ciall (100+)
+
→
abair
Céard atá tú a rádh? Dheamhan splanc chéille ar bith agad le goirid
TUILLEADH (1) ▼
Is mór adéarfá le gasúr nach mbeadh aon-chiall aige, ach bodach mar é sin! = chuirfeadh sé iongantas ort, go ndéanfadh gasúr gan aon chiall féin é, ní áirighim bodach mar é sin
Tá tusa ag ceapadh go gcaithfear an dream seo amach go gairid. Bíodh ciall agad a dhuine chroidhe. 'Sé an chóir a bhfuil an Government seo ag daighniú. Tá siad ag leigean an oiread airgid amach ar an tír agus go bhfuil gach duine ag maoidheachtáil leobhtha
→
dairt
Go dtugaidh Dia ciall duit! Caitheamh dairteachaí a bhí annsin … bhuel b'ionann agus gurbh eadh. Ach an t-achrann atá mise a rádh; bhí dhá bhaile uiliog amuigh. Ceann aca ar chaon taobh de'n alt siúd atá ins an mbóthar taebh thiar d'Ard an Mh. Ba gheall le clocha sneachta iad na spalaí ag dul thart. Bhí mná agus gasúir freisin amuigh: 'chuile dhuine ó aois liath go leanbh ar na bailteachaí agus daigéad de chloch aige. Bhí muide ar an bhfascadh tigh Gh. agus feiceál againn ar fad air
→
dálach
Go dtugaidh Dia ciall duit a mhic ó mo chroidhe. Leath na n-Éireannaigh atá i Sasana, ní bhíonn a fhios aca Domhnach thar Dálach, mar ní hé an Domhnach a bhíos ag cur imní orra
→
dalba
Is dalbaí an puicéara sagairt é le theacht in a líon beag ná mór. Go bhfoiridh Dia ar an té a chaithfeas a dhul isteach chuige ag iarraidh tada. Chuirfeadh sé an Naomh Peadar thar barr a chéille
→
dall 3
Dhallfadh na nathuighdeoirí sin fear is fhearr ciall ná é. Teigheann fainic air i gcomhnaí gan aon-áird a thabhairt orra, ach tá siad indon an clár mín a chur cho maith sin ar an mbréig, agus go gcreideann sé iad in a dheidh sin
Tá siad ag cur dallach dubh críochnuighthe air síos annseo. Ní beo é go dteighidh sé ann, agus teagann sé abhaile i gcomhnuí len a bholg bréaga. Cuirfidh siad thar bharr a chéille ceart leis an gcumadóireacht é
→
dallán
Tá dallán na sine calctha ar chuma eicínt — sin nó níl sí ag tál an bhainne. Tá an úgh lán aice ar chaoi ar bith … Nach hí an píopa agad í go mbeadh sí calctha. Diabhal aithne ort nach súghlach a theagas as sine i leabaidh bainne. Cé'n chaoi a bhféadfadh sine calcadh. Bíodh unsa céille agad — bíodh sin
Nach h-é an dallarán ceart é má tá 'chuile dhailtíneach indon imeartas mar sin air. Dheamhan splanc chéille a thiocfas go deo dhó. Tá sé réidh léithe
→
damanta
Ghoid tú cupla uailín móna ar chruadhóig! Bíodh unsa céille agad a dhuine sin! Ar chuala tú ariamh é, má's peacadh a bheith buidhe, tá na mílte damanta. Bíodh a fhios agad an méid sin!
