→
téigh i
farraige (50+)
Tá ceann-fhearann (ceann-fhearainn) ann = an leath-fhód le claidhe; an chiúiseóg a fhanas timpeall le claidhe gan treabhadh nó gan cur i bpáirc. Ach in Iarthair na Gaillimhe (le farraige. Tá an chiall réamhráite i Muigh Cuilinn agus inGnó Mhór) tugtar amanntaí é, ar na cúilíní beaga — agus iad ingreamús dá chéile — a bhíos in aice le claise an tsrotha nó le claidhe san áit nach dteigheann na hiomrachaí díreach. Sórt ladhrógaí nó crúbáin iad. Idtalamh nach dtreabhtar ní fhágtar mórán de chiúiseóig le claidhe ann, agus b'fhéidir gur ingeall air sin a haistríodh an t-ainm. Na daoine a thugas "ceann-fhearann" ar áiteachaí mar seo, "an leath-fhód le claidhe" a thugas siad ar an "headland" féin
+
→
faitíos
Níl faitíos a bháite air ar chuma ar bith agus an teanntás a níos sé ar an bhfarraige
TUILLEADH (1) ▼
Níl rud ar bith is mó a bhfuil faitíos agam roimhe ná an fharraige
Cén sórt feithideach é sin fút san bpoll? Nach hiomdha feithideach san bhfarraige fhéin!
→
fliuchán
Ní droch-fhliuchán ar bith é fliuchán farraige. Ní dhearna an sáile aon-dochar d'aon-duine ariamh adeir siad
+
Ghabhfainn ar farraige inniu dhá mbeadh fear fobhairne agam, ach sin é an buille. Cáil an fear fobhairne ab fhiú dhuit a thabhairt leat den bhaile seo. Níl a leithide ann
TUILLEADH (3) ▼
Bhí mé uair ag fanacht le fear fobhairne a chuirfeadh an churach siar a chúnamh dhom, ach diabhal duine a bhí ag teacht. "Buailfidh mé fhéin faoi", adeirimse faoi dheireadh agus faoi dhó. "Rinne mé cheana é gan fear fobhairne ar bith". Ach m'anam má rinne narbh é an lá sin é. Dhá mbeadh breith ar m'aiféala agamsa agus mé leath cuain choinneóinn stuaim ar an bhfoighid, agus ní chorróinn as an áit a raibh mé. Bhí farraige ghárha ann agus an sruth i m'aghaidh
An mac atá in a fhear fobhairne anois aige. Más é fhéin, is togha bádóir é. Níl a bhualadh ann. Níl farraige dhá mhéid indon aon-scáth a chur air.
Dhá mbeadh fear fobhairne ar fónamh san gcurach agam an lá sin, ní loicfinn. Bhí an-fharabógaí farraige ann, ach bheadh cóir againn isteach. Ba bheag an stró a bheadh ar dhá churachóir mhaithe a theacht abhaile. Maidir leis an gceann a bhí in éindigh liomsa ní raibh ann ach sbogán nar cheart dó a dhul chun farraige chor ar bith
+
Tá fuaramáin fharraige ann inniu = tonntrachaí nó maoimeannaí mórá, agus an-torann aca ag briseadh in éadan an chladaigh
TUILLEADH (1) ▼
'Ar ndú ní ag brath ar a dhul amach san bhfothramán farraige sin a bheitheá? Níl aon-churrach déanta atá indon a mharaíocht. Cén chruadhóg amach atá ort, nó go dtige an aimsir sin in araíocht?
→
froigisí
Nach bhféadfá a rá go ndeárna tú é, nó nach ndeárna agus gan bacadh le leath na bhfrugaisí sin! Diabhal aithne ort nach thar sheacht míle d'fharraige théachtaithe a chaith tú a dhul in a choinne!
+
→
frídeoir
Bádh annsin thoir í (bád). Chuaigh sí go frídeóir i bhfarraige ann. Ní raibh aníos ach cuid den chrann
TUILLEADH (2) ▼
Bhí farraige cháite dhá cur go frídeóir orainn le gaoith bhoird. Shíl mé nach sáródh muid choichín é. Ach bhí togha an bháid againn. Níor mhór dhuinn fhéin go raibh.
Chuaigh sí go frídeóir i bhfarraige ar an gcéad-amhóig in Éirinn. Shíl mé go raibh muid réidh. Dheamhan muise gurb shin é an lá a raibh mise idir an t-aighre agus an tanaí ceart críochnaithe. Ach d'eirigh linn a ceannsú in a dheidh sin
+
→
fága
Ba deacair a dhul ar farraige inniu tharéis go bhfuil an aimsir suaimnithe. Tá fágaí ann
TUILLEADH (4) ▼
Tá an fharraige bainte. An bhfeiceann tú a bhfuil d'fhágaí inti. Tá tuilleadh den uair mhóir air
Ní bheadh aon-ghnatha ag aineólaí bualadh faoin bhfarraige inniu. Théis nach bhfuil aon-ghála ann, tá bun aice; agus fágannaí diabhalta ann. Ní bheadh aon-stró ar churachóir mhaith. Ach 'ar ndó' ghabhfadh curachóir maith amach dhá scréachta dhá mbeadh sí
Tá an fharraige ag míniú anuas aríst. Is furasta aithinte é, agus a bhfuil de na fágaí sin inti. Rinne an bádóir seól inniu, ach ní dheachaidh sé thar bharr na C. D'fhill sé ar ais aríst. B'oibrithe leis a bhí sí déarfainn. Tá sé saothraithe go maith ag an duine bocht agus fuiríocht caladh air annsin le seachtain.
