Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: bhuail

+

→ faitíos

Feicfidh tú fhéin nach gcuirfidh sé aon-araoid ormsa. Tá an faitíos mór air, ón uair údan ar bhuail mé dual na druinne air

TUILLEADH (3) ▼

Baol air sin aon-chaidéis a chur ar mhuinntir Ní! Tá an faitíos mór air ó bhuail siad cheana é

Bhuail faitíos é = tháinig faitíos air (ach gur tobainne é "bhuail")

Le méid an fhaitiais a bhuail mé, bhí an for-allas liom

→ farasbarr

Thearasbár cuthach a bhuail é nuair a chonnaic sé fear na foghla ag árdú an chlaidhe

→ feadhnach

Ag líonadh feánach móna ar an asal a bhí mé nuair a bhuail sé chugam aníos. "Tá 'fire' agus gríosach dhá dhéanamh ar mo chuid móna-sa", adeir sé. "Dheamhan fód dhá fhágáil agam. Beidh a shliocht orra muis. Gabhfaidh mise ag faire, agus an té a mbéarfaidh mé istigh air i mbéal na cruaiche, sin ní fhágfaidh sé".

→ fios

Ní raibh fios rúin ná soiscéil agamsa cé a bhí ann, ach gur bhuail sé isteach chugam, agus gur dhúirt sé gur thusa a [chur] chugam é

→ fobhairne

Bhí mise amuigh annsin thiar lá agus bhuail mé cuisle eistrí gan aireachtáil. Thug mé scríb fútha agus thóig mé na céata aca leis an líon. Bhí báid eile fúm agus tarm agus gan a fhios aca a raibh siad ann chor ar bith. Dheamhan fios muise ná ag an bhfear fobhairne a bhí liom san mbád sílim. Thiocfá ar chuisle mar sin scaití

→ foirgthe

Dheamhan neach an aoin istigh ar an mbaile nach bhfuil foirghe le fliú. Bhuail sé muid tá mí ó shoin, ach m'anam go bhfuil muid ag fuasaoid aríst. Níl rud ar bith cho haiféalach leis. Mara bhfuil ag Dia déanfaidh sé creach shul má stopfas sé.

→ fág

Níor bhuail mise é. Nar fhága mé seo má leag mé láimh ná cois air

+

→ fáideog

Bhuail P. M. an fháideóig siar san bpus ar Ph. T. an maor. Tháinig P. T. air agus é ag tógáil bhradáin san linn. Dheamhan blas den cheart nach raibh aige leis. Is mór a d'fheil dó a dhul ag bacadh leis.

TUILLEADH (1) ▼

Tá mé faoi fháideógaí fuara ar fad, in áit a raibh mé sínte san gcoirce sin. Nach diabhlaí sin anois! An chruach a bhuail muid inné, ní raibh ceann dhíobh ag gabhail léithe

→ fáinneog

Briseadh fáinneóig an bhus annsin thiar in áit ar bhuail sé faoin gclaidhe = tugtar ar an tosach amach ar fad é ón ngualainn; go háirid an "bonnet"

→ féarach

Dheamhan a fhios cé a bhuail é, ach ba é J. B. a fhobair an féarach a íoc. Chaith na póilíos trí lá in a éadan dhá cheisniú

+

→ calm

Cá'r bhuail an calm sib? = cé'n áit ar a' bhfairrge ar tháinic an téigle orraibh.

TUILLEADH (2) ▼

Bhuail calm muid ag a' Matal, a's bhí an fhairrge in a clár. Dheamhan coisméig a bhí againn as sin anoir.

D'fhéachfadh an iomramh muid, marach muid a bheith ar ghort a' bhaile 'nuair a bhuail an calm muid.

→ carn

Ó bhuail an méid sin ghiorranála mé, bíonn mo phíobán cárnuighthe leath na gcuarta. Fuair mé buidéal ó'n dochtúr air, ach dheamhan lá maitheasa a rinne sé dhom, aindeoin gur íoc mé mo leath-ghine bhuidhe air.

