Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: fíor

→ céadéaga

'Ar ndú má's fíor do na sean-daoine ghnídís udhachtaí fadó ins na céad-déaga. Is beag na céad-déaga atá ann anois, ach thú fuaduighthe ag an séipéal cho luath agus a aireochthar an anáil imighthe asad. Ní fhéadfaidís gan rud eicínt a theacht orra an uair sin. Nach gcoinnighidís seachtain dhá dtórradh iad

→ dáimh

Tá dáimh aice sin le 'chuile dhuine sa tír má's fíor di féin, ach 'sé gaol mhadadh Úna le madadh Áine é. Ar chuala tú ariamh é: "Uisce fuar mo chreach agus gaol i bhfad amach". Sin é a fhearacht aice sin é

→ dairt

Ní raibh ins an "bpassáil" (scrúdú) sin ach caitheamh dairteachaí má's fíor dó fhéin, i gcomórtas an "phassáil" a chuaidh ar a mhac-seisean. Bhí Laidin ann agus Gréigis agus rud eicínt eile a dtugann siad Pat Tommy air … Sin é é — Botany. Pat Tommy arsa mise! M'anam dhá gcloiseadh Pat Tommy é dhá bhaint as a ainm, go bhfuigheadh sé faoi'n a foraí (fabhraí) é, hébrí (pé'r bith) céard a "phassáil" an mac

→ Dáithí

Is breagh gnaoidheamhail a roínn sé amach an leath-ghalún, ach cá raibh a chaillteamas, arsa tusa. Dhá nglaodhadh sé féin é, ní bheadh sé leath cho maith faoi. Dubhradh ariamh é, agus m'anam gur fíor é: is cóir é Dáithí tigh Fhéidhlim, agus gan maith ar bith in a theach féin leis

→ dallach dubh

Bhí S. gróigthe istigh chois an teallaigh agus 'chuile chosamhlacht air go mbadh é a chaladh ar feadh na h-oíche é. Nach diabhaltaí an dallach dubh a chuir an ceann eile air in a dheidh sin, an uair a thosuigh sé ag saghdadh faoi, agus gur eirigh sé agus gur dheisigh sé an sean-bhicycle nacharb fhéidir a dheisiú ar maidin má b'fhíor dó féin. Dheisigh, a mh'anam, agus lasc leis an mbeirt siar ar an T. ag céilidhe

+

→ danra

h-Iarradh air fanacht ins an mbaile. Bhí siad in a suidhe go te, agus 'ar ndú is dó a shroichfeadh a raibh ann. 'Deile, agus é in a bhior in aon-tsúil. Ach ní bheadh aon-tsástuigheacht air go dtugadh sé ruaig go Sasana. Is glas iad na cnuic i bhfad uainn 'ar ndú'. Duine aerach a bhí ann, agus bhí an dream a bhí i Sasana dhá shaghdadh. D'imigh leis. Chaoin a mháthair uisce a cinn ag iarraidh a choinneál, ach ba bheag an mhaith dhi é. Dheamhan ar dhubhairt an t-athair drúcht ná báisteach ach "A chomhairle féin do mhac dhanra" adeir sé "agus ní bhfuair sé ariamh níos measa". B'fhíor dhó. Fuair sé fód a bháis i Sasana. Dhá mhí a bhí sé ann an uair a thuit ceann de na rudaí eile sin air — na "bombs"

TUILLEADH (2) ▼

Go gcuiridh Dia dílis an t-ádh ort! Tá inghean agamsa agus sháróchadh sí ceart críochnuighthe thú. Tá gruaig mo chinn tuithte ag géaruidheacht uirre, ach b'fhearr dhom in mo chomhnuí, scáth a dtugann sí d'áird orm. 'Sí is danra dhá bhfaca mise ariamh le luach leithphighne mhaitheasa a dhéanamh. Ní cheal muis nar féachadh le fír na maitheasa a chur innte ach is cosamhail nachar cuireadh in a dheidh sin

Is dan(d)ra an diabhal de rud an tiúb seo a bhaint amach anois agus an "puncture" a dheasú. Níl ann ach go bhfuil an "tyre" indiaidh a chéile agus mara gcuirtear isteach an tiúb go fíor-stuama aríst tiocfaidh sí amach agus pléascfaidh sí … Bí áirdeallach!

