Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: poitín

→ fios

Bhíodh poitín dhá dhéanamh i ngan fhios agus i gcomhfhios an tráth sin — faoi rún agus os coinne chuile dhuine

→ fliuch 1

Níl fliuchadh do bhéil de phoitín ar thamhnachaí anois

→ focal

Tá focal agamsa ar bhuidéal poitín i mBaile na C. le dhá mhí agus ní bhfuair mé fós é

→ follasach

Ní fhéadfaí gan breith air. Nach raibh sé dhá dhíol rófhollasach! An fear nach bhfaca sé ariamh thabharfadh sé buidéal poitín dó chomh maith leis an té a mbeadh sé ina dhá chuid déag leis

→ fág ar

D'fhága an misinéara i gcionn an phoitín sa gcúlteach é an lá sin. Thar éis an aifrinn thug siad amach é nó gur chur siad thrí lasadh é. Ach bhí mo dhuine ar meisce lá arna mhárach. Nuair a fiafraíodh dhe cá bhfuair sé é, séard adúirt sé: 'an té a chruthaigh neamh agus talamh níor fhága sé é fhéin ar deireadh.' Ba in é an fear agat le fágáil i gcionn poitín!

→ cantáil 1

Seo é an saol a bhfuil an chantáil ar an bpoitín, dheamhan deoir a shroichfeadh duit mura mbeadh sé i bhfocal agat mí roimh an am.

+

→ ceal 1

Ní bhíonn déanamh ar bith cheal poitín aige, ó éireos aon bhlas leis chor ar bith. Tá sé chomh dúlaí ann, agus go gcuirfeadh sé an léine a bheadh ar a chraiceann i ngeall lena luach a dhéanamh amach.

TUILLEADH (1) ▼

Mura bhfuair siad poitín ní cheal a shaothraithe é. Dheamhan teach a d'fhága siad sa dá Bh. nár shiúl siad — chaith siad dúthracht ag tóraíocht an phoitín.

→ coitianta

Tá sé an-choitianta leis an bpoitín anois — déanann sé iarrantaí an-mhinic.

→ coigéal

Ara cén stró atá orthub a theacht trasna an choigéil, má bhíonn snámh ar bith acub. Agus nach bhfuil a fhios agat go maith nach gcuirfidh siad aon phóilí san áit mura mbí snámh aige. Déanfaidh muintir an oileáin cúis anois d'uireasa poitín ar chuma ar bith.

→ cúl

D'ólfadh sé poitín ar chúla téarmaí, ach ní thiocfadh sé go maith dhó dhá bhfeicthí é dhá ól os comhair chuile dhuine.

→ beo 1

Bhí na criathraigh sin suas beo le póilíos le cupla lá, ach dhá fheabhas dhár shaothraigh siad é, chinn orthub aon deoir phoitín a fháil ina dhiaidh sin.

→ bleánach

Is mór a chruthaigh sé agus a leithide sin de bhleánach poitín a iompar chor ar bith.

→ breá

Gloine bhreá phoitín — gloine a bheadh líonta go buinne bruach

→ béiceadán

Rinne sé béiceadán de fhéin le poitín. Bhí sé ag teacht amach thrína shúile, ní áirím a mhalrait.

→ bólaí

Níl aon deoir phoitín beag ná mór anois sna bólaí seo ó chuir na misinéaraí cúl air.

→ drochbhlogam

Sin é fhéin an drochbhlogam — an poitín atá aige sin — tá a chuid poitín go dona le n-ól

→ aibéiseach

Níl aon rud beo is aibéisí ná bheith ag plé (ag déanamh) leis an bpoitín céanna.

→ aiféala

Ní hé an chéad duine é a bhí dúlaí sa bpoitín a d'fhága an poitín in aiféala.

+

→ buinne 1

D'ól sé cupán poitín agus é lán go buinne bruach.

TUILLEADH (1) ▼

An bhfeiceann tú an muigín buí sin thuas? Ba é a leathcheann sin é. Líonadh suas go buinne bruach dhó le poitín é agus dheamhan ar thóg sé dhá cheann é, ná a ndearna sé an darna deoch dhe, gur scaoil sé siar fré chéile é. Abair go bhfuil coimpléasc agus acmhainn ar phoitín ag an bhfear sin!

+

→ ailleog 2

Thug sé ailleog bhreá phoitín dhom agus níor liomsa ab fhaillí í a chur san áit ba chóir dhi.

TUILLEADH (1) ▼

Ní bheadh aon chur suas agam d'ailleoig phoitín dhá dtairgthí dhom í.

→ ailím

Is suarach an ailím le n-ól ag Críostaí ar bith an poitín céanna.

+

→ ainneoin

Déantar poitín d'ainneoin na bpóilíos.

TUILLEADH (1) ▼

Chuir sé an fuisce poitín orm de m'ainneoin — bhí sé dhá thóint orm go mb'éigean dom é a ól

→ aird 1

Is annamh a bhíonns aon phlé aige le poitín anois ón am sin a rugthas air — uair sna naoi n-aird.

