Nualitriú
Bunlitriú
binn
—fc. beann
binn in iontrálacha eile (50+)
→
fearúint
Tháinig an rosamh sin isteach den fharraige scaithín ó shin. Tá sé ag fearúint sa taobh amach anois. Tá caipín ar na Beanna Beola
→
fág
Brú suas ansin, agus tabhair binn domsa. An té is cúng leis fágadh anois. Is beag an áit a dtuilleann an carthanas adeir siad
+
→
féarlach
Is gearr go dtéitear síos anois ag leagan binne ar na turlaigh sin síos. Tá greadadh féarlaigh orthu … Gheobhadh beithígh tiomsacht orthu ar feadh an tsamhraidh
TUILLEADH (1) ▼
An áit sin ar fad a fheiceas tú sceite, bíonn sé tirim sa samhradh agus beithígh agus caoirigh ag an dá bhaile air. Tá binn agam fhéin air. Bíonn féarlach sách blasta air
→
caidhfte
Tá sé ina chaidhfte thíos ag binn Sh. G. ó mhaidin gan a dhul anonn ná anall as. Is leis an áit údaí go tráthnóna é mura mbagraí duine eicínt air a dhul abhaile.
→
carcair
Bhí sé chomh maith dhuit a bheith ag iarraidh feanc a bhaint as binn shléibhe le aon fheanc a bhaint as an gcarcair siúd. Tá sé in aon lota amháin.
→
ceal 1
Ní thiocfaidh mé anonn ná anall leis, ach déarfaidh mé suas leis an bpus aige. Cén bheann atá agam ar aon duine faoin bhfírinne. Déanadh sé a rogha ceal di, ach is gearr go gcloise sé uaimse é ar nós ar bith.
Chuaigh sé fhoisceacht mbeannaí Dia dhá bheith aimsithe ag an madadh rua, agus é ag dhul isteach béal an choinicéir. Bhain sé fíonnach as, ach mar sin fhéin, thug sé a bheanna leis.
→
comaoin
Dheamhan mórán comaoine a caitheadh linne ann le go mbeadh beann ar bith againn orthub — níor dearnadh an oiread oinigh orainne sa teach sin agus go mbeadh call dúinn tada a thabhairt do mhuintir an tí ina ómós.
Dar fia, dhá mba liom a dhul ann chor ar bith, i gcomhfhios a ghabhfainn ann agus ní i ngan fhios. Cén bheann a bheadh agam ar aon duine faoi?
→
cuntanós
Mura bhfuil aon chuntanós fhéin aige dhom, mh'anam gur beag sin agam, lá is nach bhfuil aon bheann agam air.
→
cíosaigh
Thug mé féarach dhá cholpa dhó anuraidh, agus dheamhan saoradh ná séanadh a thabharfadh sé dom faoina gcíosú liom. Meas tú nach éard adúirt sé an uair dheiridh a d'iarr mé air é, go raibh binn aige fhéin ar an sliabh chomh maith liomsa!
+
→
bealach
Tabharfaidh sé a sháith go binn don ghasúr sin an bealach a dhéanamh, arae níl aon éitir ann — níl aon neart sa ngasúr agus claochmóidh an t-aistear é.
TUILLEADH (1) ▼
Má tá an bealach sin fhéin leis — agus is gránna an bealach é le duine — dhéanfadh sé soilíos ar bith don té a mbeadh aon bheann aige air.
+
→
beanna
Thug sé a bheanna leis — d'éirigh leis imeacht gan bhascadh gan bhearna as an tromásc; thug sé an eang, nó na haobha leis; d'imigh sé gan aon bhearnú. Déarfaí é le duine a thiocfadh slán as tromásc nó drochchontúirt, nó as áit a mbeifí dhá chur i dteannta, nó le cárta a thabharfadh an eang leis as drochphasannaí imeartha; nó déarfaí é le duine a bheadh suas is anuas le chuile dhuine agus gan aon duine in ann aon bhrabach a fháil air ná é a chur i dteannta
TUILLEADH (22) ▼
Is ait a chruthaigh sé agus a bheanna a thabhairt leis as chor ar bith.
'Sé an pas is measa é a raibh mé ariamh, ach thug mé mo bheanna liom as ina dhiaidh sin — drocháit nó drochthromásc a gcasfaí duine.
Thug sé a bheanna leis ar éigean. Murach go raibh sé imithe nuair a tháinig Peaits isteach ullmhaithe, gheobhadh sé faoi na foraí é, agus dhá bhfaigheadh fhéin, ní bheinnse ina dhiaidh air.
Ní cás dhaoibh é ó thug sibh a (bhur) mbeanna libh chor ar bith ó na hamhais údaí.
Shíl mé dheamhan mo bheanna a thabharfainn liom go deo saor slán as. Bhí an teach ina bhruín chaorthann, agus chuile dhuine sa mullach orm péin nach ndearna tada.