→ daorbhasctha

"Tá P. thar cionn" adeir sí. "Tá M. go maith, agus dheamhan a bhfuil daor-bhasctha de N." Má's fíor di féin é níl call coláiste ar bith dóibh. Mhúinfidís a bhfuil is na colaistí cheana

→ deachma

Ní bhíodh aon-anachain bheithidheach orra go dtí le fíor-ghairid má's eadh. Dheamhan ar chuala mé ariamh gur imigh aon-cheann orra sin cheana. Ní beag dóib a thúisce go mbadh leo féin uainne é! Ara is beag a aireochas siad siúd bulán nó dhó, áit a bhfuil a leitheid siúd do phlód beithidheach. Níor mhór do'n deachma a chuid féin a fháil.

+

→ déan 1

Gabh síos ann agus déan do ghealladh fíor = coimhlíon do ghealladh

TUILLEADH (3) ▼

Rinne sé a gheálltamas fíor in a dheidh sin

Déan do gheálltanas fíor do do dheárthair

Nach maith uaidh an bhréag a dhéanamh th'éis cho diaganta agus atá sé má's fíor dhó fhéin

→ déan suas

Nach bhfuil an cúpla sin déanta suas le chéile aríst. Má b'fhíor go raibh an brachán dóirtthe: troid na mbó maol a bhí ann sílim

→ déantús

Cé'n chaoi a bhféadfadh aon-déantús maitheasa a bheith ann, nuair nachar cuireadh fír na m[aith]easa ann an uair a bhí a cur ann. Ach níor cuireadh. An iomarca truaigh[e.] 'Sí an pheataidheacht sin a d'fhága é ins an gcruth a bhfuil sé, gan maith ga[n] maoin

→ deara

Mara gcuiridh tú faoi ndeara dhó rud a dhéanamh anois, agus fír na maitheasa a chur ann in am, déanfaidh sé leaduidhe

→ dearmad 1

Níl aon-eolas aice ar na cruacha móna má's fíor di féin, agus as mo chruaich-sa a thugas sí i gcomhnaí í (an mhóin) i ndearmad

→ déileáil

Cé'n siopa a mbíonn sí ag déileáil ann anois. Ghníodh sí déileáil cuid mhaith ins an siopa ó dheas, ach chuala mé gur athruigh sí ó thuaidh le goirid, má's fíor é, nó nach fíor

→ deireanas

Bhí deireannas lae ann, agus gan iad ag teacht. Thóruigh muid go h-íseal agus go h-árd in a ndiaidh, ach chinn orainn aon-amharc a fháil orra. "Ní áit buaile ná sean-bhaile dhuinn an áit seo níos fuide a Ph." adeirim fhéin. "Cá bhfios nach romhainn 'san mbaile a bheidís sin." Agus b'fhíor dhom. Bhí an bheirt gróigthe istigh ar an teallach romhainn

→ deisigh

Deir siad go bhfuil an bheirt deisighthe le dhul go Meiriocá má's fíor é. Chreidfinn go bhfuil ar chaoi ar bith. Rugadh thall eisean, agus bhí sise ann cheana freisin

→ deoir

Caitheann sí an lá ag bualadh a h-ucht' agus deora aithrighe léithe má's fíor di féin, ach sin í an t-uisce faoi thalamh. Is breagh uaithe geábh cúl-chainte a dhéanamh má chastar léithe an té a éistfeas léithe taobh amuigh

