Foclóir Mháirtín Uí Chadhain

(100+)

 
dairt
Tharraing sé anuas aonach na Gaillimhe. Dúirt sé go raibh an-imeacht ar chaoirigh, agus go mb'fhiú cion a bheith orthu anois. 'Sé an chaoi a raibh sé ag baint dairteachaí ag an scéal eile: ag súil go dtairgfeadh S. na moilt siúd a cheannacht aríst uaidh. Ligfeadh sé uaidh anois iad ar an méid a thairg sé dhó mí ó shin
 
dall 2
Chuaigh fleasc beag faoi mo shúil agus chaith mé mí dall leis
 
damba
Chonaic mé na dambaí móra a rinneadh ar an tSionainn. Nach raibh mé dhá ndéanamh. I nDomhnach bhíos. Chaith mé cheithre mhí ann. Tá dambaí áibhéalta ann in aghaidh an uisce. Tá mé ag ceapadh go stopann siad na mílte tonna uisce … Casann siad an t-uisce isteach i sórt caológaí a chuir siad ar an abhainn, agus nuair a théas sé thríd na turbines, oibríonn sé an solas. Sin é a thugas solas don tír
 
dána
Nach furasta leat fear a bhualadh! An raibh tú ag ceapadh go gcuirfinnse mí-aighneas ar Sh. 'Sé an chaoi a bhfuil sé agamsa: an té nach bhfuil mór ná láidir ná bíodh sé dána ná drochmhúinte
+
danra
hIarradh air fanacht sa mbaile. Bhí siad ina suí go te, agus ar ndóigh is dó a shroichfeadh a raibh ann. Deile, agus é ina bhior in aon tsúil. Ach ní bheadh aon tsástaíocht air go dtugadh sé ruaig go Sasana. Is glas iad na cnoic i bhfad uainn ar ndóigh. Duine aerach a bhí ann agus bhí an dream a bhí i Sasana dhá shaighdeadh. D'imigh leis. Chaoin a mháthair uisce a cinn ag iarraidh a choinneáil ach ba bheag an mhaith dhi é. Dheamhan ar dhúirt an t-athair drúcht ná báisteach ach: 'A chomhairle féin do mhac dhanra,' adeir sé, 'agus ní bhfuair sé ariamh níos measa.' B'fhíor dhó. Fuair sé fód a bháis i Sasana. Dhá mhí a bhí sé ann nuair a thit ceann de na rudaí eile sin air — na bombs
TUILLEADH (3) ▼
Ná bac le danra a mhic ó. Tá sé chomh danra le múille. D'iarr siad air anuraidh a dhul agus teach nua a dhéanamh ar thalamh C. E. — is leisean é. Níor labhair sé aon smid leo aríst go bhfaca siad mí. Taca na Nollag, bhuail sé féin suas ann gan iarraidh gan achainí agus bhí leath an bhalla déanta aige agus gan fios ag aon duine air
Mura gcaithfidh sé ina cheann a dhul ann é féin, tá sé fánach agat a dhul dhá iarraidh air. Is danra é ná an mí-ádh féin lena iarraidh in áit ar bith. Ní chorróidh sé cois nó go dtograí sé féin é. Nuair a thogrós, tabharfaidh tú ann é le adhastar sneachta
Diabhal bréag nach drochphortaigh atá againn: dheamhan níos measa. Dearglaoch agus feoil chapaill ar fad. Móin dhanra le baint í. Chuir mé mo bhundún amach anuraidh le portach nua a d'oscail mé ar an roinn. Murach leisce an mhagaidh, d'fhágfainn ansin sa mí-ádh é théis a oscal
 
