gabhail (50+)
Níl garraí ag gabhail leis nach ag baint fearasbár donacht dhá chéile atá. Diabhal mé go bhfuil roinn thalúna annsin thiar aige, agus nach mbeadh sé ionrásta agad a siúl, tá sí cho hachrannach sin. Is beag nachar bascadh mé an lá faoi dheireadh inte, agus mé ag briseadh treasna go dtí an bóithrín thiar.
→
fearann
Níl d'fhuighleach an cháca ach an méid sin. Beidh sé siúd ag gabhail le buile. Bíonn sé cho goineach le caraera ar theacht ó chuairt dó chuile oíche. Is gearr air an fearann sin ar chaoi ar bith. Shílfeá go bhfuinfeadh sib arán ó thárla nach raibh mé fhéin istigh
Bhí sé fhéin ar an teile ag gabhail an bháid agus an fear fobhairne chun tosaigh ag crapadh an tseóil chinn. Sin é an uair a tháinig an chuaifeach. Scuab sí an fear fobhairne i bhfairrge. B'fhada a chaith sé as cionn uisce i sruth na stiúrach. Chaith an fear eile ceann téide chuige, ach níor eirigh leis a tapú
+
→
focal
Ag gabhail an fhocail a bhí sé an uair sin = rud adéarfá i gcaint nó i sáraíocht, agus bheitheá ag iarraidh an ghaimh nó an bhrí áirid a bheadh leis an rud sin a bhaint as, nó a thláthú anuas, nó a athrú; a dhul siar ar scéal nó ar chaint agus athrú fánach a chur ann
TUILLEADH (3) ▼
Ag iarraidh a bheith ag gabhail an fhocail a bhí sé an uair sin. Bhrath sé nachar thaithnigh sé linne gur dhúirt sé gur thug na deirbhshiúrachaí a raibh d'éadach san teach leo, tharéis na sochraide. Chuir sé luighe eicínt eile air in athuair. Sea a mhaisce! Len a níochán, agus ní len a choinneál a thug siad leó é. Nach tráthúil! Breá nachar nigh siad é san áit a raibh sé?
Mo láimh agus m'fhocal duit, níl gráinne tobac ag gabhail liom
Níl aon-phíopa ag gabhail leis an siopa, ach chuir mé ceann i bhfocal duit ar an dá luath agus a bhfuighidh sé iad. 'Ar ndú is fada é sin. Tá aon-mhí amháin orra ar chaoi ar bith!
→
folach 1
Dheamhan mála ag gabhail liom ach folachín. Ceannaíodh cupla mála anuiridh, ach níl snáth dhíobh indiaidh a chéile anois. Chuaigh siad síos san dá theach sin thíos, agus chuir siad sin a gcaoi fhéin orra
→
frídeoir
Níl ann ach frídeóir de dhuine agus in a dhiaidh sin fhéin, is diabhlaí go deó an gníomh atá ann. M'anam mara bhfuil gabhail na gaoithe ann go bhfuil déanamh na ngnaithí ann, go bhfuil sin.
+
→
fág ag
Níor fhága sleaghannaí na raithní sin aon-ionga ag gabhail liom anuiridh
TUILLEADH (1) ▼
Fágaim ag Dia nach bhfuil pínn ag gabhail liom!
→
fáideog
Tá mé faoi fháideógaí fuara ar fad, in áit a raibh mé sínte san gcoirce sin. Nach diabhlaí sin anois! An chruach a bhuail muid inné, ní raibh ceann dhíobh ag gabhail léithe
+
→
féar
Níl aon-tsop féir ag gabhail liom nach bhfuil ar a chois fós = in a sheasamh gan baint
TUILLEADH (2) ▼
Uchtóg fhéir, bréidín féir, scuabán féir, gabhail fhéir etc. (fc. na focla sin)
Níl a fhios cén talamh atá socruithe aige l'aghaidh fataí agus gan aon-tsop leasú ag gabhail leis. B'fhéidir go gcuirfeadh sé ar an bhfód iad. Cuireadh cheana, ach deir siad nach mbeathuíonn an féar an phis.