→ diaidh

Chuaidh sé indiaidh a mhullaigh ann agus tuilleadh ghéar de'n diabhal aige! Ní raibh sé gabhthach le comhairle, agus tá a shliocht air anois. Bainfidh sí siúd deatach as. Ní raibh breith bonn báis aige nó go bpósfadh sé í sin. Spéir na gréine a bhí innte a mhic ó, má b'fhíor dó féin. Déanfaidh sí siúd spéir na gréine dhó (dhe) shul a bhéas sí réidh leis

→ dícheallach

Tá sé an-dicheallach ag obair. Dhéanfadh sé an oiread le triúr, 'nuair a thosuigheas sé. Dheamhan tuirse ar bith a bhíos air. 'Ar ndú' chuaidh fír na maitheasa ann in am

→ díchúis

Dheamhan duine ar fhéad sé sin ariamh é nach ndearna sé dí-chúis air. Tá fíor-dhroch-chroidhe aige. Is bró mhuilinn dó sin a shaoghal mar is mór leis 'chuile dhuine, ná rud ar bith a bheith ag an gcomharsa

→ díobhálach

Bhí an ghráin dhíobhálach aige féin agus ag an sagart ar a chéile go dtí le fíor-ghairid ach tá siad ina dhá gcuid déag le chéile anois ó phós sé. Tá an ágóidín de bhean siúd aige indon duine ar bith a bhréagadh. Sí atá deas air! 'Ar ndú caitheadh sí crúib airgid aige agus bréagfaidh sin é. Níl aon-ghnaoidhiúlacht ann anois ach an t-airgead

→ diogáil

Istigh ag bearradh agus ag díogáil chearc a bhí sí romham. 'Sí atá puinteáilte má's fíor di féin. Bheadh 'chuile chleite ag gabhail leo ar sliobarna ar an gcuid se'aghainne, agus dheamhan díogáil a dhéan(f)aí orra muis

→ díogha

Is deas an chaoi atá air anois, agus é taobh le roghain an dhá dhíogha: an talamh a dhíol agus imeacht, nó an talamh a thabhairt do J. in ómós na bhfiacha atá amuigh aige air. Tuilleadh géar do'n diabhal aige ó a chaithfeas mé a rádh leis! Bhí slí agus seifte aige annsin, agus tháinig an oiread aige ó'n dream a bhí i Sasana le trí bliana agus a d'íocfadh a raibh amuigh ar an mbaile. Ach b'fhearr leis ag imeacht dhá ól, agus ag "gobaireacht" má b'fhíor dó féin. Badh shin í an gobaireacht eile muis. 'Chuile shórt dhá raibh sé a cheannacht dhá bhánú. Nach bhfaca mé é ag díol dhá bhulán annsin thoir imbliana a cheannuigh sé an t-aonach roimhe sin, agus bhí sé deich scilleacha an ceann briste ionnta. Cé'n chaoi a bhféadfadh fear de'n tsórt sin cúis ar bith a dhéanamh!

→ díol 2

'Sé an díol magaidh is mó ins an tír é anois. Bhí sé an-chríonna, má b'fhíor dó féin agus níorb fhéidir imeartas air. Agus ba deacair a dhíol de bhean a thabhairt dó! Aindeoin an méid sin, rinne siad siúd nead in a chluais, nó gur bhuail siad air í: bean atá cho sean leis an gceo agus í caoch agus bacach, agus gan cianóig ruadh de spré aice.

→ diomdha

Bhí diomdha an domhain air má b'fhíor dó féin, nach bhfuair sé scéala faoi'n tsean-bhean, go dteagadh sé ar an tsochraide. Ach bhí sochraide dlighte dhó annseo cheana agus ba bheag an luadh a bhí aige a theacht ann. Dar príosta muise, ní ag amhdú an uilc é, ní thaobhóchaidh muid é má bhíonn an t-anshógh air fhéin

→ díomhaointeas

Is furasta aithinte céard atá uirre: díomhaoineas. Ní dheachaidh fír na maitheasa innte nuair a bhí aige a dhul innte

