Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: codladh

→ brocfhliuch

Bhí sé brocfhliuch ag dul a chodladh dom aréir - roinnt fliuch

+

→ fara

Shílfeá gur codladh corrach a dhéanfadh rud ar bith ar fhara, ach sé buac na gcearc é in a dhiaidh sin

TUILLEADH (1) ▼

Cuir codladh púicín air, mar chuirfeá ar chearc a bheadh ar fhara

→ fearacht

Bhí a shúile dúinte aige a fhearacht's dhá mba 'na chodladh a bheadh sé, ach ba bheag dhá chuid cluanaíocht é sin, mo léan

→ fios

B'fhuide liom ná fios mo shaoil go n-imíodh sé agus go dteighinn a chodladh (fios mo shaoil = an léas atá indán dom ar an saol; an méid bliain a bhéas mé beó)

→ fortabháil

Bhí mé thíos ar an móin i gCill Dara anuiridh. Chonnaic mé feilméara annsin agus go leor talúna aige. Bhí deich bhfeara fichead ag obair aige agus iad ag codladh i "dtentannaí". Déarfá go raibh cuid mhaith ag fortabháil air = in a thuilleamaí; go raibh go leor ar a aire; go raibh cuid mhaith aige le freastal dó; go raibh a sháith idir a lámha aige

→ fothair

Bhí tuitim feóir ann ag an gcodladh. Is suarach an t-íonadh, agus a bhfuil de ragairne déanta aige le coicís

→ fuaidreamh

Is geall le caora sheachráin nó le réithe fuaidreamh é. Tá sé de gheis air gan an dárna béilí a ithe ar aon-bhord, ná an darna hoíche a chodladh ar aon-leabaidh, ach ag imeacht indiaidh a chinn roimhe mar sin.

+

→ fág ar

Fágfaidh mé codladh ort, mara n-eirí tú as an spochadh = buailfidh mé thú go damáisteach

TUILLEADH (1) ▼

D'fhága an tae ar neamh-chodladh mé

→ fáinnigh

Ag fáinniú lae a bhí sé, nuair a thuit mé in mo chodladh

→ mórfhoclach

Dhá mbeadh sé ag dul a chodladh in a throscadh, bheadh sé mór-fhoclach. Dar go deimhin bheadh. Ach is dual dó na floscaí a bheith aige. Bhídís ag a mháthair fhéin.

→ cailm

Deir sé fhéin go bhfuil sé ar neamh-chodladh le seachtmhain, a's dar príosta má tá is beag a' chailm atá air, in a dhiaidh.

→ ceas

Níor chodail mé aon-néal go raibh an oidhche caithte thar druim, le brúchtaoighil, in áit ar chuir mé ceas orm fhéin, le ronnachaí tirme, ag dul a chodladh dhom.

→ cinnireacht

Bhuail néal chodlata sa gcarr é, a's dheamhan duine ar bith a bhí ann leis a' gcapall a chinnireacht, a's cead aice a thoidheacht abhaile uaithe fhéin.

+

→ cipiléireacht

Chaith sé an oidhche a' cipiléaracht chainnte annsin ar a' teallach, nó gur dhubhairt mé fhéin faoi dheire a's faoi dhó (dheoidh?) go raibh sé in am codlata. D'imthigh sé annsin ar éigin.

TUILLEADH (1) ▼

Ar éigin na gcor a's na gcnámh 'fhéadanns muid é 'chur abhaile oidhche bith ach a' cipiléaracht chainnte annsin, go mbíonn an dó dhéag bainte aige. Dar mo chúis (chubhais?), racha mise chodladh feasta a's fanadh sé go maidin má's breagh leis é.

+

→ céatach 2

Tá'n codladh céadtach air, marar dhúisigh sé fós, a's é 'na luighe ó thuit oidhche aréir.

TUILLEADH (4) ▼

Bhuail a' codladh céadtach mé, a's dhá mbeadh mo chailleadh go deo leis, chinnfeadh sé orm fanacht in mo dhúiseacht.

Chaithfeadh sé gur tugadh deoch shuain dó, a's an codladh céadtach seo a bheith air. Cá'ide 'na chodladh anois é?

Sin é 'raibh an codladh céadtach air, marar dhúisigh sé in imtheacht trí chéad bliadhain.

Ar chuala tú faoi'n mbráthair údan ar tháinic a' codladh céadtach air, a's é ag éisteacht leis an éinín ar a' gcraoibh taobh amuigh dhá fhuinneoig?

→ baile

'B’fhearr liom sa mbaile in aice mo ghaolta; A' síor-dhéanamh grínn, a's a' bréagadh ban óg; Ná a cómhrádh leatsa a chailleach na bruidhne; A bhío(nn)s in do shuidhe 'san oidhche, a's do chodladh sa ló' (As amhrán — "Cnoc Leitir Móir").