→
fíóg
Ba cheart duit gabhail fhíóg a bhaint. Bheadh solas breagh orra thárla nach bhfuil aon-ola lampa le fáil
→
fóir
Ag baint sean-sceacha síos annsin atá sé anois in áit nach bhfuil fód móna ag gabhail leis le cur ar an teallach. D'fhóirfeadh rud ar bith d'fhear nochtaithe, adeir siad
→
caidhfte
Ar a' dá luath a's ar fhuagair mé air, sheas sé suas in a chaidhfte, a's níor fhan smid aige. Bhí sé 'gabhail na h-uaire móire air, déarfainn, ach inDomhnach ba bheag sin aghamsa.
→
caidhl
Rinne mé caidhlín dhá raibh de leith pighneachaí agham a's meastú nach raibh scilling a's pighinn ann. Sin é a raibh a' gabhail liom de bhárr na h-oidhche.
→
caidéis
Chloisfeá daoine a' clamhsán, nach bhfuil cinneadh a' bith le na bhfuil 'sna bólaí sin. Well, tá mise a' gabhail a' bhealach sin, go h-acht a's go h-áithrid le cheithre bliadhna, a's dheamhan caidéis a cuireadh ariamh orm.
→
caolóid
Níl caolóid a' gabhail leis an ngarrdha, nach bhfuil cis ar asair déanta ag na beithidhigh dhe.
Tá sé a' déanamh cipiléaracht eicínt le móin, le gabhail 'un seachtmhaine, ach dheamhan mórán cosamhlacht ar a' bportach go raibh sé ann.
→
ciseach
Níl aon-fhód móna a' gabhail liom nach bhfuil in a ciseach ag beithidhigh a' talltú uirre. Spóirt 'fhagha(nn)s na gasúir sin orra(b). Dheamhan a mbacfaidís iad, dhá mbeidís a' breathnú orra(b) choidhchin.
'Bhfuil aon-rath ort a' ciseadóireacht? Má tá dhéanfá grádh-Dia a's ciseog a dhéanamh. Dheamhan fad méire de chiseoig a' gabhail liom, a gcuirfinn cupla fata uirre.
Níl cló-stiúrtha ar bith ar na scoláirí atá a' gabhail chuig an scoil seo thíos, ó tháinic a' philibín de mháighistir nuadh seo ann. Neart bata nar mhór dóbhtha sin le na gceannsú. Tá an domhnuidheacht slat síos 'sna rosáin sin thíos, dá mbeadh fonn air iad a bhaint. Níorbh fhearr sa mbealach iad.
Rinne sí an-teanntás orm idtosach, ach shílfeá go bhfuil sí a' gabhail 'un coimhighthis liom le goirid pé'r bith cé'n fáth é.
→
colg
Dar a shon go ngéillfinnse dhá chuid cuilg. Dheamhan scóchas a chuirfeadh sé ormsa, dá mbeadh sé ag gabhail le cuthach ar feadh na h-oidhche.
→
cosúil
Ba cosamhail le póilidhe a chonnaic mé a' teacht anoir an bóthar indiu, a's a' gabhail isteach tigh Mh.
+
Dar príosta má tá sé go lághach, tá sé a' gabhail in aghaidh 'chosamhlacht, arae tá gothadh crochadóra air.
TUILLEADH (4) ▼
Tá sí sin a's a cosamhlacht ag dul in aghaidh a chéile go mór. Shílfeá ar a buaic a's ar a slinneán gur togha capaill í, ach dhá bhfeicfeá faoi ualach í, dheamhan a dtiubharfá do sheacht mallacht uirre. Ach níl fhios agham nach bhfuil codaigheacht a' gabhail di freisin, arae mhill sé í an chéad am.