→ diúirinn

Chuala mise go mbíonn giúirinneacha ag fás ar fhear do thíre-sa. Ní móide gur fíor dhóib é! = le fear as oileán adubhradh

+

→ diúltaigh

An ceathair a chlog! Ní féidir! InDomhnach, chreidim gur fíor dhuit é. Tá an lá ag diúltú de'n tsolus

TUILLEADH (2) ▼

Mara bhfuil lampa agad níl aon-ghna amach anois agad. Beidh an oíche cho dubh leis an bpúca gan mórán achair. Tá an ghealach ag diúltú dhá solus. Níl ann ach sceallóigín gealaighe fós, agus is gearr go dteighidh sí faoi. Déanfaidh sí fíor-dhroch-oíche freisin …

Na daoine maithe — diúltaigheamuide dhóib agus fuagruigheamuid deagh-chomharsanacht orra — a thug a bhean sin leo. Ba shin í an chaint a bhí ag dul thart ar aon-nós. 'Ar ndú 'chaon darna duine dhá n-imigheadh an uair sin fuadach as a bhíodh air, má b'fhíor. Is beag an fuadach as atá anois ann. Má imigheann an duine, tá sé imighthe agus sin é a bhfuil in a thímcheall. Diabhal mé go gcuirfidís thar bharr do chéille thú fadó, dá ngéilltheá dóibh, agus tá daoine ann fós féin adéarfadh leat é

+

→ dligh

Teigheadh sé i gcurrach Sheáin Uí Fhínneadha (eascaine logánta)! Maran bog a fhaghas sé na daoine má's fíor dó féin. Gheobhaidh sé lá oibre uainne an uair a dhlighfeas sé lá oibre dhuinn, rud nach ndligheann. Dá ngéilltí dá chuid bladair sin bheadh duine imighthe ag obair aige 'chuile lá ins an mbliain. Dar príosta muise, níl sé fhéin cho cóir sin faoi'n rud a bhíos aige. Cut (cat) bradach a gheobhadh brabach air

TUILLEADH (1) ▼

Deir siad pighinn ar bith airgid dhá bhfuil dlighte ag S. M. — ndéanaidh Dia grásta air — go bhfuil dligheadóirí dhá éiliú anois, agus ar an gcóir chéadna pighinn ar bith dhá bhfuil dlighte ag aonduine air go bhfuil siad ag iarraidh fáirnéis faoi, roimh a leithide seo de lá. Dheamhan a fhios agam féin nach hé lá Fheile Peadar agus Pól é. Tá an áit le candáil uileag má's fíor. Is do-chreidthe an scéal nach bhfanfadh na h-ingheanachaí ann, ach tá sé ráidhte nach bhfuil aon-luighe aca leis, th'éis (taréis) gur áit bhreagh é.

→ dliteanas

An té nach n-íocfaidh a chuid dlighteanais is cneamhaire é! Deile céard é. Nach gcloiseann tú ag an sagart 'chuile Dhomhnach é. Agus nar chuala tú in do chuid Teagasc Críostuidhe é: "Ar bhfiacha dlisteanacha a íoc agus a cheart féin a thabhairt do 'chaoinneach". Má choinnigheann Debhalera na "h-Annuities" is le bheith in a chneamhaire dhó é. Fuair muintir na h-Éireann an talamh ar chúntar go n-íocfaidís na h-Annuities agus ní le muintir Shasana a d'íocfaidís iad ach oiread ach le cuid de mhuintir na h-Éireann a thug iasacht uatha go gceann(óchth)aí an talamh. Ag scrios an mhuintir se'againn féin atá muid le na "h-annuities a choinneál. Do dhubhshlán-sa an méid sin a bhréagnú anois th'éis a bhfuil d'fhoghluim ort má's fíor dhuit féin