→
damnaigh
Go ndamnuighidh an catmara agad é, nach mbeireann air agus é a chaitheamh amuigh ar an tsráid, agus gan na daoine a bheith thar bharr a gcéille ag éisteacht leis istigh annseo. Is furasta aithinte go mba deas an t-amhantar a thug sí duit. Dhá mba rud ar foghnamh é, is fada go scarfadh sí féin leis
+
→
danra
Chaith muid an bhliain ag athchuinghe air an garrdha thíos a chur. Bhí sé comhgarach agus so-leasuighthe. Dubhrabhán atá ann agus ní iarrfadh sé ach daithín beag leasuighthe le an-fhataí a thabhairt. Ach thug sé an chluais bhodhar dhuinn. An garrdha seo thuas i mbarr an bhaile a bhí dhá chur thar bharr a chéille. An-dóigh fataí é, adeireadh sé. Níor chuir an t-aistear suas aon-chúl air, ná an chreafóig chloch bheag a dteastuigheann riar maith uaithe len a leasú. Chuir sé é. Ní raibh ann ach scriocháin (creacháin). Tabhair scriocháin orra. A chomhairle féin do mhac dhanra arsa tusa agus ní bhfuair sé ariamh níos measa
TUILLEADH (1) ▼
Ag lánú ingarrdha beag N. atá mé na laetheantaí seo agus is dan(d)ra an obair sin. Ní mór duit a bheith ag priocadh i gcomhnuí, arae tá sé faoi chlocha ar fad. Bheadh ciall leath-chlocha, ach gruadháin mhóra mhillteacha atá annsiúd. Ba bheag na clocha a bhíodh i ngarrdha N. chor ar bith fadó. Tá an talamh spíonta anois is cosamhail
→
daor 2
Daoradh é ach dubhairt siad go raibh saobhchan céille air, agus cuibhrigheadh é. Dheamhan steamar eile ad'eirigh dhó, th'éis go ndearna sé spólaí dhá mháthair. Dá mbeinnse i gcathaoir an bhréith(imh), bheadh scéal aige air. D'fhéadfá a rádh nach mórán scruball a bheadh orm faoin a dhaoradh. D'ordóchainn tuagh an bhéil mhóir a fháil — an tuagh a ndearna sé féin an choir léithe — agus é a cheangal béal faoi ar bhord, agus gan mion-mullóg dhó (dhe) a fhágáil indiaidh a chéile leis an tuaigh … Dar a shon go n-agróchadh Dia orm é ach an oiread agus a d'ágruigh Sé airsean é.
+
→
déag
Go dtugaidh Dia ciall duit! Is deas iad mo h-ocht mbliana fichead! Amach go maith féin atá sé ins na déaga agus fiche (amach go maith ins na déaga agus fiche = "in his late thirties")
TUILLEADH (1) ▼
Bíodh unsa céille agad. Ní fheicfidh sé na déaga agus fiche aríst go bráth. Níl a fhios agam nach bhfuil an dá scór féin bailighthe go h-árd aige. Tá sé in a chraibeadán mar sin ó rugadh é
→
dealaigh
Tá sé le dealú leis ambáireach agus má tá féin dheamhan mórán a chaoinfeas cuid againn in a dhiaidh. Is beag nar chuir sé thar bharr mo chéille mise ar aon-chor. Is mé a chaitheadh a dhul ag freastal air, an uair a bhíodh an dream eile reicthe aige
→
déan 1
Bíodh unsa céille agad. Síleann tú gur choinnigh tú mádraí uaithe. Deirimse leatsa nach raibh aon-mhadadh ins an tír nach rinne (nach ndearna) í
→
deannach
Cuirfidh mise deannach ag eirghe de'n túin (tóin) agad mara n-eirighidh tú as do chuid míoladóireacht'. Tá sé in am agad ciall a bheith agad feasta choidhchin agus gan a bheith ar an gceird sin. Nach thú an páiste!
→
dearg 2
Níl aon-ár go deo ach an deargadh atá siad a dhéanamh i mbliana. Ní chomhnóidh siad go mbeidh chuile fhód ag gabhail leo faoi fhataí. Bheadh ciall ina leithidí!