Droch-bhliadhain a dhéanfas sí, tá faitchíos orm. M'anam go bhfuil a chosamhlacht le na chois. Níl barrann shlán a' gabhail liom, nach bhfuil ithte ag dubhachan, a's gan é in a Fhéil San Seáin fós.
Is leis an athair is mó atá sé a' gabhail i gcosamhlacht. Níl mórán cosamhlacht' aige leis a' máthair chor a' bith.
Is mór atá sé a' gabhail i gcosamhlacht leis an bplíoma is sean-athair dó.
Thosuigh sí a' réabadh, a's ag gabhail le buile, ar a' dá luath a's a raibh sí faoi'n gcarr, a's níor fhága sí mion-molthóg de'n ghléas, nar bhris sí in a chithréabachaí.
+
→
cóineas
Is mór a' coimhneas do na daoine an bus a bheith ag gabhail a' bóthar seo anois, seachas a bheith ag gabhail an bóthar eile.
TUILLEADH (2) ▼
Is mór an cóimhneas do na daoine margadh muc a bheith annsin thoir anois, seachas do lá a bheith diom(b)aluighthe ag gabhail ar aonach go Gaillimh. A's in a cheann sin, mara dtaithnighe leat féadfa tú a dtabhairt abhaile aríst.
Níl aon-choimhneas dhá raibh a' gabhail le teach ariamh nach bhfuil aige siúd. Ní raibh acra ariamh ag siúinéara ná ag gabha nach bhfuil aige. Má's í an tsnáthad mhálaí fhéin í, tá sí aige.
Dar mo choinsias is do-chreidthe an scéal é, scurach chomh cúilialta leis sin, a bheith ag gabhail thart ar a' gceird sin. Ach d'íosfadh na muca ciúine fhéin a' triosc arsa tusa.
Tá sí ag gabhail in aghaidh dúthchais, má tá sí chomh mío-chontanásach sin, arae ní casfaidhe aon-bhean in do shiubhal lae ort, ba laetheamhla ná ba lághaighe ná a máthair. Ó mhuinntir a h-athar a thug sí an stróic sin, ach inDomhnach, dheamhan a raibh siad-san daor-bhasctha ach an oiread.
+
→
baile
Níl garruidhe ceart cuir a' gabhail leis a' mbaile céadna ó thula go fairrge.
TUILLEADH (4) ▼
Is fada soir a bheadh sí gabhail go dtí baile na gortan (bean a samhlóchthaidhe pósadh leithe imbaile eicínt a bhí igceist a bheith bocht)
Cé'r chás dom é, dhá mbeadh luach brioscaí fhéin agham, ach dheamhan cianóg ruadh a bhí a' gabhail liom, a's mo shean-eire ocrais orm. A's deirimse leat gur deacair a' sean-fhocal a shárughadh: 'fear gan airgead imbaile [mór] is olc a' lón dó goile géar'.
Dheamhan baile aige, anois, ach baile dona = is suarach le rádh an teach nó'n áit chomhnuidhe nó'n talamh atá aige anois; nó duine a bheadh a' gabhail thart ar aimsir, a's a' baint scathamh amach is chuile áit.
D'fhan tusa sa mbaile le do bhainrioghan, a's fios agad, go raibh sé a' gabhail fiche!
→
baing
Ní chuirfinn a' déanamh fail mhuc é, ní áirmhighim teach. Dheamhan baing a' gabhail leis a' mballa sin a rinne sé.
+
→
bealach
Níl aon-gharruidhe a' gabhail leis, nach bhfuil bealach cairr ann.
TUILLEADH (3) ▼
Ó bhí mé a' gabhail a' bealach, bhuail mé isteach.
Is fada aríst, go mbeidh mé ag gabhail a' bealach = is fada aríst go dteighe mé do'n áit sin (an áit atá i gceist).
'mbeidh tú 'gabhail a' bealach seo = an bóthar seo, an bóthar a bhfuil mise le dhul air.