Dheamhan mo bheanna a thabharfainn liom go brách ó mhadraí ann murach gur éirigh liom an maide a bheith agam. Deirimse leat nár cheil mise lúd mo láimhe orthub.
Is mór an saothraí é agus é ag tabhairt a bheanna leis chor ar bith istigh i lár na n-abhlóirí siúd.
Gabhfaidh sé go poll an chladhaire leis a bheanna a thabhairt leis an babhta seo tharas ariamh. Má fhaigheann an breitheamh greim air sa gcúirt, cuirfidh sé ag spíonadh 'oakum' é go ceann tamaill — cinnfidh sé ar a dhícheall a theacht saor má tugtar os comhair an bhreithimh é. Cuirfidh an breitheamh príosúntacht air
Níl a fhios agam beo cén chaoi ar thug mé mo bheanna liom aréir ó na póilíos. Rugthas ar chuile dhuine cé is moite dhom fhéin faoi sholas.
Níl aon stiléara in ann a bheanna a thabhairt leis anois. Tá an dlí róghéar agus an iomarca spíodóirí amuigh.
Ba haigeanta an buachaill é S. Ph. anseo thoir agus breá gur chinn air, ina dhiaidh sin, a bheanna a thabhairt leis uathub.
Thug sé a bheanna leis ar éigean. Ní raibh le spáráilt aige ach chúig bhót (vote) — cúrsaí togha: cuireadh an duine isteach agus gan aige ach chúig bhót le cois
A cheann fine ní thabharfadh a bheanna leis anois agus a bhfuil ag faire air.
Tá na fir ina dhiaidh, ach ó dhonacht iad, is measa dhó na mná. Má thugann sé a bheanna ó na mná, is fear é a bhfuil buannaíocht aige.
Tabharfaidh sé sin a bheanna leis, feicfidh tú fhéin air. Tá sé síos is suas le chuile dhuine.
'Sé atá in ann a bheanna a thabhairt leis. Liomsa is leatsa, agus liomsa aríst sin é an chaoi a bhfuil sé sin — duine liom leat é agus tá sé in ann an saol a bharraíocht agus a bhealach a dhéanamh le chuile dhuine.
Má ghníonn spleáchas dhó é, tabharfaidh sé a bheanna leis, feicfidh tú fhéin air.
Tá mámh níos fhearr ná an cíonán agat má thugann tú do bheanna leat an babhta seo. Is fada mise i do dhiaidh, ach tá tú agam sa deireadh ar chlár na himeartha — duine ag bagairt díoltais ar dhuine eile a raibh sé ag iarraidh deise a fháil air le fada roimhe sin.
Shíl mé nach dtabharfadh mo rí a bheanna leis choíchin agus a raibh de mhadraí móra ag faire air — rug an rí an chúig, théis go raibh mámhasaí eile timpeall an chláir.
Dheamhan cuimhne ar bith a bhí agam go dtabharfadh mo sheaichtín a bheanna leis. Nach feidheartha atá an bord! — ó tharla nár buaileadh a seacht, caithfidh sé nach raibh aon mhámhasaí mórán istigh.
Bhí an t-ádh ar mo haon agus a beanna a thabhairt léithe.
Is maith a chruthaigh an rí agus deich a dhéanamh. Cárta maith a dhéanfas deich agus a thabharfas a bheanna leis (bíonn cúig iontaithe ar rí agus haon in áiteacha i mbun a cúig déag nó cúig fichead)
+
→
beann
Thit binn an tí.
TUILLEADH (10) ▼
Tá binn an tí tugtha uaithi.
Thit brúisc den bhinn thoir aréir.
Níl beanna ar bith ar an teach sin ach gabháil éadain (fc. gabháil éadain)
Bíonn an chloch spideoige (nó an chloch phréacháin in áiteacha) ar bharr na binne.
Ar bharr na binne a bhíos críoch (seanfhocal)
Tá sciatháin na binne cam.
Tá sí curtha go binn aige (tuí)
Is gearr go mbí sí réidh anois: tá sé ag cur stráca na binne (tuíodóir)
Má thógann tú an chloch sciatháin atá ar éadan thiar na binne ó thuaidh agus í a chur ar éadan thoir na binne ó dheas, agus an chloch atá ar éadan thoir na binne ó dheas a chur ar éadan thiar na binne ó thuaidh, ní bheidh an díleá ar do chuid beithíoch níos mó (comhairle a thugadh "fear luibheannaí" do dhaoine a cheadaíodh é nuair a bhíodh díleá nó imeacht ar a gcuid beithíoch nó bó nó gamhain leo ar a chailleadh. Is minic a cuireadh an chomhairle seo i gcrích roimhe seo)
Tá braon anuas leis an mbinn thiar.