→
deargán
Deargán ar fad é an teach aice anois. Tharraing ar chuir sí de "phaint" air siúd pighinn mhaith uirre. Is mór an t-iongnadh nach mbeadh splanc eicínt chéille aice, agus gan a bheith cho drabhlásach sin len a cuid airgid. Mhainín féin go mb'fhéidir go mbadh mhaith léi aice fós é
→
deasaigh
Ní dheasaíonn sibse na tithe cho minic agus a dheasaíos muide iad. Ach níl aon-chrúóig agaibhse leis. Tithe ceann slinne is mó atá amach an taobh se'agaibh-se anois. Siad is fhearr sógh freisin. Chuirfeadh na sean-tithe ceann tuí seo thar bharr do chéille tú dhá ndeasú chuile bhliain beó
Cé'n chiall nach mbeitheá beo deifireach mar a bheadh gasúr agus gan a bheith ag leigint do'n fhéar fás faoi do chosa
→
deilbh 1
Dhá mbeadh 'chuile dheilbh eile réidh, ní bheithí i bhfad leis an teach, ach cidh Dia go meáróchadh an téisclim duine. Tá mise thar bharr mo chéille ag na faileannaí beaga sin atá le déanamh
+
→
deimhin
Go deimhin ba chóra dhó ciall a bheith aige agus gan a bheith ag imeacht ar an gcaoi sin!
TUILLEADH (1) ▼
Go deimhin duit ba chóra dhó smiaróid (sméaróid) chéille eicínt a bheith aige feasta choidhchin
Tá an crainnín sin go mór 'un deireadh le h-ais a bhfuil eile aca ann. Meastú cé'n chiall? Shílfeá go bhfuil sé in áit cho cóireamhail le ceachtar aca
+
→
deis
Má fhaghaim deis ar bith ar an asal sin aige, bascfaidh mé é. Deir tú leis a theagas ins an iothlainn agam 'chuile oíche, ach tá a dhíol céille aige le bheith imighthe shul a eirighim ar maidin. Sin é an gleacaidhe
TUILLEADH (3) ▼
Níl aon-deis agam tada a léigheamh len a mbíonn ag dul fúm agus tharm. Bím thar bharr mo chéille aca scaithtí, ach céard a fhéadfas mé a dhéanamh
Ara cé'n chaint sin ort? Níl deis phósta ar bith ormsa. Fear agus a dhá láimh cho fada le chéile. Go dtugaidh Dia ciall duit a dhuine sin
An bhfeiceann tú an deis atá ar an ngabáiste i mbliana: í rodtha ithte as cnáimh éadain ag péiste agus ag cuileogaí. InDomhnach tá, hébrí cé'n chiall é.
+
→
deo
Go deó thú fhéin! Is tú plúr na cruithneachta! Go bhfeicidh mé liath thú agus ciall ag do chlann
TUILLEADH (1) ▼
Go deó sib annsin! Bheadh ciall in 'u' leithidí
→
deoladh
Bíodh ciall agad agus caith rud eicínt. Is maith buan an píosa bóthair atá rómhat go mbí tú ins an mbaile. Níl annseo ach deoladh beag. Ní taobh leis an teirgéis seo a chuirfinn thú marach gur shíl mé go bhfanóchthá go maidin
+
→
dia 1
Beannacht Dé dhuit agus bíodh ciall agad = as ucht Dé ort (dhuit) agus bíodh ciall agad
TUILLEADH (2) ▼
Go dtugaidh Dia ciall duit! Ní iarrfadh sé í dhá mbeadh Éire taobh léithe = bíodh unsa céille agad, agus ná creid é sin
Duine le Dia ceart é siúd. Dheamhan spré céille aige ach an oiread leis an naoineán
→
diachair
Nach diabhaltach an diachair atá ort nach leigeann de do chuid cumadóireacht. Tá an fear bocht thar bhárr a chéille agad. Cén bhrí ach picill a dhéanamh de ghrán seagail! Is "lad" thú!
