Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: codladh

→ brocfhliuch

Bhí sé brocfhliuch ag dul a chodladh dom aréir — roinnt fliuch

+

→ fara

Shílfeá gur codladh corrach a dhéanfadh rud ar bith ar fhara, ach sé buac na gcearc é ina dhiaidh sin

TUILLEADH (1) ▼

Cuir codladh púicín air, mar a chuirfeá ar chearc a bheadh ar fhara

→ fearacht

Bhí a shúile dúnta aige a fhearacht is dhá mba ina chodladh a bheadh sé, ach ba bheag dhá chuid cluanaíocht é sin, mo léan

→ fios

B'fhaide liom ná fios mo shaoil go n-imíodh sé agus go dtéinn a chodladh — fios mo shaoil — an léas atá i ndán dom ar an saol; an méid bliain a bheas mé beo

→ fortabháil

Bhí mé thíos ar an móin i gCill Dara anuraidh. Chonaic mé feilméara ansin agus go leor talúna aige. Bhí deich bhfeara fichead ag obair aige agus iad ag codladh i dtentannaí. Déarfá go raibh cuid mhaith ag fortabháil air — ina thuilleamaí; go raibh go leor ar a aire; go raibh cuid mhaith aige le freastal dó; go raibh a sháith idir a lámha aige

→ fothair

Bhí titim feoir ann ag an gcodladh. Is suarach an t-ionadh agus a bhfuil de ragairne déanta aige le coicís

→ fuaidreamh

Is geall le caora sheachráin nó le reithe fuaidrimh é. Tá sé de gheis air gan an darna béilí a ithe ar aon bhord, ná an darna hoíche a chodladh ar aon leaba, ach ag imeacht i ndiaidh a chinn roimhe mar sin.

→ fág ar

Fágfaidh mé codladh ort mura n-éirí tú as an spochadh —buailfidh mé thú go damáisteach

→ fáinnigh

Ag fáinniú lae a bhí sé nuair a thit mé in mo chodladh

→ mórfhoclach

Dhá mbeadh sé ag dul a chodladh ina throscadh, bheadh sé mórfhoclach. Dar go deimhin bheadh. Ach is dual dó na floscaí a bheith aige. Bhídís ag a mháthair fhéin.

→ ceas

Níor chodail mé aon néal go raibh an oíche caite thar droim le brúchtaíl, an áit ar chuir mé ceas orm fhéin le ronnachaí tirime ag dul a chodladh dhom.

→ cinnireacht

Bhuail néal chodlata sa gcarr é agus dheamhan duine ar bith a bhí ann leis an gcapall a chinnireacht, agus cead aici a theacht abhaile uaithi fhéin.

+

→ cipiléireacht

Chaith sé an oíche ag cipiléireacht chainte ansin ar an teallach nó gur dhúirt mé fhéin faoi dheireadh agus faoi dhó (dheoidh) go raibh sé in am codlata. D'imigh sé ansin ar éigean.

TUILLEADH (1) ▼

Ar éigean na gcor agus na gcnámh a fhéadanns muid é a chur abhaile oíche ar bith ach ag cipiléireacht chainte ansin go mbíonn an dó dhéag bainte aige. Dar mo chúis, rachaidh mise a chodladh feasta agus fanadh sé go maidin más breá leis é.

+

→ céatach 2

Tá an codladh céatach air murar dhúisigh sé fós, agus é ina luí ó thit oíche aréir.

TUILLEADH (4) ▼

Bhuail an codladh céatach mé agus dhá mbeadh mo chailleadh go deo leis, chinnfeadh sé orm fanacht in mo dhúiseacht.

Chaithfeadh sé gur tugadh deoch shuain dó agus an codladh céatach seo a bheith air. Cáide ina chodladh anois é?

Sin é a raibh an codladh céatach air murar dhúisigh sé in imeacht trí chéad bliain.

Ar chuala tú faoin mbráthair údan ar tháinig an codladh céatach air agus é ag éisteacht leis an éinín ar an gcraoibh taobh amuigh dhá fhuinneoig?

→ baile

"B'fhearr liom sa mbaile in aice mo ghaolta; Ag síordhéanamh grinn, agus ag bréagadh ban óg; Ná a comhrá leatsa a chailleach na bruíne; A bhíonns in do shuí san oíche, agus do chodladh sa ló" (as amhrán — Cnoc Leitir Móir)

→ beart

Is barrúil an beart a d'fhiach (d'fhéach) sé a chur ina shuí, leis an uncail a dhíbirt as an teach. Ní bhíodh iamh air chuile oíche, ach an toirnéis, agus ag déanamh troimpléisc ar fud an tí, nuair a bíodh an t-uncail ina chodladh — ar dhóigh dhe, go raibh an teach síúil! Ach ar ndóigh, bhí a fhios ag an gceann eile go maith céard a bhí dhá dhéanamh.

