ciall (100+)
+
→
abair
Céard atá tú a rá? Dheamhan splanc chéille ar bith agat le gairid
TUILLEADH (1) ▼
Is mór adéarfá le gasúr nach mbeadh aon chiall aige, ach bodach mar é sin! — chuirfeadh sé iontas ort, go ndéanfadh gasúr gan aon chiall féin é, ní áirím bodach mar é sin
Tá tusa ag ceapadh go gcaithfear an dream seo amach go gairid. Bíodh ciall agat a dhuine chroí. 'Sé an chóir a bhfuil an government seo ag daighniú. Tá siad ag ligean an oiread airgid amach ar an tír agus go bhfuil gach duine ag maíochtáil leofa
→
dairt
Go dtuga Dia ciall duit! Caitheamh dairteachaí a bhí ansin … bhuel b'ionann is gurbh ea. Ach an t-achrann atá mise a rá; bhí dhá bhaile uileag amuigh. Ceann acu ar chaon taobh den alt siúd atá sa mbóthar taobh thiar d'Ard an Mh. Ba gheall le clocha sneachta iad na spallaí ag dul thart. Bhí mná agus gasúir freisin amuigh: chuile dhuine ó aois liath go leanbh ar na bailteachaí agus daigéad de chloch aige. Bhí muide ar an bhfoscadh tigh Gh. agus feiceáil againn ar fad air
→
dálach
Go dtuga Dia ciall duit a mhic ó mo chroí. Leath na nÉireannaigh atá i Sasana, ní bhíonn a fhios acu Domhnach thar dálach, mar ní hé an Domhnach a bhíos ag cur imní orthu
→
dalba
Is dalbaí an puicéara sagairt é le theacht ina líon beag ná mór. Go bhfóire Dia ar an té a chaithfeas a dhul isteach chuige ag iarraidh tada. Chuirfeadh sé an Naomh Peadar thar barr a chéille
→
dall 3
Dhallfadh na nathaíodóirí sin fear is fhearr ciall ná é. Téann fainic air i gcónaí gan aon aird a thabhairt orthu, ach tá siad in ann an clár mín a chur chomh maith sin ar an mbréig, agus go gcreideann sé iad ina dhiaidh sin
Tá siad ag cur dallach dubh críochnaithe air síos anseo. Ní beo é go dté sé ann, agus teagann sé abhaile i gcónaí lena bholg bréaga. Cuirfidh siad thar bharr a chéille ceart leis an gcumadóireacht é
→
dallán
Tá dallán na sine calctha ar chuma eicínt — sin nó níl sí ag tál an bhainne. Tá an úth lán aici ar chaoi ar bith … Nach í an píopa agat í go mbeadh sí calctha. Diabhal aithne ort nach súlach a theagas as sine i leaba bainne. Cén chaoi a bhféadfadh sine calcadh. Bíodh unsa céille agat — bíodh sin
Nach é an dallarán ceart é má tá chuile dhailtíneach in ann imeartas mar sin air. Dheamhan splanc chéille a thiocfas go deo dhó. Tá sé réidh léithe
→
damanta
Ghoid tú cupla uailín móna ar chruóig! Bíodh unsa céille agat a dhuine sin! Ar chuala tú ariamh é, más peaca a bheith buí, tá na mílte damanta. Bíodh a fhios agat an méid sin!