Tá fágaí farraige ann
→
fáinne
Dhá gcaithtéa cloch san bhfarraige dhéanfadh sí fáinní = cineál sciotar uisce nó lonnaí a theagas san uisce. Bíonn siad ag leathnú amach
→
fána
Bhí an-bháirí scadán annseo le cupla lá. Arú inné, bhí an fharraige salach leo. Ach tá siad gaibhte le fánaidh. Isteach faoi na sean-chladaigh se'agaibhse atá siad anois. Buailfidh siad annseo aríst gan mórán achair.
→
fabhall
Má fheiceann siad fáfaillín ar bith aige, tá siad sin indon a dul 'un farraige. Dar fia féachann sé iad scaití freisin. Bhí curach annsin thiar aréir agus cuireadh go dtí snaidhm na stothaí í. Ba diabhaltaí an phuicneáil a fuair sí
Níl aon-fhionnórtas in áit ar bith inniu ach ag an bhfarraige. Ba bhreá an rud caitheamh dhíot agus síneadh san uisce
+
→
fiuch
Bhí an fharraige ag fiuchadh = coiphe; an-tsuaite
TUILLEADH (1) ▼
Bíonn an tonn i gcomhnaí ag fiuchadh timpeall ar an scóthach sin. Tá clag fharraige ann
Ní raibh flith-ghob an dubháin san mbéal dearg aige beag ná mór. Dhá mbeadh, sin ní fhágfadh sé. Ach tá iasc san bhfarraige cho maith agus a gabhadh fós, tá sin!
→
fuaigh
Tá togha na feamainne ar na fuaigheannaí sean-fharraige sin ach deis a bheith agad len a baint
Is ait an fátallach farraige thú bail ó Dhia ort má d'eirigh leat an méid sin éisc a thabhairt leat as "cur oíche". Dheamhan a mbeadh sé ag tuilleadh in imeacht seachtaine
+
→
fáiteall
Ní raibh d'fháiteall ariamh sna bólaí seo ach a raibh den fharraige, agus an braoinín poitín sin. Ach tá 'chaon cheann aca anois de dhruim seoil. Níl aon-tairbhe ar an "stil" ach an oiread agus atá ar an iascach
TUILLEADH (2) ▼
Is suarach an éadáil fátall na farraige anois. Dheamhan breac ann. Tá siad tárluithe leo ag na tróllars. 'Ar ndú d'fheicinnse fadó nuair a theigheadh muid amach ar meath go mba geall le dóirthe a bhíodh sé annsin amuigh (iasc). Ach níl a shúil anois ann. Daidhean é
"Fáiteall na farraige a tharraing as m'áras mé" (líne as amhrán — Maire Inis Éire)
Deir siad nach bhfuil pas ar bith is mí-fholláine ná taobh na Gaillimhe annseo. Tá sé ro-ghar don fharraige, agus bíonn sé in a bháistigh i gcomhnaí ann. Nach shin é an ceó reatha sin isteach den fharraige 'chuile phuinnte!
→
feistigh
Chreidim go bhfuil an churach feistithe amach agaibh chun farraige = faoi réir le dhul chun farraige
→
feo
Dhá dtigeadh feó ort san sunda sin is deacair a theacht i dtír. Sí an fharraige thír' is measa i gcomhnaí
+
→
feothan
Bhí feóchan ar an bhfarraige inné. Curachaí a bhí thiar in Árainn Mhóir, d'fhéach sé iad a theacht aniar
TUILLEADH (1) ▼
Ghabhfadh sé sin un farraige lá an fheóthain mhóir. Níl tada indon a choinneál istigh
+
→
folc
Thug mé folcadh don mhadadh san bhfarraige. Bainfidh sin na míola as = a chaitheamh síos as dóláimh san bhfarraige, de charraig nó de mhullán agus cead aige snámh ar bruach
TUILLEADH (2) ▼
Is iomdha folcadh mór a fuair sé ariamh ó dhroch-fharraigí, agus nach maith go dtáinig sé slán in a dheidh sin
Chuaigh curach siar annsin le cloich trathnóna, agus níl ann ach go mba léar duit í. Bhí sí folctha ag farraige cháite
→
fonsa
D'fheicfeá coipeadh na farraige ar na corrfhonnsaí ó ghraidhp an bháid siar, nuair a bhíos teannadh léithe ag imeacht.
→
fuíoll
Tá fuigheall na bhfuigheall de chuile chineál éisc san bhfarraige sin amuigh, an té a bhfuil de rath air a mharú
Tá sé le dul ag fámaireacht go Corcaigh imbliana. Deir sé nach bhfuil áiteachaí fámaireacht ar bith in Éirinn is fhearr ná atá ann. Tá maith ar leith san bhfarraige ann. Tá sí thar cionn ag slanú lucht criotáin