+
→
diaidh
Cé'n chiall nachar chuir sé na h-iomrachaí oinniúin indiaidh a chéile agus na meacna a choinneál asta féin. Ní fhaca mé an ceann céadna ariamh féin, nach gcaithfeadh sé cóirí catha a bheith aige nach mbeadh ag aon-duine eile
TUILLEADH (4) ▼
D'fhága sé an tsleamchúis sin ina dhiaidh an lá ar phós sé. Is fear sáthach críonna ó shoin é. Mhúinfeadh an bhean siúd aige ciall do na luchain. Mhúin sí ciall dósan ar aon-chor
Nach maith an chiall agamsa é, nach bhfuil in mo dhiaidh ach girrseaichín nach bhfuil indon freastal ar bhó ná ar ghamhain
Níl breathnú indiaidh aon-cheo ag S. anois. Tá sé ag fágáil 'chuile shórt fútha féin. Bhí sé in am aige ciall a theacht dó, agus gan a bheith dhá shárú féin 'scáth a bhuidheachais. Is fhearr go deireannach ná go bráth mar sin féin
Chuir mé aoileach agus leasú siopa agus feamainn dubh orra: dalladh dhaob (dhíob). Bhí sé sean-leasuighthe agam freisin. Ina dheidh sin agus uiliog, ní raibh aon-fhata air. Cé'n chiall sin? Níl a fhios agam ó Dhia anuas. Gan an bhliain a theacht cóireamhail nó caoi eicínt
Tá an catmara críochnuighthe ar na gasúir, tá siad cho dicheallach sin. Diabhal mé go gcuirfidís thar bharr do chéille thú scaithtí. Ní fhéadfaidís foras a dhéanamh ala an chluig, ach ag déanamh rud eicínt
→
díle 1
Shíl mé gurb í an díle a bhí ag teacht uirre len a raibh de chaint aici. Ní fhéadfadh duine ar bith eile a bhéal a oscailt. Diabhal é muis … Dá mbadh é an sagart a bheadh ann, ba bheag aice siúd é. Stollfadh sí léithe. Tá ciall in a leithide.
→
díleá
'Sé an díleághadh atá ar an mbuachaill sin nach dtugann sé greim len ithe dóibh go gcailltear leis an ocras iad. Amhgar agus anshógh atá ar a chuid beithidheach, agus ní díleághadh. Seadh b'fhéidir! Nach bhfaca mé laogh breagh annsin anuiridh aige — céileóg. Tabhair laogh breagh air. Choisc sé é faoi cheann míosa, agus níor thug sé gabhail ná uchtóg dó ach a chur siar in Garrdha na L. ag ithe raithnighe. 'Meas tusa an cothú do laogh í raithneach. Bíodh unsa céille agad. Thú féin agus do chuid díleághadh. Is gearr ó'n bpéire laoghannta sin thíos anois aige. D'fheicfeá ag eitealla leis an ocras iad.
+
Tiubharfaidh mise luach do chuid dilleoireacht' duit: thú a chaitheamh siar a chodladh agus cead agad fanacht annsin aríst go maidin. Ag ceapadh go leigfí ag bóithreoireacht thú an tráth seo d'oíche! Ní h-iad do chuid "lessons" a bheadh ag déanamh imní dhuit leath cho maith. Na daoine thar bharr a gcéille agad ar an gceird sin ó tháinig oíche!
TUILLEADH (1) ▼
Má fheicimse ar an dilleoireacht sin aríst sib agus aon-duine istigh beidh mé ag gabhail oraibh cho uain agus a gheobhfas mé teas in 'u' (bhur) gcraiceann. Bheadh ciall dilleoireacht, ach níl uair ar bith is mó a dteagann táirm oraibh ná an uair a gcasfar duine eicínt isteach. Dhá mbadh é an té is measa le duine beo a bheadh ann, náireochadh sib é len 'u' (bhur) gcuid dilleoireacht'.