→
damba
Ní comhla ar bith a theastaíos thíos ansin ach damba a dhéanamh trasna béal na cuisle údan le taoille mhór a chasadh soir. 'Sé an chaoi nár mhór é mar atá an lagpholl atá ansiúd thuas agamsa: stanna a chur ann ar an gcaoi céanna. Iontaíonn sé an brúisc uisce ar fad soir sa lagpholl. Maidir le do chuid comhlaí a chur thíos ansin, níl ann ach díth céille. Réabfadh an chéad taoille mhór a thiocfadh as a lúdrachaí iad
→
damnaigh
Go ndamnaí an cat mara agat é, nach mbeireann air agus é a chaitheamh amuigh ar an tsráid, agus gan na daoine a bheith thar bharr a gcéille ag éisteacht leis istigh anseo. Is furasta a aithinte go mba deas an t-amhantar a thug sí duit. Dhá mba rud ar fónamh é, is fada go scarfadh sí féin leis
+
→
danra
Chaith muid an bhliain ag achainí air an garraí thíos a chur. Bhí sé cóngarach agus soleasaithe. Dúrabhán atá ann agus ní iarrfadh sé ach daithín beag leasaithe le an-fhataí a thabhairt. Ach thug sé an chluais bhodhar dhúinn. An garraí seo thuas i mbarr an bhaile a bhí dhá chur thar bharr a chéille. An-dóigh fataí é, adeireadh sé. Níor chuir an t-aistear suas aon chúl air, ná an chréafóig chloch bheag a dteastaíonn riar maith uaithi lena leasú. Chuir sé é. Ní raibh ann ach screacháin (creacháin). Tabhair screacháin orthu. A chomhairle féin do mhac dhanra arsa tusa, agus ní bhfuair sé ariamh níos measa
TUILLEADH (1) ▼
Ag lánú i ngarraí beag N. atá mé na laethantaí seo agus is danra an obair sin. Ní mór duit a bheith ag priocadh i gcónaí, arae tá sé faoi chlocha ar fad. Bheadh ciall leathchlocha, ach gruáin mhóra mhillteacha atá ansiúd. Ba bheag na clocha a bhíodh i ngarraí N. chor ar bith fadó. Tá an talamh spíonta anois is cosúil
→
daor 2
Daoradh é, ach dúirt siad go raibh saochan céille air agus cuibhríodh é. Dheamhan steamar eile a d'éirigh dhó, théis go ndearna sé spólaí dhá mháthair. Dá mbeinnse i gcathaoir an bhreithimh, bheadh scéal aige air. D'fhéadfá a rá nach mórán scrupall a bheadh orm faoina dhaoradh. D'ordóinn tua an bhéil mhóir a fháil — an tua a ndearna sé féin an choir léithe — agus é a cheangal béal faoi ar bhord, agus gan mion mullóg dhó (dhe) a fhágáil i ndiaidh a chéile leis an tua … Dar a shon go n-agródh Dia orm é ach an oiread is a d'agraigh sé airsean é.
→
deachma
Éiríodh muid as. Cén mhaith dhúinn a dhul ag cur a gcuid allais ag priocadh leis an airdín clochach sin, agus ní bheidh leathchloch fataí choíchin air. Fág ansin ag an deachma é, i dtigh diabhail. Má thograíonn an dream a thiocfas ina ndiaidh s'againne é a rómhar oibríodh leo, ach díth céille dhúinne a dhul dhá dhéanamh. Deargdhíth céille
Is mór an díth céille dhuit a bheith chomh dea-chroíúil agus atá tú. Ní raibh agat an ghail a d'éireodh de do chac a thabhairt do chuid de na daoine
+
→
déag
Go dtuga Dia ciall duit! Is deas iad mo hocht mbliana fichead! Amach go maith féin atá sé sna déaga is fiche (amach go maith sna déaga is fiche — in his late thirties)
TUILLEADH (1) ▼
Bíodh unsa céille agat. Ní fheicfidh sé na déaga is fiche aríst go brách. Níl a fhios agam nach bhfuil an dá scór féin bailithe go hard aige. Tá sé ina chrabadán mar sin ó rugadh é
→
dealaigh
Tá sé le dealú leis amárach agus má tá féin, dheamhan mórán a chaoinfeas cuid againn ina dhiaidh. Is beag nár chuir sé thar bharr mo chéille mise ar aon chor. Is mé a chaitheadh a dhul ag freastal air nuair a bhíodh an dream eile reicthe aige
→
déan 1
Bíodh unsa céille agat. Síleann tú gur choinnigh tú madraí uaithi. Deirimse leatsa nach raibh aon mhadadh sa tír nach rinne (nach ndearna) í
→
deannach
Cuirfidh mise deannach ag éirí den tóin agat mura n-éirí tú as do chuid míoladóireachta. Tá sé in am agat ciall a bheith agat feasta choíchin agus gan a bheith ar an gceird sin. Nach thú an páiste!