→ beart

Is baramhail a' beart a d'fhiach (d'fhéach) sé a chuir 'na shuidhe, leis an uncail a dhíbirt as a' teach. Ní bhíodh iabh air chuil' oidhche, ach a' toirnéis, a's a' déanamh troimpléisc ar fud a' tighe, nuair a bíodh an t-uncail in a chodladh — ar dhóigh dhe, go raibh an teach sídheamhail! Ach (dh)ar ndó(igh), bhí fhios ag a' gceann eile go maith, céard a bhí dhá dhéanamh.

→ cniogaide

Má thugaimse criogaide dhuit cuirfe mé codladh ort.

→ cráisiléad

Sníomhfa sé siúd a' leaba, má theigheann sé chodladh uirre. Tá'n cráisiléad údaidh chúig clocha déag meadhchain, má tá sé taobh leis.

+

→ beo 1

Duine beo, bíodhgamhail é. Ní a' tuitim in a chodladh a bhío(nn)s sé, fearacht tuille.

TUILLEADH (2) ▼

Níl aon-uair beo ab fhearr liom fataí ná ag dul a chodladh dhom.

Níor chodail mé néal ar feadh na h-oidhche aréir. Bhí iasc beo liom ar feadh na h-oidhche, aindeoin go sílfeá nach gcoinneochadh sin duine ó chodladh

→ beo 2

Níl aon-oidhche le na bheo aríst, nar dhubhairt sé an paidrín, roimh a dhul a chodladh dhó.

→ bhíogaíl

Cé'n sórt 'bhíodhgaighil atá ortsa. Má tá pian ort, árduigh leat a' chodladh.

→ bior

Cé'n sórt útamáil atá ar a' gceann-ar-bior sin aríst. Dheamhan a' féidir gur ag iarraidh an cliabhán a fhágáil atá sé, th'éis gur gearr ó 'bhí sé 'strócántacht go gcuirfí a' chodladh é.

→ bocht 1

Nach bocht dom codladh a bheith orm — fear a chaith an oidhche aréir ar neamh-chodladh!

→ bruach

D'eirigh gearradh beag de mo chois. Shílfeá narbh fhiú biorán é. Ach a mhic ó, shéid sé suas, a's rinne sé bró-bhracha. Tháinic bruachannaí annsin air, mar bheadh ainfheoil ann. Is mé a shaothruigh é, igcaitheamh coicíse, gan néal a chodladh.

→ bríthín

Ól é seo ag (d)ul a chodladh duit, a's beidh tú in do bhríghthín óg aríst ar eirighe dhuit ar maidin.

→ buail ar

Ní fhaca tú aon-teach ariamh, atá chomh buailte ar a' mbóthar leis. Tá'n bhínn ó dheas amach ar a' mbóthar ar fad. Shílfeá go mbadh deacair dhóib aon-néal a chodladh ag fothramán 'san oidhche.

+

→ buail

Buail a chodladh feasta

TUILLEADH (1) ▼

Buaileann codladh é taca an ama seo chuile lá, a's dhá mbeadh na seacht sraith ar an iomaire, caithfe sé néal a thabhairt leis, shul (dh)á dhéanfas sé aon-bhuille aríst.

→ buille

Tá fataí buille trom len ithe a' dul a chodladh do dhuine.

→ buinneán 3

Chuirfead sé na cuacha 'chodladh leis a' mbuinneán gotha atá aige.

→ bunán

Ní fhéadfá néal a chodladh ann, adeir sé, ag bunáin na soitheach.

→ ainm

Tá sé in am codlata in ainm Dé

→ aire

Aire dhuit! Ná bí 'tuitim 'do chodladh annsin.

→ airigh

Ní aireochadh sé gunna mór agus caithtí le na chluais sa leaba í, le neart codlata.

→ amach

Ar ndú (ndóigh), ní cúrsaí dul amach é, an tráth seo d'oidhche, agus 'chuile theach a' stócáil a dhul 'chodladh. = ní tráth 'bith a bheith 'g (dh)ul amach anois, (ar cuairt) agus 'chuile theach faoi réir, le dhul 'chodladh.

+

→ amuigh

'ndeacha siad seo amuigh' chodladh fós = an teach seo amuigh.

TUILLEADH (1) ▼

Is mó a d'fheilfeadh néal chodlata dhom, ná damh(n)sa — fear a bhfuil a sceadamán amuigh aige, a' deanamh bóthair le seachtmhain.

→ buail amach

Tá tú fhéin buailte amach aige leis a' gcodladh, a's ní beag sin = is fuide a chodluighea(nn)s sé ná thú.

→ codail amach

Má theigheann tú a chodladh in am, ní chodlócha tú amach é ar maidin.

→ áirge

Ní áirge mhór dhom, thusa a bheith ag imtheacht ag uallfairt timcheall mo thighe, do mo choinneál ó chodladh.

codladh (50+)