Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: poitín

→ dabhach

Cá bhfuair tú an dabhach? Ní ag brath air a dhul ag déanamh poitín a bheifeá?

→ daigh

Chuir mé mé fhéin chun domlais le poitín inné — poitín dóite Sh. Dh. — agus tá a shliocht orm inniu, tá dó ghoile orm ó mhaidin

→ daingnigh

Ní fhéadfaidís éirí as anois. Tá an poitín daingnithe isteach iontu sin le fiche líne. Ní bhainfí amach é astu, mura dtigeadh V2 a chuirfeadh an baile uileag i dtigh diabhail in aer

→ damáisteach

Rud damáisteach é an poitín: fágann sé na daoine gan spré, ach breá nach bhfanann muid uaidh. Ní chuireann sé aon fhios orainn murach go dtéann muid féin chuige, murach go dtéann sin. Muid féin is measa

→ damnaigh

Damnú síoraí ar an bpoitín céanna! D'ól mé scaird inné dhó, agus go deimhin má d'ól féin, ní bláth ná biseach a chuir sé orm. Dar leat, tá roth na glintíochta istigh in mo cheann ó mhaidin aige

→ danra

Ní gan uí gan ó an poitín céanna agus é a dhéanamh. Ceird dhanra é. Diabhal bréag nach ea, agus b'fhéidir théis do chuid crácamais ar fad, nach mbeadh dhá bharr agat ach na caipíní speiceacha seo breith ort agus do shé phunt a fháscadh ort, dá mbeifeá taobh leis

→ deachmaíocht

Ní chreidfinn ón saol go mbíonn mórán de bharr an phoitín théis a dhaoireacht agus atá sé. Ara tá an iomarca deachmaíochta air. Féacha a n-óltar ag stillhousachaí, agus a n-óltar sna tithe nuair a théas daoine dhá iarraidh. Imíonn a leath go fánach

→ déan 1

D'fhiafraigh sé cén cosán a dhéanfadh sé go dtí an áit a raibh an poitín — cén cosán a ngabhfadh sé

→ dearg 1

Chuaigh sé ag cur ceaig poitín i bhfolach agus meas tú nach é an taobh dearg den scraith a d'fhága sé leis. Is deacair a bheith ag iarraidh maitheasa air sin déarfá

→ deatach

Bhraith na póilíos an deatach. Ní féidir an deatach a chur i bhfolach. Sin é an buille. 'Sé an deatach i gcónaí a ghníos spíodóireacht ar fhear an phoitín

→ deireadh 1

Sin é deireadh an fhear poitín: bás ar an sliabh i bhfad uainn an anachain agus an urchóid

→ deireanach

Cáid ó d'ól tú an ghloine dheireanach phoitín?

+

→ deis

Is suarach an deis phoitín atá acu. Féadfaidh an póilí siúl isteach ina mullach ina rogha uair, agus ní aireofar ag teacht é

TUILLEADH (1) ▼

Is iad atá ar a ndeis aige. Níl talamh ná trá ag cur imní orthu, lá is nach gcuireann siad ach ceapachín amháin fhataí. Ar ndóigh féadann siad sin a bheith ag plé le poitín, chuile lá dhá n-éiríonn ar a súil

→ deoch 1

D'ólfadh sé sin deoch chapaill de phoitín dhá bhfaigheadh sé é, ach tuilleadh diabhail aige má fhaigheann sé uaimse é

→ deoir

Níor ól sé aon deoir phoitín le gabháil chun bliana

→ dia 1

Tá deireadh leis an bpoitín, agus má tá fhéin, is mór an tslí chun Dé é

→ diabhal 2

Ná bac le poitín! Sin é eallach an diabhail

→ diaidh

I ndiaidh poitín atá sé. Sin é a thug anseo é — ar lorg poitín lena ól, nó más póilí é le breith air

