Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: idir

→ faitíos

B'fhada a chaith sí idir fonn agus faitíos, ach chuaigh ag an bhfonn ar an bhfaitíos uirre san deireadh, agus m'anam ón diabhal go ndeachaidh sí ag an damhsa. Tháinig an t-athair i lár an mheán-oíche thall agus fás fuinnseóige aige, agus thosaigh sé ag gleáradh an dorais leis …

→ feadhain

Níl garraí ar an bhfeáin agam nach bhfuil foirghe mar sin. Dheamhan uabhar i dtada ar chuma ar bith, ach i ngiosadáin. Níl ann ach an uair a bhíodh feamainn ghaineamh ag dul idir stucaí go mbíodh an talamh salach. M'anam gur sailighe go fada anois é tharéis nach bhfágtar gionnóid shalachair ann

→ feáin

Beidh sé isteach agad anois gan mórán achair idir chlár agus chuinneóg. Tá sin cho siúráilte agus atá an feáin ar an móin. Níor fhága sé an baile seo ariamh gan a theacht ar cuairt annseo

→ fliuch 2

Déarfainn féin gur fliche an carraigín seo inniu ná inné, agus shílfeá nar buaileadh aon-deóir bháistí air idir dhá am

→ focal

Tá láimh agus focal idir í fhéin agus S. Mo chreach mhaidne an láimh agus focal sin muis. "Gheall tú dhom agus rinne tú bréag liom go mbeitheá rómham ag cró na gcaerach". Sin é a fhearacht aice sin é. Ní fhanfadh sí dhá mhionóid leis dhá bhfaghadh sí a mhalrait

→ fortabháil

Bhí mé thíos ar an móin i gCill Dara anuiridh. Chonnaic mé feilméara annsin agus go leor talúna aige. Bhí deich bhfeara fichead ag obair aige agus iad ag codladh i "dtentannaí". Déarfá go raibh cuid mhaith ag fortabháil air = in a thuilleamaí; go raibh go leor ar a aire; go raibh cuid mhaith aige le freastal dó; go raibh a sháith idir a lámha aige

→ frídeoir

Chuaigh sí go frídeóir i bhfarraige ar an gcéad-amhóig in Éirinn. Shíl mé go raibh muid réidh. Dheamhan muise gurb shin é an lá a raibh mise idir an t-aighre agus an tanaí ceart críochnaithe. Ach d'eirigh linn a ceannsú in a dheidh sin

→ féar

Cén uair a bhéas na muca sin le díol má fhágann Dia againn iad? Faoi Shamhain seo chugainn. Céard a thóigfeas na daoine idir dhá am … Faghann na ba bás an fhad agus a bhíos an féar ag fás

→ caolóid

Craithtear coirce air idir chaolóid a's chlaise.

+

→ cleite

Rug sé air, idir chorp, chleite agus sciathán, gur thug sé an tsráid amach dhó = rug sé air mar bhéarfadh sé 'na ghabhail air; rug sé air "ar fad"

TUILLEADH (13) ▼

Chaith sé amach é, idir chorp, chleite agus sciathán.

Ní dhearna sé filleadh ná feacadh, ach breith ar Sheán Mh., idir chorp, chleite agus sciathán, a's é 'leagan istigh sa gcarr.

Béarfa mé idir chorp, chleite agus sciathán ort, mara ndúine tú do bhéal, a's caithfe mé amach sa bhfairrge thú.

Chuaidh sé faoi gur árduigh sé suas é, idir chorp, chleite agus sciathán.

Dheamhan easna dhó, nach mbeireann ar a' gcapall idir chorp, chleite agus sciathán, a's nach gcaitheann sé amach thar sconnsa an gharrdha gabhann í. Tabhair fear ar sin! (Maitias Ó Dubháin — "an fireannach lúthmhar" — a bhí in ainm's é seo a dhéanamh).

Bhí sé meathta ag a' ngamhain 'n áit nach ngabhfad sé amach a' bhearna dhó, a's ná raibh ann mara mbeireann sé chuige ar a' ngamhain, idir chorp, chleite agus sciathán, a's nach gcaitheann sé amach thar a' gclaidhe é.

Dheamhan mac an éin a d'fhága sé sa teach, 'nar chaith sé amach idir chorp, chleite agus sciathán. 'Sé nach raibh i bhfad a' bánú an tighe.

Chuir sé triúr póilíos leis fhéin glan-ascartha thar shlat a' droichid, idir chorp, chleite agus sciathán. Cá'il a' té a dhéanfadh anois é?

Tá E. chomh láidir le tarbh. Chonnaic mise é lá an t-am a raibh an 'motor-bicycle' aige. Buaileadh suas air é thoir ag tigh D. a's bhí sé dhá sháthadh anoir chomh fada leis a' teach seo. Ba mheathta leis an sáthadh, a's dheamhan ceo a rinne sé, ach é 'árdú faoi'n ascaill, idir chorp, chleite a's sciathán, gur leag sé istigh ar an urlár annseo é!

Árduigh leat é, idir chorp, chleite agus sciathán as seo.

Fuair sé greim cúl cinn air, a's thom sé sa lochán é, idir chorp, chleite agus sciathán.

Má chloisimse mórán eile sceaimhínteacht' agad, béarfa mé ort idir chorp chleite agus sciathán, a's buailfe mé do smut amuigh faoi'n tsráid.