→
dearg 2
Níl aon ár go deo ach an deargadh atá siad a dhéanamh i mbliana. Ní chónóidh siad go mbeidh chuile fhód ag gabháil leo faoi fhataí. Bheadh ciall ina leithidí!
→
deargán
Deargán ar fad é an teach aici anois. Tharraing ar chuir sí de phaint air siúd pínn mhaith uirthi. Is mór an t-ionadh nach mbeadh splanc eicínt chéille aici, agus gan a bheith chomh drabhlásach sin lena cuid airgid. Mh'ainín féin go mb'fhéidir go mba mhaith léi aici fós é
→
deasaigh
Ní dheasaíonn sibhse na tithe chomh minic agus a dheasaíos muide iad. Ach níl aon chruóig agaibhse leis. Tithe ceann slinne is mó atá amach an taobh s'agaibhse anois. 'Siad is fhearr só freisin. Chuirfeadh na seantithe ceann tuí seo thar bharr do chéille tú dhá ndeasú chuile bhliain beo
Cén chiall nach mbeifeá beo deifreach mar a bheadh gasúr agus gan a bheith ag ligint don fhéar fás faoi do chosa
→
deilbh 1
Dhá mbeadh chuile dheilbh eile réidh, ní bheifí i bhfad leis an teach, ach cí Dia go mearódh an téisclim duine. Tá mise thar bharr mo chéille ag na faileannaí beaga sin atá le déanamh
+
→
deimhin
Go deimhin ba chóra dhó ciall a bheith aige agus gan a bheith ag imeacht ar an gcaoi sin!
TUILLEADH (1) ▼
Go deimhin duit ba chóra dhó sméaróid chéille eicínt a bheith aige feasta choíchin
Tá an crainnín sin go mór chun deiridh le hais a bhfuil eile acu ann. Meas tú cén chiall? Shílfeá go bhfuil sé in áit chomh cóiriúil le ceachtar acu
+
→
deis
Má fhaighim deis ar bith ar an asal sin aige, bascfaidh mé é. Deir tú leis a theagas san iothlainn agam chuile oíche, ach tá a dhíol céille aige le bheith imithe shula éirím ar maidin. Sin é an gleacaí
TUILLEADH (4) ▼
Níl aon deis agam tada a léamh lena mbíonn ag dul fúm is tharam. Bím thar bharr mo chéille acu scaití, ach céard a fhéadfas mé a dhéanamh
Ara cén chaint sin ort? Níl deis phósta ar bith ormsa. Fear agus a dhá láimh chomh fada le chéile. Go dtuga Dia ciall duit a dhuine sin
An bhfeiceann tú an deis atá ar an ngabáiste i mbliana: í rodta ite as cnáimh éadain ag péiste agus ag cuileogaí. I nDomhnach tá, hé brí cén chiall é.
Is beag an deis a theastódh ón teach sin chor ar bith nuair a bheadh sé ina theach bhreá. Feictear dhom gur mór an díth céille atá air bualadh faoi theach nua a dhéanamh agus teach chomh breá sin aige cheana
+
→
deo
Go deo thú fhéin! Is tú plúr na cruithneachta! Go bhfeice mé liath thú agus ciall ag do chlann
TUILLEADH (1) ▼
Go deo sibh ansin! Bheadh ciall ina leithidí
+
→
deoladh
Bíodh ciall agat agus caith rud eicínt. Is maith buan an píosa bóthair atá romhat go mbí tú sa mbaile. Níl anseo ach deoladh beag. Ní taobh leis an teirgéis seo a chuirfinn thú murach gur shíl mé go bhfanófá go maidin
TUILLEADH (1) ▼
Deir siad gurb é an rud a thug eitinn di sin an áit nach gcaithfeadh sí ach deolaíochaí beaga le í féin a shnoíchan: mar dhóigh dhe go raibh sí róbheathaithe. Is iomaí díth céille atá sa saol anois nach raibh caint ar bith air fadó
+
→
dia 1
Beannacht Dé dhuit agus bíodh ciall agat — as ucht Dé ort (dhuit) agus bíodh ciall agat
TUILLEADH (2) ▼
Go dtuga Dia ciall duit! Ní iarrfadh sé í dhá mbeadh Éire taobh léithe — bíodh unsa céille agat, agus ná creid é sin
Duine le Dia ceart é siúd. Dheamhan spré céille aige ach an oiread leis an naíonán
→
diachair
Nach diabhaltach an diachair atá ort nach ligeann de do chuid cumadóireacht. Tá an fear bocht thar bharr a chéille agat. Cén bhrí ach picil a dhéanamh de ghrán seagail! Is lad thú!
