mí (50+)
Níor mhór dhuit fear fobhairne i gcomhnaí sna báid iomra annseo. Tá siad mí-stuama. Theastódh fear ar 'chaon mhaide.
+
→
focal
Tá focal agamsa ar bhuidéal poitín i mBaile na C. le dhá mhí agus ní bhfuair mé fós é
TUILLEADH (1) ▼
Níl aon-phíopa ag gabhail leis an siopa, ach chuir mé ceann i bhfocal duit ar an dá luath agus a bhfuighidh sé iad. 'Ar ndú is fada é sin. Tá aon-mhí amháin orra ar chaoi ar bith!
→
foilsigh
Ba deacair dóibh an t-ádh a bheith orra, go mba leó fhéin uainne é. Shíl siad go raibh siad in a rith seóil ceart críochnuithe anois. Bhí a dhá láimh timpeall ar an saol. Ach is ag Dia is fhearr a fhios. Foillsíonn Dia an chneamhaireacht agus an mí-scruball i gcomhnaí. Is fada ar an saol mé agus níl aon-lá ó tháinig cuimhne dhom nach h-amhla a fheicim é. Chuala tú an scéal faoin bhfear a chonnaic fear eile ag marú duine agus dhá chur ingan fhios. Mhionnuigh sé agus mhóidigh sé mara bhfoillsíodh Dia é, nach mbeadh aon-áird aige fhéin ar Dhia níos mó. D'fhan mar sin. Chonnaic sé go raibh an saol ag féithiú leis an té a rinne an marú … Sin é an chaoi a raibh sé. Bhí fear eile marbh cheana ag an té a maruíodh. Nach maith gur fhoillsigh Dia an choir sin!
→
foirgthe
Dheamhan neach an aoin istigh ar an mbaile nach bhfuil foirghe le fliú. Bhuail sé muid tá mí ó shoin, ach m'anam go bhfuil muid ag fuasaoid aríst. Níl rud ar bith cho haiféalach leis. Mara bhfuil ag Dia déanfaidh sé creach shul má stopfas sé.
Airíonn sé freagairt eicínt san bpoll siúd thoir agus cho taithithe agus atá sé ann le mí = fear ag suirí le cailín ag áit áirid
→
freagra
Thug mise a dhíol de fhreagra air. Ní hé an chéad-duine aríst é a chuirfeas mí-aighneas ormsa
Thosaigh an capall ag fuiléimneach agus ag fiodarinnce ar fud an gharraí cho luath agus a chuir mé isteach an bhearna í. Dheamhan a leithide de mhacnas! Shílfeá nach bhfaca sí an áit amuigh cheana le mí. Neart díomhaontais!
→
fág i
Céard a d'fhága san gcruth sin thú ach do chuid mí-chomhairle fhéin. Ní éistfeá leis an té a bheadh ar mhaithe leat. Tá a shliocht ort anois
→
fáir
Scríobhadh aige (chuige) tá mí ó shoin, ach níor fríothadh fáir ná freagra uaidh ó shoin. Marach gur anshógh eicínt atá air scríobhfadh sé feasta. Ní raibh an oiread seo moille ariamh air
Seo é an saoghal a bhfuil a' channdáil ar a bpoitín, dheamhan deor a shroichfeadh duit, mara mbeadh sé i bhfocal agad mí roimh an am.
→
cliar
Tá'n 'fliú' sin in a lionnán (leannán) agam ar fad, le goirid. Dheamhan a leithide de chasacht a's de chliar a's tá orm! Ach grásta Dé, ní chuirfe mé as mo chrioslaigh chor a' bith é. Tá sé do mo chothú, as béal a chéile le dhá mhí.
Meastú tuige an coimhightheas atá sa mí seo 'chor a' bith? Ní fhaca mé an mhí seo a' teacht chomh dona ariamh cheana. Ach b'fhurasta 'aithne é, a's an lá 'dtáinic an ghealach. 'Gealach Sathairn a's í 'thoidheacht sa bhFoghmhar — uair sa seachtmhadh bliadhain, is maith leis a' máirnéalach í 'fheiceál.
+
→
bealach
Ó thárla nach mbeidh mo bhealach fhéin go M. go ceann míosa ar a laghad a' bith, choiscfeá aistear dhom, ach a' cóta a d'fhága mé mo dhiaidh thuas ann a' lá cheana, a thabhairt abhaile dhom
TUILLEADH (2) ▼
D'eile cé atá as bealach ach é; nó síleann tú gur leis 'a' pump', ar íoc mé mo leath-choróin thíos tigh W. inGaillimh air, mí ó shoin!
Níl aon-bhealach ar foghnamh (de'n rath etc) aige. Seachtmhaineachaí b'fhéidir dhó lán laidhre a dheanamh, ach ar a shon sin, b'fhéidir go mbeadh sé mí aríst, gan cianóg ruadh a dhéanamh.
+
→
coraice
'Sí an mhí seo anois a's cuid de'n mhí seo chugainn coruice dhubh na bliadhna. Ní bhíonn fás faoi thada.
TUILLEADH (2) ▼
Is deas í 'ur gceird gan bhréig, dhár gcrupadh fhéin suas chois claidhtheachaí faoi ghaoith a's faoi dheallradh, a's a' fanacht annsin i gcaitheamh na h-oidhche. Cé'n bhrigh ach an uair atá ann — coruice dhubh na bliadhna. Ní mó ná go ndéanfadh duine é i Mí mheodhain a' tSamhraidh, ní áirmhighim anois.