→ dian

Tá an poitín ródhéan ar an mbolg. Ní ól ar bith é — crua, éagórach

→ díbir

Níl an poitín díbrithe as an tír fós agus an téagar seo féin a bheith le fáil

→ díle 1

Chonaic mise saol a raibh an díle poitín anseo. Ní bheadh ort ach a dhul isteach i dteach ósta ar bith agus is túisce a leagfaí gloine fuisce ná gloine phórtair chugat. A Rí an bhfeart, nach é an saol a d'imigh! Agus gan dubh na hiongan de anois sa tír

→ díobhálach

Is díobhálach an earra a d'ól tú mo choinsias! Poitín T. Th.! Tá sé sin in ann duine ar bith a tholgadh

→ díogarnach

Nach maith a chuaigh mé as an uair sin. Frítheadh caite ar an mbóthar stromptha mé. Leag siad láimh ar mo chroí agus bhí sé ag bualadh ar éigean. Bhí díogarnach anála ionam freisin, agus thosaigh siad do mo chuimilt. Thug Dia do Sh. N. Ph. go raibh buidéal fuisce poitín aige — buidéal nár bearnaíodh chor ar bith. Choinnigh siad liom é. Bhí glas ar mo bhéal ach d'oscail siad é ar chaoi eicínt. Léar (de réir) mar a bhí siad ag coinneáil an phoitín liom, thosaigh mothú ag teacht ionam i leaba a chéile. Dar brí an leabhair, faoi cheann uair an chloig bhí mé in mo bhíthin óg aríst

→ díogha

An poitín a bhí ag J. Sh. chuile lá ariamh, níor den díogha é. Is beag is ionann é féin agus cuid Mh. Th. Gheofá blas an phota ar chuid Mh., ach dheamhan a dhath a dhéanfadh fuisce J. ort dá n-ólthá iarraidh dhe, théis chomh bríomhar agus a bhíos sé. Sin é a thabharfadh le fios duitse go mba togha earra é

→ diúg

Sin é atá in ann an poitín a dhiúgadh. Ach d'éireodh dó agus an caibín béil atá air. Is ann atá áit na gloine ceart

→ diúltaigh

D'iarr sé ar a raibh ann an poitín a dhiúltú, agus dhiúltaigh — faoi láthair ar aon nós. Ach tá faitíos orm nach mórán cuimhne a bheas ar na pledgeannaí sin ar an dá luath is a dtairgfear aríst dhóibh é. Aithrí thoirní a bhí san aithrí sin thiar. Nuair a thosaigh sé sin ag díbliú agus ag scamhailéireacht chuir sé scanradh ar chuile dhuine, ach ní bhíonn an scanradh sin buan faraor!

→ dlifear

Bhí sé ráite ariamh nach raibh sé dlifear ag póilíos a dhul ag tógáil fuisce ar shochraideacha, ach an bhfeiceann tú an chaoi atá orthu anois. Chuartaigh siad istigh faoin gcorp ansin thiar an lá faoi dheireadh. Fhóbair gur thóg siad an corp anuas den bhord. Diabhal a gceapfainn féin go gcuirfí mórán ar fhear poitín nuair is cúrsaí sochraide é

→ dochrach

Más fíor don mhisinéara, níl ní ar bith faoin saol chomh dochrach leis an bpoitín. Má tá sé chomh dona sin is iontas go mbeadh aon phlé ag sagairt leis — agus bíonn

→ dócúlach

Saol dócúlach atá aige, ná ag a leithide atá ag plé le poitín. Cén bhrí ach an fuadach a thugas siad den airgead ach a bhfaighe siad é. Deir siad, ar ndóigh, an rud a chruinnítear ar dhroim an diabhail go n-imíonn sé ar a bholg

+

→ dóigh 1

Níl aon dóigh cruithneachta istigh ar do bhaile. Cá'il sé? Shílfeá go raibh an talamh dhúrabháin sin thíos agamsa chomh maith agus a bhí le fáil lena haghaidh, agus chonaic tú féin an cleas a rinne sí ann an bhliain cheana. Ní raibh ceo dhá barr ariamh agam nach síobhaisín beag nárbh fhiú do sheacht mallacht é. Ba í an díogha ceart í lá is nach ndrannfadh J. Ph. É. léithe agus é thart cheal údar poitín