+
→
diaidh
Cén chiall nár chuir sé na hiomrachaí oinniúin i ndiaidh a chéile agus na meacna a choinneáil astu féin. Ní fhaca mé an ceann céanna ariamh féin nach gcaithfeadh sé cóirí catha a bheith aige nach mbeadh ag aon duine eile
TUILLEADH (4) ▼
D'fhága sé an tsleamchúis sin ina dhiaidh an lá ar phós sé. Is fear sách críonna ó shin é. Mhúinfeadh an bhean siúd aige ciall do na luchain. Mhúin sí ciall dósan ar aon chor
Nach maith an chiall agamsa é, nach bhfuil in mo dhiaidh ach girseachín nach bhfuil in ann freastal ar bhó ná ar ghamhain
Níl breathnú i ndiaidh aon cheo ag S. anois. Tá sé ag fágáil chuile shórt fúthu féin. Bhí sé in am aige ciall a theacht dó, agus gan a bheith dhá shárú féin scáth a bhuíochais. Is fhearr go deireanach ná go brách mar sin féin
Chuir mé aoileach agus leasú siopa agus feamainn dubh orthu: dalladh dhaob (dhíobh). Bhí sé seanleasaithe agam freisin. Ina dhiaidh sin agus uileag, ní raibh aon fhata air. Cén chiall sin? Níl a fhios agam ó Dhia anuas. Gan an bhliain a theacht cóiriúil nó caoi eicínt
Tá an cat mara críochnaithe ar na gasúir, tá siad chomh dícheallach sin. Diabhal mé go gcuirfidís thar bharr do chéille thú scaití. Ní fhéadfaidís foras a dhéanamh ala an chloig ach ag déanamh rud eicínt
→
díle 1
Shíl mé gurb í an díle a bhí ag teacht uirthi lena raibh de chaint aici. Ní fhéadfadh duine ar bith eile a bhéal a oscailt. Diabhal é muis … Dá mba é an sagart a bheadh ann, ba bheag aici siúd é. Stollfadh sí léithe. Tá ciall ina leithide
→
díleá
'Sé an díleá atá ar an mbuachaill sin nach dtugann sé greim le n-ithe dóibh go gcailltear leis an ocras iad. Amhgar agus anó atá ar a chuid beithíoch, agus ní díleá. Sea b'fhéidir! Nach bhfaca mé lao breá ansin anuraidh aige — céileog. Tabhair lao breá air. Choisc sé é faoi cheann míosa, agus níor thug sé gabháil ná uchtóg dó ach a chur siar i nGarraí na L. ag ithe raithní. Meas tusa an cothú do lao í raithneach. Bíodh unsa céille agat. Thú féin agus do chuid díleá. Is gearr ón bpéire laonta sin thíos anois aige. D'fheicfeá ag eitealla leis an ocras iad
+
Tabharfaidh mise luach do chuid dilleoireachta duit: thú a chaitheamh siar a chodladh agus cead agat fanacht ansin aríst go maidin. Ag ceapadh go ligfí ag bóithreoireacht thú an tráth seo d'oíche! Ní hiad do chuid lessons a bheadh ag déanamh imní dhuit leath chomh maith. Na daoine thar bharr a gcéille agat ar an gceird sin ó tháinig oíche!
