in ealaín agus atá sé i bhfoghlaim dhá bharr.

→ ascar

Ba ghearr in ascar na diallaite é, a mhic ó, gur sínte ar an mbóthar a bhí sé: ar ndóigh, namhaid í an cheird gan í a fhoghlaim

→ fiannaíocht

Ag foghlaim Ghaeilge atá sé ab ea? M'anam muise go mbeidh fiannaíocht air shula bheas aon Ghaeilge aige. Níl focal ina phluic.

→ flasúlacht

Bíodh ciall agat! Fear foghlamtha thú i ndar liom fhéin, agus ina dhiaidh sin, tá floscaí agus flasúlacht an dream seo do do dhalladh. Ar inis tú é sin do Ch. Sin é an fear a d'inseodh duit cén deis iad. B'fhearr dóibh a dhul agus leasú na bliana anuraidh a íoc ná bacadh lena gcuid flasúlacht

+

→ fonn

"Fonn, féile, agus filíocht: sin trí ní nach féidir a fhoghlaim" — ní mór do dhuine a dtabhairt leis ó bhroinn

TUILLEADH (3) ▼

Ná bac le mo chuid amhráinse. Níor dhúirt mé aon amhrán i gcaitheamh an tsaoil ariamh. Ní féidir fonn a fhoghlaim, adeir siad. Fonn, féile agus filíocht: sin trí rud nach bhfuil aon ghair ag duine a fhoghlaim

Dhá gcuireadh sé bun a bhundúin amach ag iarraidh amhrán a rá chinnfeadh air. Ní féidir fonn féile ná filíocht a fhoghlaim. Sin rudaí a ghreamaíos do dhuine ó shinsir.

Tá fonn mór uirthi sin rud a fhoghlaim go deimhin!

+

→ intreacht

Murach an intreacht chinn a bheith aige, ní thiocfadh an fhoghlaim leis chomh réidh

TUILLEADH (2) ▼

An té a bhfuil intreacht aige, tagann an fhoghlaim go réidh leis

Níor fhoghlaim sé an cheird ariamh. Thóg sé as a intreacht fhéin í

→ ionú

Cén chaoi a bhféadfadh aon fhoghlaim a bheith air agus nár chaith sé aon ionú ar scoil — aon achar

→ lear 2

Tá an-lear airgid, talún, beathach, foghlama, Gaeilge srl. aige — go leor

→ farcán

Tá farcáin tógtha ar mo lámha ar scáth an t-achar a bhí mé leis an tsluasaid sin. Ach namhaid í an cheird gan a foghlaim, adeir siad

→ friotháil

D'fhoghlaim sé friotháil an aifrinn ag an scoil, ach níor fhriotháil mé aon aifreann ariamh ina dhiaidh sin

→ fámaireacht

Ag imeacht ag fámaireacht nó ag foghlaim Gaeilge atá tusa bail ó Dhia ort … An péire i dteannta a chéile! Is fhearr ná sin é.

→ feasta

Is diachta dhuit gan do chuid lessons a bheith foghlamtha agat feasta agus thú leo ó ardtráthnóna

→ dalladh

Tá dalladh foghlamtha agat anois. Nach raibh tú sa Sixth Book. Fan sa mbaile!

→ dearmad 1

Tá sé ina dhearmad ort, théis a bhfuil d'fhoghlaim ort — tá dearmad (earráid) déanta agat

→ deireadh 1

Ní bheidh sé sin ar deireadh d'uireasa posta. Tá éadan aige ar chaoi ar bith, bíodh foghlaim air nó ná bíodh!

→ deis

Ba mhaith liom deis a thabhairt dóibh thar is mar fuair mé féin. Ar an dá luath is a raibh mise deich mbliana d'aois, bhí mé ruaigthe amach ar aimsir. Thabharfainn scoil agus foghlaim dóibh seo, ach dar leat, níl siad an-ghafach leis an scoil. Bíodh acu. Iad fhéin a bheas siar leis, agus ní mise

foghlaim (50+)