+
Cut! Ní mharbhóchadh súiste Oscair cut! Chonnaic mise cut dubh a bhí thíos againn féin cheana. Bhí sé ag marbhú éanacha. Dubhairt mo mháthair go ndéanaidh Dia grásta uirre é a chur faoi phota, ach d'árduigh muid féin linn soir é ar an réidhteach i nGarrdha an Bh. Chraipligh muid idtosach é i riocht agus nach bhféadfadh sé imeacht. Shaghd muid na mádraí annsin ann agus chaith siad uair dhá strachailt. Diabhal marbhú! Chuaidh muid féin annsin ag caitheamh leis — gruadháin mhóra mhillteacha — nó go raibh muid sáruighthe. Diabhal marbhú. D'áitigh orainn annsin dhá chiceáil mar bheadh "football" ann, ach diabhal marbhú. Ní fhaca mé aon-rud beo ariamh a fuair an oiread spídeamhlacht' leis, agus indiaidh an méid sin ar fad bhí díogarnach anála ann. Dhá mbeadh aon-chiall againn 'sé a bháthadh a dheanfadh muid nó a chur faoi'n bpota, ach cá'r fhága tú an óige agus a chuid díocais. An bhfuil a fhios agad céard a rinne muid leis as a dheire: cupla feac láighe a fháil agus a bheith ag gabhailt air, nó nach raibh smeámh ann. Is minic a chuimnigh mé air ó shoin, agus a chuaidh sé thríom. Ní raibh scruball ar bith ionnainn agus an chaoi siúd a chur air
TUILLEADH (1) ▼
Tá sé ag díogarnach torainn ins an áit sin thiar ar feadh na h-oíche. Is mór an tseanmóir é an ceann céadna. Níl oíche ins [an] aer nach mbíonn sé ar cheird eicínt le muid a chur thar bharr a' (ar) gcéille
→
díol 1
Dhíolfadh sé an bulán siúd anois ar shlad-mhargadh. Tá sé thar bharr a chéille aige ag dul i mbradghail
+
→
díol 2
Níl do dhíol céille agad fós. Dá mbeadh; ní ghabhfá ag déanamh cleas mar sin
TUILLEADH (1) ▼
Bhí mise in mo dhíol ins an áit a raibh mé dá mbeadh sé de chiall agam fanacht ann, ach ní raibh. Cheithre dheoch a bhí gluidhte (glaoidhte) dhom, agus gan bearnuighthe dhíob ach aon-cheann amháin
Má tá Dia buidheach do chuid do na daoine, is deacair Dhó gan a bheith diomdhach do thuilleadh. Go dtugaidh Dia ciall duit a dhuine sin! Níl peacadh ar bith i Sasana — peacadh ar bith — ach nach bhféadfaidh Éireannach bastard a thabhairt ar Churchill. Dheamhan thiomanta peacadh ann anois ach an méid sin
+
→
díth
Tiocfaidh ciall dó leis an aimsir, ach ní féidir dícéille agus óige a scaradh ó chéile
TUILLEADH (5) ▼
Nach ort atá díth na céille agus a dhul dhá dhéanamh sin
Tá díth na céille ort má phósann tú fós. Tá sé luath go leor agad. B'fhéidir gur aithmhéala a bheadh ort nuair a bheadh sé deireannach agad. In a dhiaidh a fheicthear do'n Éireannach a leas
Díth na céille! D'eile! 'Ar ndú' ní dhiomallóchadh sé a chuid mar sin, marach go raibh treáll eicínt air.
