→
baile
Sa mbaile (50+)
→
carracán
Dheamhan cladach i gCois-Fhairrge is achrannaighe ná mar 'tá sa mbaile sin. Tá sé faoi chlochair a's faoi charracáin as éadan. Ní féidir aon-chapall a thabhairt níos íochtaraighe ann ná snáth mara rabharta móir.
→
carraera
Dheamhan cos aon-charraera a bhíodh sa mbaile an tráth sin, go mbíodh an oidhche caithte thar druim go minic. D'fhanaidís ag ól a's a' ragairne faoi bhealach, dhá n-eirigheadh leo(b) aon-phighinn airgid a bheith ar iomchur aca(b).
Fanadh sé sa mbaile. Níl guth 'bith sa teach seo ar fhéin ná ar a chuid cipiléarachta = níl fáilte ar bith againn roimh an gcineál cainnte 'bhíos aige.
Ní fheicim fear a' bith a bhío(nn)s chomh coitchiannta sa mbaile mór leat, nach mbeadh scéal eicínt aige de bharr 'aistir ach thú. Maran dhá gcoinneál duit fhéin atá tú!
→
comaoin
Dheamhan blas de'n cheart nach raibh agad leis; cumaoin a láimhe fhéin a thabhairt dó. Breagh ar chuir sé a sheadairín de chárta ann. Múinfe sin é fanacht sa mbaile aríst.
→
cora
Bhí sé oidhche ar cuairt tigh T. Ó. C., a's dheamhan asna do bhuachaillí báire an bhaile nach dteagann a's nach dtóigeann an charra air. B'éigean dó a theacht timcheall an bóthar, a's bhí sé 'na hóró (óghró?) lae, sul a raibh sé 'sa mbaile.
+
Is beag an mheas a bheidheas aige siúd ar bhéile fataí cosnochtaighthe, a's an chleachtadh atá aige ar bheaduidheacht a's bealthuidheacht a fhaghail sa mbaile.
TUILLEADH (1) ▼
M'anam gurb é atá dhá bhaint as a chleachtadh, fear nach raibh aige 'sa mbaile ach cupla fata a ithe cosnochtuighthe!
→
cuideáin
Th'éis gur thoir ar a' mbaile sin a rugadh a's a tóigeadh mé, inDomhnach chreidim go mbeidhinn coideáin ann dá gcastaí soir ann anois mé. 'Chuile dhuine dá raibh ann le mo línn-sa, tá siad curtha nó imthighthe.
→
cíble
Bhuel tá fear sa mbaile as Meriocá tigh Sh. Mh. Mh. annsin thiar, a's dhá gcloistheá é sin a' cíbleadh, déarfá go deimhin go bhfuil cainnt aige. Ach má tá, dheamhan ínnte ach sprus-chainnt.
→
cíosaigh
"Do thug mé mo pháircín, faoi chlaidhe a's faoi fhál duit; Tá sé in am a'd é a chíosú liom anois punt nó dhó; Gur leat a dhéanfas mé gálaí go dteaga an Fhéil Pádraic; Nó go seoladh na gamhna sa mbaile seo siar." (As "Domhnall Ó Dálaigh" — dubhairt an t-aithrisidhe — B. R. — "do").
+
→
baile
Bail ó Dhia ort! a bheith sa mbaile ag a' ceathair a chlog! Ar chuala tú ariamh é: 'ní h-ionann a dhul 'na bhaile mhóir, a's é fhágáil.'
TUILLEADH (38) ▼
'Bail ó Dhia ort, a Sheáin; Is deas a d'íosfá ceaille'; 'D'íosfainn maith go leor; Dhá mbeadh mo bhean sa mbaile' (Rann adeirtear do pháistí).
Cá'id a bheidheas sa mbaile agad?; cá'id a gheobhfas tú sa mbaile?; cé'n scíth a bheidheas agad sa mbaile; cá'id a chaithfeas tú sa mbaile? = duine ar scíth ó choláiste, ó Ameriocá etc.
Cá'id a bheidheas aige sa mbaile, anois.
Is beag is ionann é le bheith sa mbaile = is fhearr a' baile ná é.
Thuit dom a bheith sa mbaile roimhe = thárla dhom etc.
Is gearr a bhí sa mbaile aige, chor a' bith faoi'n Nodlaic = is gearr a' scíth a fuair sé.