→ dlús

Bhí mé ag éisteacht le fear ag "speecháil" annsin thoir an lá faoi dheireadh. Má b'fhíor dó siúd, rinne siad cat agus dá rioball. Tháinic sé go dtí an béal agam, fiafruighe dhó, ó a bhí sé cho bastalach, tuige nachar cuireadh dlúthas le rud eicínt annseo a thiubharfadh slí bheatha do na daoine thar agus iad a bheith meathta ag rith anonn agus anall go Sasana

+

→ dochrach

Má's fíor do'n mhisinéara, níl nídh ar bith faoi'n saoghal cho docharach leis an bpoitín. Má tá sé cho dona sin is iongantas go mbeadh aon-phlé ag sagairt leis — agus bíonn

TUILLEADH (1) ▼

Tuige nach mba docharaighe an cancar ná an eitinn. Leigheastar cuid mhaith daoine as an eitinn anois, má theigheann duine roímpe in am, ach maidir le cancar, níl aon-leigheas in a chíonn, má bhuaileann sé duine. Deir siad go mbíodh sean-daoine dhá leigheas fadó le luibh eicínt ach ní maith go gcreidim é sin. Bhídís ag leigheas 'chuile shórt má b'fhíor dóib féin. Is mór an t-iongnadh go bhfaghadh duine ar bith bás an uair sin!

→ doghrainneach

Casadh fear linn ag coirnéal na sráide. D'iarr muid an t-eolus air. Chuir sé ar an eolus muid ar mhodh, ach bhí beagán sásamh le fáil uaidh in a dheidh sin. D'fhan an fear seo thíos in a éadan. Níorbh fhéidir a thabhairt uaidh. Tá an fear seo thíos an-dórainneach an uair a thogruigheas sé é. Chaith sé annsin ag siúite leis agus ag cur cheisteannaí, agus é cho barrainneach má b'fhíor dó féin. Shíl mé féin gur ag tachtadh a chéile a thiocfaidís as a dheire. Bhí imní ag teacht orm

→ doicheall

Má b'fhíor go raibh 'chuile Éireannach i Sasana le tógáil agus le cur amach ins an gCogadh de'n bhuidheachas. Diabhal Éireannach ar bith a tóigeadh ar a shon sin mara raibh a chionntsiocair féin leis. Duine ar bith a bhí ag iarraidh fanacht as an Arm b'fhurasta dhó a dhéanamh. Chonnaic mise é. Is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn adeir siad. Badh é sin a fhearacht ag na h-Éireannaigh i Sasana é. Bhí an t-Éireannach indon a rogha rud a dhéanamh i Sasana. Nach raibh na Sasanaigh ag creathadh in a gcraiceann rómpa

+

→ dóigh 1

Is maith an dóigh bradán é Poll na h-Easa ar an aimsir seo. Tháinic mé anoir thar an línn aréir, agus bhí lonnadh ar an uisce. Is deacair breith ins an mbaile ar E. aríst go ceann scathamh. Cuirfidh sé ceirín de'n fhíor-uisce air féin arsa tusa (ag dul ins an abhainn ag saghdadh bradán)

TUILLEADH (2) ▼

Ní maith an rud do dhuine dóigh a dhéanamh dhá bharamhail, nó go mbeidh sé fíor-shiúráilte faoi rud. Chonnaic mé S. Ph. Mh. ag teacht aniar na Ch. annsin thíos oíche ag an dó a chlog. Goideadh caora an oíche chéadna ó Sh. Mh. N. Rinne mé féin dóigh de mo bharamhail an uair a chuala mé faoi'n gcaora agus gan de chomharaidheacht agam air ach an méid sin. Bhí mearbhall mór orm. Thiar tigh S. Sh. a bhí S. P. Mh. agus cionntuigheadh L. Th. faoi'n gcaora in a dhiaidh sin

Ní abróchadh sé féin tada mar dhóigh dhe. Ise a bhí dhá rádh uiliog, má b'fhíor dósan. Ach dheamhan cailleadh a bhí ar a theangaidh féin — ná cailleadh ar bith