Ní díth ar bith atá air ach díth na céille. Nachar chuma dhó faoi árd-bhonnaidheachaí an diabhail céard a dhéanfadh an t-airgead atá aige i Meiriocá. Má mharbhuighthear 'sa gCogadh é nach measa dhó é ná an saoghal mór; agus a fhusacht dó fanacht sa mbaile anois agus gan a dtaobhachtáil níos mó
Cé'n chiall iad ag cur i dtír aríst. Rud eicínt a d'fhága siad in a ndiaidh. Ní calm ná díth córach ná uair mhór atá orra. Bheadh lán na trí seolta siar aca go deas anois
+
Go dtugaidh Dia ciall duit! Bheadh gnatha mhór aige siúd de bhean. Dithreabhach bocht a bhfuil a chois ar bhruach na h-uaighe aige mar atá sé. Ba chóra dhó go mór a phaidrín a bheith aige agus é a bheith ag déanamh a anama, ná ag caint ar phósadh
TUILLEADH (1) ▼
Beidh ciall cheannuighthe ag an bhfear a ghabhfadh ag tabhairt chúig phunta dhéag ar an dithreabhach de dhubhachán sin. Ach ní bheidh, tharae níl duine ar bith cho beag 'e chiall agus go dtiubharfadh sé sin uirre
Leig de do chuid diúgaireacht anois, nó dar Dia tiubharfaidh mise luach do chuid diúgaireacht' duit. Tá muid reicthe agad ó mhaidin go faoithin agus ó oíche go maidin, hébrí céard atá ort thar agus gasúir na tíre. Dá mbeinn cho maith le Ceaite Heic (níl a fhios anois cé'rbh í) ní bheadh a sheasamh agam leat. Bheadh ciall diúgaireacht marach gurb í an diúgaireacht chéadna i gcomhnuí í.
Na daoine maithe — diúltaigheamuide dhóib agus fuagruigheamuid deagh-chomharsanacht orra — a thug a bhean sin leo. Ba shin í an chaint a bhí ag dul thart ar aon-nós. 'Ar ndú 'chaon darna duine dhá n-imigheadh an uair sin fuadach as a bhíodh air, má b'fhíor. Is beag an fuadach as atá anois ann. Má imigheann an duine, tá sé imighthe agus sin é a bhfuil in a thímcheall. Diabhal mé go gcuirfidís thar bharr do chéille thú fadó, dá ngéilltheá dóibh, agus tá daoine ann fós féin adéarfadh leat é
→
dlaíóg
Bhí a raibh sa teach thuas ag gort-ghlanadh fataí cé's moite de'n dá ghasúr. Diabhal easna dhóib sin, nach dtosuigheann ag lasadh dlaoitheogaí ar an teallach agus dhá dtarraint amach ar an tsráid. Deir Taimín gurb í Cáit adubhairt leis féin an dlaoidheoig a chur 'sa teach. 'Ar ndú' ba é a gciall é! Ar a theacht aníos de bhean Ph. Dh. bhí an teach thrídh lasadh agus í déanta siar ar an mbun-tsop uiliog …
Go dtugaidh Dia ciall duit! Tá caint ag muintir Shasana ar 'chuile shórt ach ar dhlisteanas. Sin é an chloch is fuide siar ar a bpáidrín ar aon-nós. Bí siúráilte dhó (dhe)
+
→
do 1
Tháinig ciall dó = chuaigh sé chun céille
TUILLEADH (1) ▼
Ach a dteaga tuilleadh aoise di, tiocfaidh tuilleadh céille di
→
docht 2
Bhí sib ag rádh nachar "windeáileadh" an clog seo. Cé'n chiall dó a bheith cho docht mar sin? Ní maith liom teannadh air an iomarca, faitíos go gcuirfinn ó rath uiliog é
→
dodaire
'Sé an dodaire é a mhic ó! An uair adubhairt mé leis nach raibh' aon-ghualach agam, spréach sé. "Cé'n chiall duit a theacht annseo d'fhuireasbhaidh gualaighe" arsa seisean. "Nach bhfuil a fhios agad an sórt saoghal atá ann. Is beag a bhéarfadh orm gan crudh ar bith a dhéanamh duit, ach thú a leigean abhaile mar a tháinic tú. Chomhairleochadh sin aríst thú
→
dóigh 1
Cé'n chiall an eadh? Rubáladh ann mé. Ba mhaith an scéal dom nach raibh ag gabhail liom ach seicín deich scilleacha agus sprus eicínt airgid ruaidh. Dhá mbeadh, ghabhfadh an bhail chéadna air agus a chuaidh ar an méid sin. Tugaimse G. do'n diabhal. Déarfá nachar mhaith an dóigh dhom a dhul ann aríst.