TUILLEADH (2) ▼

Ní holc an dóigh poitín chor ar bith é tigh S. Mh. B'annamh leis a bheith folamh pé ar bith céard is cor dó ar an saol seo. Mura n-éirí aon bhraon leat ann, déarfainn leat do shúil a bhaint dhe. Gabhfaidh sé rite leat aon deoir a fháil ar a mhalrait

Ní maith an dóigh do dhuine ar bith aon phlé a bheith aige leis an bpoitín. Théis a ndearna an misinéara d'eascainí agus de mhionnaí móra air. Mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag breathnú air ag caitheamh na croise. Bhí mé ag eitealla leis an scanradh a bhí orm

+

→ dóigh 3

Tá mo stéigeachaí dóite lenar ól mé de phoitín ag bainseachaí le coicís

TUILLEADH (2) ▼

Tá an poitín sin dóite ar fad. Is furasta a aithinte ar a bhlas é. Droch-chruachan a rinne é sin anois cheapfainn

Scread mhaidne ar a chuid poitín dóite!

→ dóirt

Bhí poitín ina dhórtadh ann — bhí poitín ina sprémhóin, ina shnáth mara, go barr bachall ann

→ dol 1

Tá sé buailte anois, arae ní fhéadann sé an poitín a fháil ach ina dholaí beaga. Níl sé ann. Murach sin bheadh sé ina ridire faoi seo. Feicfidh tú fhéin air gurb iúd é atá deas ar a dhíol, agus nach mbéarfar air ach oiread

→ dólámh

Déanann sé braonachaí poitín dólámh, ach deir sé nach mbíonn tairbhe ar bith anois air. Barr daibhche ar fad é adeir sé liom an lá faoi dheireadh

→ domhain 2

Caitheann siad a dhul amach anois ar na criathraigh domhaine leis an bpoitín a chur i bhfolach. Poitín gan sásamh é

→ domlas

'Sé an fáth domsa gan aon deoir a ól: bhí mé Domhnach anseo, tá naoi nó deich de bhlianta ó shin, agus casadh ag stillhouse ar an Mh. M. mé. Bhí an iarraidh críochnaithe go díreach acu: muintir Mh. Á. D'ól mé an oiread dhó agus gur chuir mé chun domlais mé féin leis shular fhága mé an stillhouse. Anoir tigh Mh. Á. linn ansin, agus d'fhan mé ann an lá sin agus an lá ina dhiaidh, agus mé tite dallta i gcaitheamh an achair. Ní raibh mé agam féin ceart go ceann míosa. Dúirt mé liom fhéin, hé brí céard a dhéanfadh Dia liom, nach mblaisfinn d'aon deoir phoitín aríst go brách

→ draoi

An bhfuil poitín le fáil ann ab ea? Tá an draoi. Bhí sé ina shnáth mara inniu ann ar aon chor. Bhí chúig iarraidh réidh ar an mbaile thoir, agus duine nó beirt eile ag déanamh. Má bhíonn easpa ann an Nollaig seo, ní easpa poitín é ar aon chor

→ driog

Ar an dá luath is ar ól mé an phosóid, b'éigean dom an tsráid a thabhairt orm féin. Shíl mé go raibh múisc do mo bhualadh ach chinn orm aon cheo a chur aniar. Séard a thosaigh ag teacht orm, driogannaí in mo phutógaí agus aníos i mbéal mo chléibh! Diabhal i bhfad gur airigh mé mar a bheadh snadhmannaí ag teacht ar mo phutógaí ar fad. Tugadh deoch uisce agam ach dheamhan fuascailt a rinne sin orm ach oiread. An bhfuil a fhios agat céard a rinne maith dhom sa deireadh. Gráinne salainn a chaith mé siar. 'Sé a d'iontaigh mo ghoile. Más poitín a bhí ann, ba é an braon is measa a rinneadh ariamh é. Féans a bhí ann. Dheamhan a mhalrait