+

→ dol 1

Bhain sé corr-dhol asta (as na bradáin) anuiridh, ach ní mheasaim gur bhuail sé fútha chor ar bith i mbliana. B'annamh leis arsa tusa, ach déarfainn go bhfuil a dhóthain fáighte aige de'n fhíor-uisce. Tá sé ag fuasaoid scoilteachaí agus is beag an dochar dhó

TUILLEADH (1) ▼

Tá a fhios ag 'chuile dhuine aca céard é dola an chinn eile má's fíor dóib féin

→ domhnaíocht

Tháinig an domhnuidheacht raic (wrack) annseo ar thús an chogaidh, ach 'sé cuid an bheagáin atá ag teacht anois. Ara cé'n mhaith a bheadh do dhuine a dhul dhá tóruigheacht dhá mbeadh sé taobh len a dtugann na póilíos de cheathramha shábhála uirre. Ceo ar bith ach dhá bhféadainn a coinneál dom fhéin fhéin go mb'fhiú dhom a dhul ag cur aistear an chladaigh orm féin deireadh oíche. Ach inDomhnach chreidim gur fíor dhuit é: ní fhaghann duine ar bith breith a bhéil féin

→ dona

Bhí sé go dona tinn inné, má b'fhíor dhó féin, ach feicim amuigh ag obair inniu aríst é

+

→ donacht

Bhí donacht air le bliain má b'fhíor dhó fhéin ach is beag an donacht atá anois air ag goid mhóna!

TUILLEADH (1) ▼

Má's fíor di fhéin is uirre atá donacht an tsaoil

→ Dónall

Níl a fhios agadsa ach an oiread é, má's fíor duit féin. Ach d'eile cé'n chaoi a mbeitheá. "Dearbhráthair do Thadhg Domhnall".

+

→ doscúch

Bíonn sé ag imeacht in a dhuine dhoscudhach ag bainseachaí, agus ag céilidheachaí má's fíor dó féin. Ach níl sé leath cho doscúdhach agus atá a leigean amach. 'Siad na scéalta a chloiseas sé sin ag daoine eile a bhíos aige féin: go ndearna sé féin iad mar dhóigh dhe

TUILLEADH (2) ▼

Is beag an ghéilleadh a bhí agamsa do Sh. Ó. Ch, th'éis gurb aige a bhí comhairle an duine doscudhach. Chuaidh sé go bog agus go cruadh orm ag iarraidh cur faoi deara dhom gan a dhul i bpáirt le m'uncail, nó dhá dteighinn go mbeadh aithmhéala orm. Agus m'anam go mb'fhíor dhó. Bhí na seacht n-aithne aige sin air. Nar chaith sé féin tamall i gcomhar leis, ach bhrath sé é féin in am]

Má tá baramhaintí do leasa fút glacfaidh tú comhairle ó dhuine dhoscúdhach, agus eireochaidh tú as an obair sin, agus tiubharfaidh tú aire do do ghiodáinín talmhana. Ní hí comhairle t'aimhleasa a chuirfinnse chor ar bith ort. Tá a fhios agad sin. Chaith mé curraintín freisin ag imeacht leis an obair sin, ag foghaint do'n tír má b'fhíor dom féin, ach is beag áird a bhí ag an tír orm an uair a bhí mé i ngéar-chall. Meastú ar chúitigh an tír mo chaillteamas liom. Chúitigh muis! Ní chúiteochaidh ná leatsa. Is beag an baoghal uirre. Mar dubhairt mé cheana leat is measa dhuit do ghiodáinín talmhana ná an tír. Dhá laghad é, 'sé a bhfuil de shocar agad é.