→
dol 1
Tá dolaí móra airgid aige. Meastú cá'il sé dhá fháil. Níl a fhios agam nach bhfuil ciste aige in áit eicínt: bheadh ciall in a leithide thar agus daoine eile nach bhfuil ciste ná stór aca
Chuaidh siad siar oíche ag dolaidheacht ar abhainn Ch. Bhí eangach an-mhór go deo aca. Níl a fhios cé'n dol a thug siad leo an oíche sin. Deir siad nach taobh le chúig nó sé de chéadta a bhí siad … 'Ar ndú' dhá mbeirtí orra gheobhaidís fruisín, ach níor rugthas. Mo ghrádh iad. Bheadh ciall in a leithidí seach agus an dream atá thart annseo nach leigfeadh an faitíos dóib breathnú síos thar shlat an droichid aimsir síolruighthe
→
dólom
Bíodh unsa céille agad. Ar ndú níl slí do choise de thalamh istigh ar do bhaile, agus an méid sin féin dólom. An dtiubharfá talamh ar na breaclachaí siúd taobh thiar. Ní thiubharfainnse ar chaoi ar bith
→
Domhnach
InDomhnach féin, ba chóra dhuit ciall a bheith agad, agus gan a bheith ag spochadh leis an ainnle bhradach sin. Níl a fhios agam cé agaibh is measa: thusa nó an páiste
+
→
dona
Ciall dhona a bhí agam an uair a fuair sé bás. Ach is cuímneach liom go maith é, mar sin féin = ní raibh ionnam ach gasúr beag bídeach
TUILLEADH (1) ▼
Ciall dhona atá aca ná a d'fhéadfadh a bheith aca. 'Ar ndú' ní ag iarraidh céille a bheitheá ar pháistí in a n-aois
→
donaigh
Ag iarraidh duine eicínt a dhonú atá tú leis an maide sin? Leag uait as do láimh ar fad é. Tá an breathas ar do láimh, tá sin. Is diachta ghéar nach mbeadh ciall duit feasta choíchin
Cén chiall duit a bheith cho doréara sin as coinne strainséaraí. Is deas an cháil a thiúrfas siad ort aríst: go raibh tú ag sclamhaireacht ar fud an tighe agus ag géaraíocht ar t'athair agus ar do mháthair. Breá san tubaiste nach mbeadh foighid agad thairis sin
→
dornáil
Bheadh ciall a mbualadh. Teastuigheann sin uatha scaithtí, mar tá siad ámhuilleach. Ach ní ceird ar bith di a dhul dhá ndornáil mar a bhíos sí. Cé'n bhrigh ach dorna aice siúd cho láidir agus a bheadh ag fear ar bith
→
doscúch
Má tá ciall agad anois tóigfidh tú comhairle uaimse agus ní bheidh aon-phlé agad leo sin. Bhí mise mé féin ionnta agus chonnaic mé a gceird. Comhairle duine doscúdhach a mhic ó mo chroidhe an chomhairle is fhearr ar bith
→
dóthain
Cé'n chiall duit a bheith ag iarraidh imeacht? 'Cheal nach bhfanfá in do dhóthain, 'fhad agus atá tú in do dhóthain. Ar ball a chaoinfeas tú é
+
→
drabhlás
Cuirfidh an drabhlás de dhruim seoil é nó is maith a bhéas sé ar a mhaidí. Chonnaic mé annsin thiar é an t-aonach cheana. Dhíol sé ceann beithidheach agus chuaidh siad isteach tigh Th. ag ól an bhéiréiste. Crochadh mé féin isteach. Leag sé páipéar chúig phunt ar an gcúnntar. "Ól dho'n teach" adeir sé. "Ní fhágfaidh mé an baile seo indiu go n-ólfaidh mé an phighinn bheag agus an phighinn mór de'n méid sin." "Bíodh splanc eicínt céille agad" adeirimse, ach ní raibh aon-mhaith dhom leis. Tá mé ag ceapadh nach taobh leis na chúig phunt a bheith caithte aige a bhí sé an uair a tháinig sé aniar
TUILLEADH (2) ▼
Tá ciall gnaoidheamhlacht ach ní gnaoidheamhlacht ar bith a ghníos sé sin ach drabhlás: ag caitheamh nútaí (nótaí) puint i dtraipisí mar a d'fheicfeá gasúr ag caitheamh miarógaí (méarógaí) le éanachaí. Sín í a cheird
Bhí a dhóthain drabhláis ins an gcoca marach go ndearnadh plaicín ghabhair i dtosach dó (de). 'Ar ndú' ní sheasfadh féar na h-airí libse. Agus a rádh annsin mar dhóigh dhe nach raibh aon-drabhlás ins an gcoca. Chuirfeadh sib duine thar bharr a chéille, le áird a thabhairt oraibh. 'Sib a chuirfeadh
→
drámh
Cé'n chiall duit an drámh sin a leigint isteach biorach, agus mámh in do ghlaic agad … Ba mhór leat a dhul dhá leanacht: sin é an áit ar chac tú ar na h-uibheachaí muis!