Ní bheidh aon-lá sa mbaile aríst agham, go Cáisc.
Tá sé 'cothú sa mbaile i gcomhnuidhe anois = tá sé síorruidhe sa mbaile.
Is mór a' t-iongnadh nach n-eireochadh posta eicínt leis, fharrus a bheith sa mbaile.
Dhá gcloiseadh a' dream atá sa mbaile é seo, chuirfeadh sé a sáith iongantais orra(b) = an dream atá sa ruta ar b'as muide
'B’fhearr liom sa mbaile in aice mo ghaolta; A' síor-dhéanamh grínn, a's a' bréagadh ban óg; Ná a cómhrádh leatsa a chailleach na bruidhne; A bhío(nn)s in do shuidhe 'san oidhche, a's do chodladh sa ló' (As amhrán — "Cnoc Leitir Móir").
D'iagcóir Dé dhuit, nar fhan sa mbaile.
Níl sa mbaile anois, ach mac amháin = mac amháin atá sa teach anois; tá'n chuid eile imthighthe nó a' saothrú, nó pósta.
Tá sé fanta sa mbaile anois (i.e. ó'n scoil) = scuireadh de'n scoil.
Is gearr go bhfana mé sa mbaile ar fad.
Ar a' dá luath a's a mbeidh mise cheithre bliadhna déag fanfa mé sa mbaile.
B'éigean duinn é 'choinneál sa mbaile ó'n scoil indiu, ingeall ar a' gcruadhóig.
D'fhan sé sa mbaile indiu, a' gort-ghlanadh.
Ní choinneocha muid sa mbaile é, go gcínne orainn.
Deir tú leis, atá ag iarraidh fanacht sa mbaile ar fad anois (i.e. ó'n scoil)
Nach 'bhfuil sé chomh maith dhó fanacht sa mbaile thárla nach bhfuil aon-luighe leis a' scoil aige?
Ba chóra dhuit fanacht sa mbaile = ba chóra dhuit fanacht as, nó gan a dhul ann (ag imirt chártaí; duine "a dhul isteach", nó mámh a chur 'san áit nach mbeadh aon-iallach air é chur).
Tuille glugair agad! Breagh nar fhan tú sa mbaile! = breagh go ndeacha tú ann!
Sin é an gléas ort, a's a fhusacht duit fanacht sa mbaile.
Tá tusa ro-sháithteach ar fad. Feicfe tú fhéin, go bhfanfa tú sa mbaile feadh's mise a bheith réidh leat.
Múinfe sin thú fanacht 'sa mbaile aríst! = nuair a buailfí cárta ar dhuine, a rachadh isteach nuair nar chall dó é.
Ba chóra dhuitse do shean-sheaichtín a choinneál sa mbaile, a's gan a bheith dhá sháthadh isteach faoi fhear cúig.
Badh é do cheart-sa fanacht sa mbaile, a's gan cuir isteach faoi'n té a bhí falamh.
D'fhan tusa sa mbaile le do bhainrioghan, a's fios agad, go raibh sé a' gabhail fiche!
Níor cheart dom fanacht sa mbaile le mo shé, dhá dhonacht dhá raibh sé.
Ní fhanfa mise sa mbaile ach an oiread le duine. 'An té a bhfuil pocaide gabhair aige, bíod sé i lár an aonaigh leis'.
Is beag a' tsamhaoine dhomsa fanacht sa mbaile, 'thárla nach bhfuil aon-duine eile a' fanacht sa mbaile.
D'fhéadfá fanacht sa mbaile le do Rí, a's fios agad go raibh mé ar a' gcúig.
Dhá bhfanainn sa mbaile le mo h-aon, gheobhfainn cúig eile, ach' 'na dhiaidh a fheicthear do'n Éireannach a leas' adeir siad.
Badh í do chríonnacht fanacht sa mbaile le do dheich, an babhta seo. Casadh 'san áit chontráilte é.
Dhá mbeadh an imirt a' teacht chomh fada liomsa, dar mo choinsias, d'fhanfá sa mbaile le do Rí aríst!
Is fada sin a' teastáil uait! B'fhéidir go bhfanfá sa mbaile an chéad uair, eile, a's nach mbeitheá chomh sáithteach a's tá tú.
Fágadh sa mbaile é = cuireadh é sa roilic.