→ ceal 1

Dheamhan déanamh 'bith 'cheal óil aige, pé'r bith cé'n catmara ná léan a bhuail é chor ar bith fharras aonduine.

→ ceas

Dhá mbeadh sé taobh le bheith 'na cheas aige, ach ní raibh. Bhuail múisc é freisin, nó gur chuir sé amach ar ith sé, aríst ar ais.

→ cinnireacht

Bhuail néal chodlata sa gcarr é, a's dheamhan duine ar bith a bhí ann leis a' gcapall a chinnireacht, a's cead aice a thoidheacht abhaile uaithe fhéin.

→ clabaireacht

Dheamhan táirm a' bith a bhuail é a' clabaireacht go dtáinic sé sin isteach.

+

→ cliar

Bhuail cliar é annsin — cliar a' bháis.

TUILLEADH (1) ▼

D'airigh mé clochar a' teacht aníos imbéal mo chléibh aréir, a's bhuail cliar mé, a's dheamhan bréag nar shaothruigh mise an oidhche. Bhí sé 'na hóró lae, shul ó thuit mo dhá shúil ar a chéile.

→ colg

Bhuail cuthach a's colg é d'aon-iarraidh, a's gan aon-duine 'cur chuige ná uaidh.

→ cora

Cé 'casfaidhe liom i mbéal a' tseoil, ach S. B. Ó. T. a's bhuail sé carra chainnte orm.

→ cosúlacht

Bhuail faitchíos mé leis an gcosamhlacht a chuir sé air fhéin.

+

→ céatach 2

Bhuail a' codladh céadtach mé, a's dhá mbeadh mo chailleadh go deo leis, chinnfeadh sé orm fanacht in mo dhúiseacht.

TUILLEADH (1) ▼

Bhuail a' t-ocras céadtach mé — sliabh gortach nó rud eicínt — ar Árd Bh. an T. M., a's shíl mé dheamhan a' baile a d'fheicfinn go bráth. Marach leisce é 'dhúiseacht, ghabhfainn isteach go dtí P. Ph. go bhfaghainn roisín bidh a dhúinfeadh mo ghoile go dteagainn abhaile.

→ círéabachaí

Bhuail daol eicínt é, a's dheamhan soitheach a d'fhága sé ar an drisiúr, nach ndearna sé ceatréabacha dhi. Fhobair nar féadadh é 'cheannsú chor a' bith. An t-ól a d'eirigh sa stuaic aige, is dóigh.

→ míchuntanósach

Breagh nar ghlac tú go réidh é, a's gan a bheith mío-chontanásach. Is suarach a' t-iongnadh gur bhuail spadhar fhéin é.

+

→ baile

Ba baile socair suaimneach é seo roimhe seo. Ach dheamhan iabh a' bith anois orrab (i.e. ar mhuinntir a' bhaile) ach in éadan a chéile, hébrí cé'n catmara a bhuail chor a' bith iad, le goirid.

TUILLEADH (4) ▼

Bhuail goin ocrais mé, ach céard d'fhéadfainn a dhéanamh. 'Fear gan airgead i mbaile mór' a mhic ó 'is olc a' lón dó goile géar'.

Bhí mé 'mo bhambairne; ó chaill mé mo chuid airgid. Bhuail ocras mé, ach ní rabh fhios agham, cá dtiubhrainn m'aghaidh. 'Fear gan airgead i mbaile mór, is olc a' lón dó goile géar' — is olc sin'.

Níor bhuail a' t-ocras mé go raibh mé ar ghort a' bhaile.

Bhuail cumha indiaidh an bhaile é, a's tháinic sé aríst in a bhromachán bliadhna.