+
→
drann
Tá rud eicínt ar mhadadh T. Sh. Dhá bhfeictheá cho glórach agus a bhíos na súile aige agus an drannadh a bhíos air. Béarfaidh sé ar dhuine eicínt as a dheireadh. Dhá mbeadh unsa céille aige, d'árdóchadh sé leis é agus bháithfeadh sé é
TUILLEADH (1) ▼
Ní dhrannfadh sé siúd le aonduine, dhá mbeithí gan aon-araoid a chur air, ach daoine atá ag séideadh faoi, agus dhá chur thar bharr a chéille le cumadóireacht
+
→
drantán
Cé'n chiall do'n mhadadh sin a bheith ag drántán (nó drantaireacht) ar an gcaoi sin = ag giúnaighil; ag grúscán tafainn; gan a bheith ag tafann go h-acmhuinneach
TUILLEADH (1) ▼
Bíonn an oiread drantáin aice istigh annsiúd 'sa gclúid, agus go mbodhróchadh sí thú. Ach is maith an chiall ag an dream é a chaithfeas éisteacht léithe i gcomhnaí
Beithidhigh ar an gC.! Bíodh unsa céille agad! Dreancaidí an t-eallach is fairsinge atá annsin, marar athruigh sé ó bhínnse ag tarraint ann
→
dreoigh
An gceapann tusa nach bhfuil an coca sin dreoighte? Bíodh unsa céille agad! Bhí sé thrídh lasadh le téigheamh, an lá th'éis a chur isteach. Ní dhranfaidh aon-bhó leis sin, ach go mb'fhéidir dhá mbeadh slam d'fhéar ar foghnamh agad le cur thríd, go mbréagfadh sé iad
+
→
dreolán
Bíodh unsa chéille istigh in do cheann. Ag ceapadh go bhfuighidh an dreolán sin an ceann is fearr ar "bhulaí". Gheobhadh go deimhin. Ní sheasfadh sé ala na huaire dhó.
TUILLEADH (1) ▼
Ara ab é an dreolán teasbaigh sin. Tá a cheann sin ro-fhalamh le go mbeadh a chuid "lessons" ag cur aon-imní air. Mo chomhairle dhuit, a chuid leabhar a dhóghadh agus an t-iarann a chur in a láimh (iarann = láighe). Deirimse leatsa go mbeidh ciall ceannuighthe aige ach a bhfaghaidh sé cupla bliain de na léanaí deacair' siúd thuas imbarr an bhaile. Ní fhaghann duine ar bith a chomhairleachan in aisce
→
dris
Go dtugaidh Dia ciall duit! Níl tú ach ag cur do chuid cainte amú leis siúd. Tiubharfaidh sé toradh ort go deimhin. Bhí sé cho maith dhuit go díreach glan a bheith ag caint le dris len a bheith ag caint leis siúd.