→ dream

Ná bac leis an dream sin. Fíor-dhream malluighthe iad

→ droch-

Fíor-dhroch-lá é

→ drochdhíolaí

Ghreamuigh sé dhó sin a bheith in a dhroch-dhíolaidhe. 'Ar ndú' bhí cáil na máthar i bhfad agus i ngearr. Bhíodh sí i gcomhnuí ag imeacht ag iarratas agus an té a thiubharfadh áird uirre ní dhéanfadh sí aon-díolaidheacht go bráth leis. Bhí sí uair annseo agus cíos ag teacht treasna uirre, agus tháinic sí aníos chugam agus mé ag obair ingarrdha na L. Thug mé chúig phunt di go dtí lá an aonaigh a bhí chugad, má b'fhíor di féin. Bhí airgead an uair sin ann in a shnáthmara le linn an Chogaidh. Tháinig lá an aonaigh agus d'imigh sé ach ní raibh aon-chaint ar mo chúig phunt. Chaith mé an tsíorraidheacht ag tuineadh léithe shul á fuair mé é. Bhí an mhaith bainte as faoi dheireadh, ag fanacht leis

+

→ droim

Bhí sé ar dhruim na muice má b'fhíor dhó féin 'nuair a phós sé í sin, ach in a leabaidh sin, 'sé bóthar na muice báine amach atá sé a fháil anois. Ní de'n chríonnacht an chínnteacht i gcomhnaí — ní h-eadh sin

TUILLEADH (4) ▼

Tháinig siota bheag gaimheamhail isteach thrí shiuntaí an doruis annsin aréir, agus dubhairt mé ar an bpuínte le M. Bh. a bhí annseo ar an teallach go mbadh siota é a bhí ag eirghe de dhruim sneachta. Mo léan géar b'fhíor dhom. An uair a chuir mé amach mo chloigeann ar maidin bhí sé ag biadhú leis

An gcreidfeá go liathfadh ceann duine de dhruim oíche — oíche amháin. Chreidfinnse é. Is mór atá imní nó faitíos cráidhte indon a dhéanamh. Tá a chomharaidheacht len a chois. Chonnaic mé é. Chonnaic mé fear a raibh gruaig air cho dubh leis an bhfiach. Chonnaic mé é mar a d'fheicfinn indiu é, agus lá'r na bháireach, ba liathcha é ná aonduine dhá bhfaca mé in mo shaoghal ariamh. Is fíor dhom é. Ba é an teasbánadh is mó dhá bhfuair mise ariamh é. Ní raibh oiread agus an ribe in a chomharaidheacht féin ar maidin. Tá aithne ag cuid agaibhse ar an bhfear cho maith liomsa …

Bíonn sé ag gabhail ag pósadh 'chuile mhí ins an mbliain, ach cuireann rud eicínt dhá dhruim é i gcomhnaí, má's fíor dó féin. Anuiridh bhí sé "socruighthe" tigh Sh. L. ach níor phós sé í in a dheidh sin. Deir sé féin go dtáinic scéala as Ameriocá aige na laetheanta céadna gur bhásuigh dearbhráthair leis ann. Is tráthamhail go mbíonn rud eicínt len a chur dhá bhuille igcomhnaí. Sílim go bhfuil sé fearacht go leor eile: thob ann agus thob as aige, agus faitíos air 'nuair a theigheas sé ar an scian is géire nach mbíonn sé dhá fháil sáthach maith. Dheamhan duine a chonnaic mé ariamh ar an ealadhain sin, nach mbuailfí air í — ágóid eicínt — ins an deireadh. 'Sé dioghaltas Dé é

Tá togha an amhráin aige sin. Dheamhan díos (níos) fhearr a chuala tú ariamh. Agus in a dheidh sin féin ní bhfuair sé comhaireamh na sop i mBaile Átha Cliath ag an rud sin a bhíos ar siubhal ann … an t-Oireachtas, is fíor dhuit. Deir an dream a chuala é nach raibh rath ar bith leis. An iomarca a bhí ólta aige is cosamhail. Sin é a chuir de dhruím seoil é. 'Sé a bhí deas air