TUILLEADH (1) ▼
Má fheicimse ar an dilleoireacht sin aríst sibh agus aon duine istigh, beidh mé ag gabháil oraibh chomh uain is a gheobhas mé teas ina (bhur) gcraiceann. Bheadh ciall dilleoireacht, ach níl uair ar bith is mó a dteagann táirm oraibh ná an uair a gcasfar duine eicínt isteach. Dhá mba é an té is measa le duine beo a bheadh ann, náireodh sibh é lena (bhur) gcuid dilleoireachta
+
Cat! Ní mharódh súiste Oscair cat! Chonaic mise cat dubh a bhí thíos againn féin cheana. Bhí sé ag marú éanacha. Dúirt mo mháthair go ndéana Dia grásta uirthi é a chur faoi phota, ach d'ardaigh muid féin linn soir é ar an réiteach i nGarraí an Bh. Chraplaigh muid i dtosach é i riocht is nach bhféadfadh sé imeacht. Shaighid muid na madraí ansin ann agus chaith siad uair dhá streachailt. Diabhal marú! Chuaigh muid féin ansin ag caitheamh leis — gruáin mhóra mhillteacha — nó go raibh muid sáraithe. Diabhal marú. D'áitigh orainn ansin dhá chiceáil mar a bheadh football ann, ach diabhal marú. Ní fhaca mé aon rud beo ariamh a fuair an oiread spídiúlachta leis, agus i ndiaidh an méid sin ar fad bhí díogarnach anála ann. Dhá mbeadh aon chiall againn 'sé a bháthadh a dhéanfadh muid nó a chur faoin bpota, ach cár fhága tú an óige agus a chuid díocais. An bhfuil a fhios agat céard a rinne muid leis as a dheireadh: cupla feac láí a fháil agus a bheith ag gabháilt air nó nach raibh smeámh ann. Is minic a chuimhnigh mé air ó shin agus a chuaigh sé thríom. Ní raibh scrupall ar bith ionainn agus an chaoi siúd a chur air
TUILLEADH (1) ▼
Tá sé ag díogarnach torainn san áit sin thiar ar feadh na hoíche. Is mór an tseanmóir é an ceann céanna. Níl oíche san aer nach mbíonn sé ar cheird eicínt le muid a chur thar bharr a (ár) gcéille
→
díol 1
Dhíolfadh sé an bullán siúd anois ar shladmhargadh. Tá sé thar bharr a chéille aige ag dul i mbradaíl
+
→
díol 2
Níl do dhíol céille agat fós. Dá mbeadh, ní ghabhfá ag déanamh cleas mar sin
TUILLEADH (1) ▼
Bhí mise in mo dhíol san áit a raibh mé dá mbeadh sé de chiall agam fanacht ann, ach ní raibh. Cheithre dheoch a bhí gluite (glaoite) dhom, agus gan bearnaithe dhíobh ach aon cheann amháin
Is mór an díth céille a bhí ort, ó chuaigh tú i gcleithiúnas tí a dhéanamh, nár thug leat fear a chríochnódh amach faoi shásamh é, thar is na cliobairí sin a bhí agat nach ndéanfadh smeach ann lá sa choicís ó thosóidís é. M. Sh. a bhí againne agus más é féin, níl gair ag ceachtar acu air. Agus ní fhaca tú aon duine ariamh is gleoite ná é le díolaíocht a dhéanamh leis. Uair ar bith a mbeadh sé soláimhsithe agat féin, ghlacfadh sé é. Agus ní éileodh sé go deo é go dtogrófá a thabhairt dó. Dheamhan a n-íoctaí uair sa ráithe anseo scaití é
Má tá Dia buíoch do chuid do na daoine, is deacair dhó gan a bheith diomdhach de thuilleadh. Go dtuga Dia ciall duit a dhuine sin! Níl peaca ar bith i Sasana — peaca ar bith — ach nach bhféadfaidh Éireannach bastard a thabhairt ar Churchill. Dheamhan thiomanta peaca ann anois ach an méid sin
+
→
díth
Tá díth céille ort nach dtéann agus a mbaint ─ seafóid, easpa céille; a bheith ar bheagán céille
TUILLEADH (34) ▼
'Sé an díth céille sin a d'fhága mar sin ariamh é sin
Is beag den díth céille sin atá ag plé lena dheartháir. Sin é an buachaill a mbeidh aird aige ar a ghnaithe
Is mór den díth céille atá istigh in do cheann go bhféacha Dia orainn
Cén neart atá air sin. Caithfidh an díth céille fhéin a bheith ann go bhfóire Dia orainn!