→ aire

Ghoin a aire Seán agus chomh sleamchúiseach agus a bhí an strainséara dhá cheisniú faoin bpoitín — thuig sé ón gceisniú sleamchúiseach go mba spíodóire é an strainséara.

+

→ airigh

Airíonn sé poitín i mbarr an bhaile ar an aimsir seo, mar níl sé ag déanamh cónaí ar bith ach ann.

TUILLEADH (1) ▼

Aireoidh Both Loiscthe an poitín anois má cuirtear cúl leis, mar 'sé bhí dhá dtógáil (dtoigeál adeirtear)

→ amuigh

Níl aon ól amuigh is fhearr ná an poitín, abraíodh a rogha duine a rogha rud.

→ cuir amach

Dhá gcuirtheá do theanga bheag amach an Nollaig seo d'uireasa poitín, ní bheadh aon ghair agat sileadh a fháil.

→ áirge

Is olc an áirge (ailím, éadáil, earra) an poitín céanna.

→ anachain

Más leat coinneáil ón anachain, coinnigh ón bpoitín.

+

→ ardaigh

Níl ól ar bith in ann ardú ar dhuine ach poitín.

TUILLEADH (2) ▼

Má ardaíonn an poitín sa stuaic aige siúd, déanfaidh sé sléacht ar fud an bhaile.

'Sé an poitín atá in ann círín (ceann, cloigeann) duine a ardú

→ cuir anuas

'Sé an poitín an buachaill atá in ann fear a chur anuas.

→ glanoscartha

Chuaigh sé suas glanoscartha gan méir a bhaint dhá shrón go Both Loiscthe gur ól sé feadhnach poitín ann, ach ní raibh sé chomh hoscartha sin ag teacht abhaile! — bhí siúl aige ag dul ann, ach ní raibh ag teacht ar ais, mar bhí ballasta istigh aige

→ átha

Cuirtear arbhar ar cruachan ar átha le poitín a dhéanamh dhe. Séard í an átha, púirín agus cloigeann caolaigh agus scraitheachaí air. Bíonn sé 'rounáilte', agus lota beag istigh ann, agus scartar an eorna théis í a bháthadh ar an lota sin. Bíonn siad (.i. lucht déanta an phoitín) dhá hiontú agus dhá barr iontú ar an lota go mbíonn sí cruaithe. Tá poll taobh amuigh ar an bpúirín mar a bheadh doras agus bíonn tine ag béal an phoill agus téann an teas faoin lota go gcruaí sé an eorna (S. Ó C.)

→ failm

Chaith muid an oíche ag ól failmeachaí den phoitín. Choinnigh sé inár ndúiseacht muid. Bhí mé féin in mo dhall dúda le codladh

→ feoil

Níl aon phoitín le fáil, ach b'fhéidir go mbainfeá do ghaisneas as gloine dhó seo. Ar ndóigh an té nach bhfaigheann an fheoil, is mór is fiú an anraith

→ fiann

Mharódh an poitín siúd na Fianna bhí sé chomh láidir sin

→ fiuch

Bhí poitín ar dhá splainc ann, agus hé brí cén éadáil a bhí ann, dheamhan fiuchadh ná deide a bheadh aige dhá bhfágtaí ansin go maidin é. Go bhfóire Críost orainn, nach caillte na tinteachaí a bhíos sna bailte móra!

→ fleaim

Níor fhan aon fhleain ann ó stop an poitín. Ba é an poitín a bhíodh dhá shaighdeadh — tá sé socair suaimhneach ó stop an poitín

→ fogha

Bhí sé ag cur foghairt arbhair sa mbró nuair a tháinig mé chomh fada leis. 'Ní bheadh aon deoir fuisce poitín agat,' adeirim féin? 'Tá,' adeir sé, 'muran fada leat fanacht léithe seo.' 'Ab in é an chaoi a bhfuil sé?' adeirim féin. '’Sé,' adeir sé. 'Trí seachtainí ar chuma ar bith' — le haghaidh iarraidh fuisce a bhí sé ag meilt

→ fáiteall

Ní raibh d'fháiteall ariamh sna bólaí seo ach a raibh den fharraige agus an braoinín poitín sin. Ach tá chaon cheann acu anois de dhroim seoil. Níl aon tairbhe ar an "stil" ach an oiread is atá ar an iascach

→ ionsaigh

Chuaigh sé siar go Doire Iorrais dhá shiúl ionsaí gur ól sé bleánach poitín ann

→ iontas

'Sé a rinne an t-iontas den phoitín. Is cosúil nach bhfaca sé ariamh cheana

→ tar isteach

Is beag a tháinig isteach ar an oileán seo ó ligeadh as an bpoitín — níor shroich mórán airgid é ó héiríodh as an bpoitín a dhéanamh ná a dhíol

poitín (50+)