→ cniogaide

Má thugaimse cniogaide dhuit, cuirfidh mé codladh ort.

→ cráisiléad

Sníomhfaidh sé siúd an leaba má théann sé a chodladh uirthi. Tá an cráisiléad údaí chúig clocha déag meáchain, má tá sé taobh leis.

+

→ beo 1

Duine beo bíogúil é. Ní ag titim ina chodladh a bhíonns sé fearacht tuillidh.

TUILLEADH (3) ▼

Mura dté tú siar a chodladh go beo deifreach, roinnfidh mise an tslat leat.

Níl aon uair beo ab fhearr liom fataí ná ag dul a chodladh dhom.

Níor chodail mé néal ar feadh na hoíche aréir. Bhí éasc beo liom ar feadh na hoíche, ainneoin go sílfeá nach gcoinneodh sin duine ó chodladh

→ beo 2

Níl aon oíche lena bheo aríst nár dhúirt sé an paidrín roimh a dhul a chodladh dhó.

→ bhíogaíl

Cén sórt bhíogaíl atá ortsa. Má tá pian ort, ardaigh leat a chodladh.

→ bior

Cén sórt útamáil atá ar an gceann ar bior sin aríst. Dheamhan a féidir gur ag iarraidh an cliabhán a fhágáil atá sé, théis gur gearr ó bhí sé ag strócántacht go gcuirfí a chodladh é.

→ bocht 1

Nach bocht dom codladh a bheith orm — fear a chaith an oíche aréir ar neamhchodladh!

→ bruach

D'éirigh gearradh beag de mo chois. Shílfeá nárbh fhiú biorán é. Ach a mhic ó, shéid sé suas agus rinne sé bró bhracha. Tháinig bruachannaí ansin air, mar a bheadh ainfheoil ann. Is mé a shaothraigh é i gcaitheamh coicíse gan néal a chodladh.

→ bríthín

Ól é seo ag dul a chodladh duit agus beidh tú in do bhríthín óg aríst ar éirí dhuit ar maidin.

→ buail ar

Ní fhaca tú aon teach ariamh atá chomh buailte ar an mbóthar leis. Tá an bhinn ó dheas amach ar an mbóthar ar fad. Shílfeá go mba deacair dhóibh aon néal a chodladh ag fothramán san oíche.

+

→ buail

Buail a chodladh feasta

TUILLEADH (1) ▼

Buaileann codladh é taca an ama seo chuile lá, agus dhá mbeadh na seacht sraith ar an iomaire, caithfidh sé néal a thabhairt leis shula dhéanfas sé aon bhuille aríst.

→ buille

Tá fataí buille trom le n-ithe ag dul a chodladh do dhuine.

→ buinneán 3

Chuirfeadh sé na cuacha a chodladh leis an mbuinneán gutha atá aige.

→ bunán

Ní fhéadfá néal a chodladh ann, adeir sé, ag bunáin na soitheach

→ ainm

Tá sé in am codlata in ainm Dé

→ aire

Aire dhuit! Ná bí ag titim i do chodladh ansin.

→ airigh

Ní aireodh sé gunna mór agus caití lena chluais sa leaba í le neart codlata.

→ amach

Ar ndóigh, ní cúrsaí dul amach é an tráth seo d'oíche agus chuile theach ag stócáil a dhul a chodladh — ní tráth ar bith a bheith ag dhul amach anois (ar cuairt) agus chuile theach faoi réir le dhul a chodladh.

+

→ amuigh

An ndeachaigh siad seo amuigh a chodladh fós — an teach seo amuigh.

TUILLEADH (1) ▼

Is mó a d'fheilfeadh néal chodlata dhom ná damh(n)sa — fear a bhfuil a sceadamán amuigh aige ag déanamh bóthair le seachtain.

→ buail amach

Tá tú fhéin buailte amach aige leis an gcodladh, agus ní beag sin — is faide a chodlaíonns sé ná thú.

→ codail amach

Má théann tú a chodladh in am, ní chodlóidh tú amach é ar maidin.

→ áirge

Ní áirge mhór dhom thusa a bheith ag imeacht ag uallfairt timpeall mo thí do mo choinneáil ó chodladh.

→ anachain

Níl a fhios ag duine cén anachain atá lena aghaidh ó éireos sé go dté sé a chodladh.

codladh (50+)