Dheamhan maith a bheith ag caint mar sin ach oiread. Ní bhíonn neart ag an díth céille féin air ─ déanfar rudaí as díth céille, agus an té a ghníos iad, ní díol milleáin é, ó tharla go mbíonn an díth céille air
Is fadó a d'fhága sé an díth céille taobh thiar dó, má bhí sí air ariamh. Má bhí, ba é an beagán é
Ba mhór an díth céille dhuit a dhul ag athrú chor ar bith agus thú buailte ar do chuid talúna ar fad i mbarr an bhaile
Díth céille atá air — deile
Tuige a ndearna sé é? Tuige ar ndóigh? Cár fhága tú an díth céille a mhic ó mo chroí?
Le teann díth céille atá sé ar an gceird sin
Siúd í an tír a bhainfeas an díth céille as
'Sé an t-ól an díth céille is mó thar chuile dhíth céille ar fad
Ní fhaca mé aon díth céille ariamh mar é: a dhul ag ceannacht seala beithíoch mar sin agus gan aon cheo aige lena dtógáil
Tá sé mar atá sé ag an díth céille
'Sé an díth céille a d'fhága sa gcruth sin é
Níl rud ar bith is measa do dhuine ná a chuid díth céille féin
Tuige a mbeadh a leithide de dhíth céille ort? Fág aige féin é
Is beag den díth céille sin a bhí ag imeacht lena athair muis. Ba mhaith tíobhasach an fear é, go ndéana Dia grásta air!
Ní díth céille go dtí é; ach oibríodh sé leis. Beidh a fhios aige féin ar ball é!
Céard a bhain dó an oiread sin díth céille a dhéanamh?
D'fhága siad uileag an díth céille ag P. ─ bhí an chuid eile acu críonna
Lig de do chuid díth céille, agus gabh suas abhaile. Deargdhíth céille críochnaithe dhuit, imeacht ó do mhuintir féin mar sin
Is mór an díth céille a dhul dhá dhéanamh chomh fada seo amach sa mbliain
Fuair an díth céille an ceann is fhearr air ina dhiaidh sin, théis chomh staidéarach agus a bhí sé
Thug sé an díth céille sin abhaile leis ar ndóigh
Féacha an díth céille a bhí air sin an gamhainín a dhíol ar chúig phunt i leaba a choinneáil nó go ramhraíodh muid é
Is mór den díth céille a bhí ag siúl leis chuile lá ariamh, ach sháraigh an rud seo loirgne dóite
Ar ndóigh níl ann ach dearg-dhíth céille dhó sin a dhul ag pósadh mura bhfuil sé in ann bean a chothú
Tá do sháith fhéin den díth céille ort ar chaoi ar bith
Nuair a roinneadh an díth céille, níor fágadh thusa ar deireadh ─ tá go leor díth céille ag siúl leat
Ní féidir óige agus díth céille a scaradh ó chéile, adeir siad ─ bíonn díth céille ag dul don té a bhíos óg
Tiocfaidh ciall dó leis an aimsir, ach ní féidir díth céille agus óige a scaradh ó chéile
Diabhal an fearr dóibh ceird dhá bhfuil orthu, ná a bheith ag baint scaitheamh siamsa amach fhad is atá an óige acu. Caithfidh an óige a cóir féin a fháil agus deir siad gur deacair óige agus díth céille a scaradh ó chéile. Diabhal mé go raibh muid féin sách aerach lá den tsaol
Óige agus díth céille atá air. Is furasta breith ar thóin fós air, má mhaireann sé