→ dromán

Is furasta aithinte nach ndeachaidh fír na maitheasa in do dhromán agus an drugal atá ort thú féin a lúbadh. Feicfidh tú féin gurb sheo é an áit a mbainfear an spreallaireacht asad. Isteach leat ingabhal an bharra sin go bhfeicfidh muid cé'n gníomh atá ionnad

→ duán

Splanctha indiaidh fir atá an chlann inghean sin uiliog aige. Ó dheamhan buille maitheasa a ghníos siad ó mhaidin go faoithin, ach ag breathnú orra féin i scatháin agus dhá ndéanamh féin suas. Buaileann siad amach ag spaisteoireacht, má's fíor dóib féin annsin trathnóna, agus a gcuid eochraí ar an dubhán aca. Chuala mé nach bhfuil spré ag mac L. seo thiar indiaidh an scaoinn árd sin atá ann. Diabhal bréag nach mbeidh féirín aige muis

→ duántacht

'Sí an dubhántacht aimhris a thug bás dó. Céard eile? An iomarca de'n fhíor-uisce. Nach mbíodh sé thuas ar Linn na mBradán annsin thuas ó oíche go maidin scaithtí, thíos go dtí na ghuaillí annsin agus an fháideoig aige. 'Ar ndú' dheamhan duine beo nach gcaillfeadh an obair sin

→ dubh 2

Siúcra. Níl oiread agus dubh na fríde ag gabhail linn, nó níl a fhios cén uair a bhéas. Níl sé ag lucht na siopaí más fíor dóib fhéin na laethanta seo.

→ dubhadh

Tá dubhadh na mbóithrí soir annsin inniu. An chúirt chreidim. Ní fhaca mé an oiread daoine go h-iomaidh agus atá cruínn ann inniu. Beidh fíor agus bréag annsin 'mo choinsias. Níl go dona ann ach an té a chaithfeas éisteacht len a gcuid glagaireacht sin go trathnóna. Tá mé ag ceapadh nach buíoch a bhíos an giúistís dóib go minic muis, agus iad ag iarraidh an dubh a chur na bhán air

→ dubhscríb

Isteach liom ag déanamh aithgiorra má b'fhíor dhom féin, ach ba shin é an t-aithgiorra a fhobair a thiacht daor orm. Bhí mé siúl liom de réir mo choise treasna na páirce agus gan fios na faillí agam, nuair a chonnaic mé an tarbh. Chuir sé smut air féin agus thosaigh sé ag búiriúch. Thug mé féin do na buinn é, ach níor leissean ab fhaillí é: thug sé an dubhscríb in mo dhiaidh. Rinne mé féin ar mhaol-bhearna, ach chuaigh sé idir mé agus í …

→ dúil

A Dia dhá thárrtháil! D'ól sé gloine phoitín. Is gearr ó nach raibh dúil duth ná dath aige ann má b'fhíor dhó féin. Ach 'siad an dream sin a bhíos dhá cheilt, is measa a bhíos in a mbruighshléacht an uair a thosuigheas siad.

→ duine

Is fíor dhuit é a dhuine chroidhe

→ rá

Tá le rádh má's fíor é gurb é atá le theacht annseo thoir

→ téigh ar

Níor thaithnigh na bradáin leis. Chuaidh sé ar na mangaigh! Is fhearr leis an sáile ná an fíor-uisce go ceann tamaill

+

→ téigh thar

Tá 'chuile earradh ag dul thar a luach anois ó thosuigh an cogadh. Nach fíor dhom é?

TUILLEADH (2) ▼

Chuala mé ag dul tharm é, ach níl a fhios agam an fíor bréag é. Thiocfadh dó gurb é an fhírinne é, mar sin féin

Meastú an mise atá dhá chumadh. Is beag an baoghal. É a chloisteáil ag dul tharm mar sin: sin é a bhfuil d'údar agamsa leis. Má's fíor nó bréag é, ní deas an scéal é, ar chaoi ar bith

fíor (77)