Seo í coruice dhubh na bliadhna, ach is measa Mí na bhFaoillí mar sin fhéin. 'Mí na bhFaoillí a mharbhuighea(nn)s na caoirigh'. Badh mhinic adeireadh M. Th. fadó é, 'ndéana Dia grásta air.
→
beo 1
Impidhim ar a' Domhnach maran beo mé ach mí; seal fada a bheith a' gabhail leat ar thórainn Bhéal Átha an Ríogh.
→
bioraím
Bhiorruigh mé na claidhtheachaí sin, tá mí ó shoin, ach sé'n mhaith amháin dhom é. Tá siad béal in áirde aríst.
→
bior
Deir siad a' té nach mbeadh bior-eanga air, dhá bhfaghadh sé feoil chearc, smior mairt nó bainne bó gamhnach ar feadh aon-mhí amháin, go mbeadh sé tuithte i bhfeoil in a dhiaidh.
+
→
bruach
Ara a dhearbhráthair mo chroidhe, ná samhluigh obair dhomsa, go ceann míosa fós! Nach raibh mé ar bhruach na h-uaighe go dtí seachtmhain ó shoin!
TUILLEADH (1) ▼
Miosaim (measaim) go bhfuil sé ar bhruach míosa anois ann.
+
→
aer
Níl mí 'san aer, nach dteagann (dtagann) chúig phunta dhéag isteach chuca(b) idir a' dá pháighe.
TUILLEADH (1) ▼
Mara dteightheá ach síos Gaillimh coicís nó mí, is mór a' t-athrú aeir dhuit é.
Ná bac le aithmhéalach a mhic ó! Má chuireann sé siúd (an slaghdán) bail ó dhia ort, beidh aon-mhí amháin ort! = tá'n slaghdán an aithmhéalach arae má thagann sé ort, ní sgarfa sé leat go ceann míosa
Níl neart aige múr báistighe a fhaghail, nach mbíonn sé buailte suas ar fad, ar feadh míosa 'na dhiaidh. Tá sé an-ghoilleamhnach a' duine bocht.
Deir tú leis a' sean-fhear a buaileadh síos, oidhche an chleamhnais, go mí-thráthamhail. Cailleadh é seachtmhain 'na dhiaidh sin, a's b'éigean a' pósadh a chuir siar, go ceann míosa.
→
buail
Tá mo chuid 'meaingeals' as éadan buailte. Níor tháinic ionga ná ordlach orra(b) le mí, pé'rbí cé'n fáth é.
→
buanadas
Níor chuir mé aon-chulaith éadaigh suas ar mo chraiceann ariamh, ba lugha buaineadas ná [an] chulaith sin. Thréig sí, shul ó bhí sí mí a(gh)am, a's tá sí in a ribíní anois.
+
→
buille
An buille fhéin, ní dhearna sé le mí anuas, ach ag imtheacht ar ragairne, a's a' déanamh aois díobhaill i gcaith(eamh) na h-oidhche ar fud na tíre.
TUILLEADH (1) ▼
Beannacht dé dhuit, a dhuine sin! Dheamhan a' buille fhéin a rinne mé le mí, ag ruaig tinnis a bhuail mé, th'éis na Nodlag.
→
buinne 2
'Bhfeiceann tú an gort sin thiar ag J. Ph. Tá'n buinne glas fós ann. Dar mo chúis (chubhais?) tá, th'éis guirt na tíre ruadh-dhóighte ag dubhachan le mí.
→
ailp
Grádh mí ailp (adéarfadh duine, nuair a bheadh sé a' fonóid faoi bheirt eicínt a bhí in ainm's a bheith ingrádh, le cur i dtuiscint gur grádh do'n tsolamar é' (mí = me = my an Bhéarla is dóighe))
→
aire
Ní mór (dh)uit a bheith aireach ar a' bplúr sin anois, mar caithfear an mhí a bhaint as = caithfe tú a bheith barrainneach leis, i riocht's go seasfa sé dhúinn go gcaithtear an mhí.
+
→
airigh
Ach a' n-airighe tú teas an Mí Mheadhoin ag dul faoi'n gcraiceann agad, tiocfa an cóta mór anuas (caithfe tú dhíot é.)
TUILLEADH (1) ▼
Níor airigh mé chomh tugtha anuas mé féin ariamh, agus tá mé le cupla mí = mothuighim go bhfuil mé imthighthe ar an uisce bruithte ("run down")
+
→
amach
Dhá gcasadh sé amach port maith, gheobhfadh na daoine sás(amh) eicínt air, fharrus a bheith a' baint corr-uair mhí-ábh as sa gcúinne.
TUILLEADH (3) ▼
Beidh an uair bhreagh againn ó'n mí seo amach.
Airighim an mhí seo an-fhada (a)g (dh)ul amach
Sí'n mhí seo amach romhat anois, an mhí is measa síon sa mbliadhain = sí'n mhí seo a' teacht an mhí is measa droch-uair sa mbliadhain (mí dheire foghmhair).
+
Is mór a' costas é idir bhainis, eirghe-amach a's cuairt mhíosa.
TUILLEADH (1) ▼
Ó tá an eirghe-amach thart anois, ní aireochamuid an chuairt mhíosa a' sciorradh isteach.