→ drithlín

D'ól mise feadhnach poitín thuas ar bhainis iníon Ph. agus chaith mé cheithre oíche ar neamhchodladh dhá bharr. Níl aon phointe dhá mbeinn ag titim in mo chodladh nach n-aireoinn drithlíní ag dul thríom, agus dhúiseoinn suas agus dheamhan tionúr a thitfeadh ar mo shúil go lá aríst. Níl aon duine dhár theangmhaigh sé leis nár éirigh an cleas céanna dhó

→ driúillín

Drochearra a bhí ann pé ar bith cár frítheadh é. Stuf glas mar a bheadh poitín ann agus driúillíní ar a bharr leis an bhfiuchadh a bhí ann. Bhlais mé dó, ach chaith mé amach aríst é. Bhí blas an-scalta air

+

→ droim

Thug mé mo dhroim don phoitín — thug mé cúl mo láimhe dó; dhiúltaigh mé é; d'éirigh mé as

TUILLEADH (1) ▼

Is diabhlaí nach bhfuil deoir phoitín ar bith sa tír anois. Bail ó Dhia ort féin agus ar do chuid póilíos! Bhí sé fánach ag na póilíos an ceann is fhearr a fháil air, ach 'siad na misinéaraí a chuir droim díbeartha air. 'Siad a bhí deas air. Nuair a thosaigh sé siúd ag scamhailéireacht agus ag loscadh mionnaí mhóra, níor lig an faitíos d'aon duine gan a chomhairle a dhéanamh mura mbeadh bairillín bréan — poll fataí d'fhear — mar é sin thíos ann go díreach. Ach duine ar an deascán é sin … Tá a fhios ag an lá gur imigh an tsuáilce as an tír an lá ar imigh an poitín. Ba é "Bainne Dubh na Féile" é dháiríre

→ dual 2

Gheobhaidh sé dual na droinne de phoitín ansin anois. Gheobhaidh sé an oiread dó ar chaoi ar bith agus go ngráineoidh sé aríst air go ceann píosa

→ dúbláil

Ní bhíonn an poitín le n-ól nó go ndúblaítear é

+

→ dúchas

Tá sé ag ól braonachaí poitín ó tháinig sé abhaile théis nach leagfadh sé béal air an fhad is a bhí sé imithe. Ach leanann bá dúchas, adeir siad

TUILLEADH (1) ▼

Bíonn sé sin ina mhadadh dúchais ag imeacht chomh luath agus a bhlaiseas sé d'aon deoir phoitín. B'éigean a chur soir cheana (go dtí an gealtlann i mBéal Átha na Sluaighe)

+

→ dúil

Maidir leis an bpoitín, is fada mo dhúilse imithe as

TUILLEADH (3) ▼

Ná bí ag coinneáil an phoitín seadaithe. Nach bhfuil a fhios agat go bhfuil mo dhúil bainte as ó bhí na misinéaraí againn. Níor bhlais mé de striog ó shin

Chuala mé S. ag rá go raibh sórt drug eicínt i Meiriceá agus dhá gcaiteá aon uair amháin í nárbh fhéidir do dhúil a bhaint aisti. Drochearra í. Dhá mhéad dá bhféachtaí le do dhúil a bhaint aisti, 'sé an chaoi a mbeadh farasbarr dúile ag teacht agat inti. Dhíoltaí i ngan fhios í … Bail ó Dhia ort féin agus ar do chuid poitín! Ní ghreamóidh poitín d'aon duine nach é a chiontsiocair féin é

A Dia dhá tharrtháil! D'ól sé gloine phoitín. Is gearr ó nach raibh dúil dubh ná dath aige ann má b'fhíor dhó féin. Ach 'siad an dream sin a bhíos dhá cheilt is measa a bhíos ina mbruithshléacht nuair a thosaíos siad

→ dúlaí

Ná bac le duine ar bith atá chomh dúlaí sa bpoitín agus atá sé sin. Ní éadáil mhór é an poitín céanna lena ól ina bheagán i bhfad ó chéile, ach ní thógann seisean cloigeann ar bith as. Beidh a shliocht air. Tá an poitín in ann a phlé leis freisin, ná le fear ar bith a bheas dúlaí ann