→ bannaí 1

Tom: Bhuail Cóilín L. mé. An Mháthair: Mise imbannaidhe gur bhuail! Breagh gur thug tú cead dó thú bhualadh. 'Bhfuil rath 'bith leat fhéin?

+

→ bealach

Ó bhí mé a' gabhail a' bealach, bhuail mé isteach.

TUILLEADH (1) ▼

Bhuail sliabh gortach faoi bhealach mé, a's shíl mé nach gcanglóchainn aon-fhata le mo mharthainn aríst.

→ cnigín

Bhuail mé de chrigín é, mar bhuailfeá páiste, a's meastú nar thosuigh sé ag gol chomh h-árd 's 'bhí 'na cheann.

+

→ cniogaide

Bhuail sé criogaide orm.

TUILLEADH (1) ▼

Bhuail sé criogaide beag de'n mhaide ar a' mbó, ach bhuail sé 'san áit chontráilte í, ar a' dúil fhiadha. Dheamhan easna dhi nar thuit in a staic ar a' mbó. Dhá mbeadh sé de mheabhair ann, 'séard a bhí aige a dheanamh, laisc eile a thabhairt di, ar a' taobh eile, a's ní fhágfad sin aon-cheo uirre.

→ craobhmhúr

Breagh nar scaoil tú an craobh mhúirín sin thart, a's gan a dhul i gcleitheamhnas thú fhéin a fhliuchadh. Diabhal rud a bhuail ariamh thú is measa ná slaghdán samhraidh. Fhobair gur fhága sé sínte mise annseo an bhliadhain cheana.

+

→ crinn

Bhí an dá phúcán tosuigh a' crinneadh a chéile, chomh uain's mhair flaim a' bith as aer, ach nuair a chuaidh sé ar lagar críochnuighthe, bhuail púcán Ch. S. púcán na n-oileán sa tornáil. Mar sin fhéin, ní fhaca mé aon-gheallta ó tháinic cuimne dhom, a chinnfeadh orra(b).

TUILLEADH (1) ▼

Bhí an choimhlinnt chomh géar orainn, a's currach na bhF. dhá'r gcreinneadh, a's gur bhuail faitchíos mé, nuair a chasfadh muid ar ais, sa gcóir, go ndéanfad sí puca dubh a's dubh dhínn.

→ crochaille

Ó bhuail a' slaghdán sin mé, tá'n oiread crochaillí orm, a's a chonnaic tú ariamh.

→ créatúlacht

'San am ba mhó a raibh sé a' déanamh créatúlacht' ar a chuid tionóntaí, leagadh dhá chapall é, a's é 'fiadhach lá. Ó'n lá sin amach, níor ól sé aon-deoir bhainne slainte. Bhuail aicíd eicínt é dlúth 'na dhiaidh, a's shaothruigh sé an bás go maith.

→ cuaifeach

Má thagann cuaibhtheach as calm, níl léigheamh a' bith uirre. Báthadh bád i gConamara, tá bliadhanta beaga ó shoin, a's bhí an lá ar áilleacht. Dream a bhí amuigh a' déanamh aeir, a's bhuail cuaibhtheach iad gan aireachtáil, a's d'ionntuigh sí an bád druim ar ais. Nar ba luaghaidire an trócaire ar Dhia, dheamhan ar fágadh sa gcomhaireamh ceann aca(b), ach duine.

→ cuisneach

Bhuail a' tinneas céadna ar cailleadh an chuid eile leis, an coileaichín riabhach sin amuigh, ach bhí sé sáthach cuisneach le na chuir (chur) dhó.

→ seanbhaile

Bhí muid dhá uair go láidir ar a' gcarraig, 'san am ar bhuail ceann cruachán M. B. Chuir sé dhá shean-urchar sa bhfairrge é, a's chornuigh sé suas a' dorugha. 'Ní áit buaile ná sean-bhaile d'aonduine an charraig seo' adeir sé, a's leig sé leis fhéin suas a' dúirling.

bhuail (50+)