Ba liopastach a' píle mná í, ach rug mé uirre idir chorp, chleite agus sciathán gur thug mé anall treasna na carra í. Is maith a chruthuigh mé uirre, a's a theacht tirm.

→ cláirseach

Tá cion tighe idir 'chaon bhord dhíob. Deamhan bréag ó chuaidh sé a' leagan amach iomrachaí ann, nach hé a rinne na clársachaí fada fairsing'

→ colg

Mheil sé idir chrotal a's cholg a's a raibh ann í.

+

→ cora

An Charra Bheag (réidh-dhroichead atá ann), Carra na gCaorach, An Charra Bhreac, Carra idir Dhá Dhoire, Carra Bhun na h-Abhann, etc. (ainmneacha carraidheachaí atá ar abhainn a' Spidéil)

TUILLEADH (1) ▼

Sciorr mé sa gcarra, a's crochadh mé idir chorp, chleite agus sciathán gur thuit mé indiaidh mo mhullaigh 'san abhainn. InDomhnach shíl mé go raibh mé báithte.

→ cíos

Tá sé phunt air. Idir chíos a's airgead acraí.

→ baile

Níl sé idir dhá chlaidhe teorann a' bhaile seo ar chaoi ar bith.

→ bealaigh

Is doiligh an conuas bealthuighthe sin a líonadh. Dhéanfadh sí mionuas idir do lámha.

+

→ beart

Caithfe tú a thoidheacht aistear eile. Tá beart go maith idir a' rocáil, a's a munachar sin thíos.

TUILLEADH (1) ▼

Chuirfeadh sé a rogha beart ar asal, gan eirighe faoi. Ní shílim gur eirigh sé faoi aon-bheart ariamh. Ach is olc a' faisean do dhuine é sin a thabhairt faoi ndeara dhó fhéin. Is fánach a' chaoi a mbainfeá stangadh asad fhéin a' tógáil beart idir do dhá láimh.

+

→ béalóg

Tá béalóg bheag idir a cláir-fhiacla = scáinne nó séanus beag.

TUILLEADH (1) ▼

Tá béalóigín idir dhá fhiacail léithe — mar bheadh fiacla scagacha aice.

→ cnigín

Thug sé crigín idir a' gob 's a' tsúil dó.

→ coigéal

Tá cuigéilín fairrge aníos idir an churrach a's an talamh ann, a's d'fhéadfá rith cladaigh a thabhairt di (do'n bhád) suas ann.

+

→ bocht 2

Ní raibh aon-cheo le rádh ag aon-duine leis. Bhí 'chuile dhuine, idir bhocht a's nocht buidheach dó, a's dar a shon nach mbeadh, arae ba bheag an ollóid an duine bocht.

TUILLEADH (2) ▼

Tá'n ealadhain chéadna a' siubhal leo(b) fré chéile, idir bhocht a's nocht.

'Sé'n chineál amháin iad idir bhocht a's nocht = 'sé'n dream amháin (na daoine céadna, an mianach céadna daoine) iad idir bhocht a's nocht.

→ bruach

'Sí'n tSionainn Mhór a chuaidh eadrainn a bhí líonta suas go bruach' (líne as "Mná Deasa Locha Riach").

→ bríthín

Is beag a' baoghal gur istigh a' breathnú idir a' dá shúil ar chailleachaí, a bhínnse, nuair a bhí mé fhéin in mo bhríghthín óg.

+

→ aer

Idir a' t-aer a's an talamh = samhluighthear gur b'sheo leath-bealaigh idir na flaithis agus an domhan seo.

TUILLEADH (8) ▼

Nuair a bhí Dia a' caitheamh Aingeal an Uabhair agus na h-aingle eile amach as na Flaithis, dubhairt Mícheál Árd-aingeal leis, dhá leanfadh Sé Dhá láimh, gur gearr go mbeadh na Flaithis bánuighthe Aige. 'Mar tá siad bíodh siad, mar sin' a deir Dia. Agus an chuid acab a bhí in Ifreann, d'fhanadar ann; an chuid acab a bhí ar Neamh, d'fhanadar ann, agus an chuid acab a bhí idir a' t'aer 'sa' talamh d'fhanadar ann, agus tá siad idir a' t-aer a's a' talamh ó shoin (Sliocht as scéal faoi 'n gcaoi ar caitheadh Aingeal an Uabhair as na Flaithis).

Deir siad nach bhfuil righeachan a' bith le na bhfuil d'ainsprideannaí idir a' t-aer 'sa talamh, agus nach bhfágfaidís duine 'bith beo, marach a' súil go leigfe Dia isteach go Flaithis iad Lá an Bhreitheamhnais.

Is mó na h-ainsprideannaí adeir siad atá idir a' t-aer a's an talamh ná in Ifreann fhéin.

Ag imtheacht idir a' t-aer a's a' talamh chonnaic sé an 'rud' sabhála Dia sin

Sin é an chaoi bhfeicfe duine iad, idir a' t-aer 's'a' talamh diúltaigheamuide dhóib!

Chonnaic sé an sonnda a' dul thairis; idir a' t-aer 'sa' talamh — a cheann ionann's buailte ar an aer aige, agus a cosa indáil le scríobadh na talmhana.

Tá Prugadóir (Purgadóir) idir a 't-aer 'sa' talamh deir siad.

Chuala muid ariamh gur idir a' t-aer 'sa' talamh a bhí Prugadóir.

idir (50+)