→ dúradán

Thosaigh sé ag breathnú ar an bpoitín agus ag rá go raibh dúradán ann. 'Más dúradán ná dúradán é,' adeir B., 'caith chugainn agus ná bí ag leiciméireacht leis níos faide. Meas tú an dtáinig muide an fhad sin bealaigh le dhul ag fosaíocht anseo mar seo'

→ dúrúch

Diabhal dúrúch go héag mar atá air! Dúrúch óil! Dhá gcloiseadh sé go mbeadh iarraidh fuisce déanta i mB. na gC., dheamhan méir a bhainfeadh sé dhá shrón go seasfadh sé thuas ann. Nach bhfeiceann tú an chaoi a bhfuil sé má chloiseann sé go mbíonn aon deoir phoitín i dteach ar bith, go mbíonn sé ar siúl go bhfaighe sé leithscéal eicínt a dhul isteach ann. Nach in é do dhóthain.

→ dúshlánach

Thosaigh ceathrar againne cheana Lá Nollag ar ghalún fuisce poitín — mé féin agus P. agus S. Sh. Ph. agus L. Sh. Ph. – agus ní raibh deoir ann ag an dó dhéag a chlog an oíche i ndiaidh Lá Fhéil Stiofáin. Nach muid a chuaigh ina éadan go dúshlánach!

→ dustaí

Tháinig trí galúin déag poitín ann le aghaidh cleamhnais agus bainse, agus nach dalba an dustaí a fuair sé agus nach raibh striog ann ag an dó dhéag an oíche sin. B'éigean do thriúr a dhul chun tiomána go S. an A. gur chíor siad é in athuair. Trí galúin a d'éirigh leo

+

→ téigh ar

Nuair a bhí a (ár) ndóthain pórtair ólta againn, chuaigh muid ar phoitín, agus is beag bídeach nár chaill sé muid — athrú ó rud go dtí rud eile, nó tosaí ar rud

TUILLEADH (2) ▼

Má théann tú ar ól an phoitín anois ní maith an dóigh dhuit é. Tá a gceart againn cheana. Níl aon mhaith dhúinn ionlaos phocaide a bheith ina (ár) mbolg ag dul abhaile

Ní dheachaigh air ach punt. Ar chuala tú a leithide de scéal ariamh? Ní fhaca mé fear poitín ag teacht amach ariamh chomh saor sin

→ téigh as

Ní dheachaigh sé as poitín ariamh go dtí an Nollaig seo — bhíodh sé aige

→ téigh do

Ní raibh siad ag dul don phoitín le aois agus aimsir go dtí le gairid aríst. An bheirt a bhí i Sasana tháinig siad abhaile le gairid, agus tháinig caitheamh ina dhiaidh acu aríst. Déanann siad corriarraidh anois

→ téigh go

Bhí poitín ag dul go haer ann ar chaoi ar bith — é ann go barr bachall; dalladh dhe ann

→ téigh i

Chuaigh an poitín sa gceann air — d'éirigh sé ina chloigeann; tháinig saochan céille air

→ téigh isteach

Bhí sé ag déanamh poitín, agus chuaigh spíodóireacht isteach air (ní féidir a rá: chuaigh spíodóireacht air) go dtí an beairic, agus dheamhan mórán ar bith nár rug siad air

→ téigh le

Chuaigh leis an-fhada leis an bpoitín, ach ina dhiaidh sin agus uileag, tógadh é faoi dheireadh thiar. Is deacair a dhul uathu (ó na póilíos) i gcónaí

+

→ téigh thar

Chuaigh sé thar mar ba cheart dó a dhul leis an bpoitín

TUILLEADH (1) ▼

Bhí poitín ag dul faoi is thairis ariamh agus níor ól sé aon deoir dhe. Nach diabhaltaí a chruthaigh sé agus fanacht uaidh — bhí sé ins chuile áit timpeall air; d'fhéadfadh sé a fháil chuile phointe

→ téigh trí

Bhí dhá ghalún poitín d'fhuílleach ann agus chuaigh sé thríd in imeacht seachtaine. Sin í an fhírinne. Dheamhan cúnamh ná a dhath a fuair sé faoi. D'ól sé féin chuile striog dhe

poitín (72)