Le hanam do mhairbh, ní féidir go bhfuil siad daoirsithe aríst. Agus mé ag déanamh tíobhais le mí le luach seandúda eicínt a chur i dtoll a chéile. D'imigh an diabhal orthu thrína chéile adeirimse
 
daol
Ó rud eicínt nár thaitnigh leis anois a fuair sé an daol sin muis. An iníon atá ag cur a cosa uaithi aríst ag iarraidh a dhul go Sasana. An t-am deiridh a ndearna sí Sasana a shamhailt leis, bhí sé ag dul sna fraitheachaí go ceann míosa, agus thagadh daolanna an diabhail ann dhá gcainteá (gcaintíteá) ar aon duine a bhí i Sasana leis. Tá sé caite ina cheann críochnaithe aige gur i ndiaidh Ph. Mh. atá sí ag dul ann; agus chuile eallach aige ach é sin
 
Is fadó an lá a bheadh sé caite amach ag S. ach go bhfuil sé ar an daoradh aige. Tá a fhios aige chomh luath agus a chaithfeas, go bhfáiscfidh sé dlí air faoin airgead. Tá sé idir ord agus inneoin ceart. Tuilleadh ghéar choscartha den mhí-ádh aige
 
Níl T. daorbhasctha chor ar bith murach go mbuaileann an oiread fonn cainte é scaití agus nach gcuimhníonn sé a dhul ag a ghnaithe chor ar bith. Dheamhan mórán gaisce ar an mac eile. Bheadh sé mí i ngarraí agus ní fheicfeá creachlaois ar bith i ndiaidh a láimhe. Bhí sé ag gortghlanadh ansin thuas anuraidh agus níl a fhios ag Dia ná duine ar chríochnaigh sé an garraí ariamh nó ar ghlan sé thar dhá iomaire thiar le bóthar. Glanadh nó ná glanadh, níorbh fhearrde an gort é ar aon chor. Loic a raibh ann
+
de
Déarfadh sé de mhí-ádh é. Is air nach mbeadh an mhoill — déarfadh sé le greann nó le barrúlacht é
TUILLEADH (1) ▼
De mhí-ádh a leag sé an claí: ag iarraidh an dá theach seo thuas a chur in árachaigh a chéile
+
Ná comhair na breaclachaí ná na clochair sin chor ar bith isteach le do chuid talúna. Ab iad siúd. Cén diabhal somhaoine iad? Fág iad siúd ag an deachma. Ar ndóigh ní maith atá leo. Níl siad le cur ná le fuirseadh. Agus má chuireann tú beithíoch iontu, is gearr gur basctha a bheas sé. Mura bhfaighe tú tréad gabhair agus cead scoir a thabhairt dóibh ann, agus a bheith sa gcúirt chuile mhí de bharr a gcuid foghlach. Ó siúd é atá agat a dhéanamh leo: tabhair don deachma iad
TUILLEADH (2) ▼
Fuair mé garbh é i mbliana ó na scoilteachaí. Níor fhága siad smeámh ionam in imeacht cupla mí. Murach sin dheamhan clóic a bheadh orm, ná cuid de chlóic. Ní beag dhom a dhonacht arsa tusa. Ní beag cheana, ach chreidim go gcaithfidh gach duine deachma na sláinte a íoc. Is amhlaidh a bhíos sé
Tá an slaghdán sin ina leannán agam anois le cheithre mhí. Ó dheamhan ar fhága sé amach mo chrioslaigh ó tholg mé é deireadh oíche ag dul ar aonach na Féile Michil. Dheamhan fágáil muis. 'Sé an scéal é: 'sé deachma na sláinte atá mé a íoc; sin nó 'siad mó chuid peiriachaí atá mé a chur díom. Ceann eicínt acu.
+
Is deacair leis an gcasacht dealú leis. Tholg sé slaghdán cupla mí ó shin, agus ghreamaigh an chasacht dó ó shin. Shílfeá muis go bhfuil a dhóthain clúdaigh air, agus gur diachta di (don chasacht) greamú dó ar an gcaoi sin
TUILLEADH (1) ▼
Is deacair le na harraingeachaí sin dealú amach le creatlachaí duine. Is minic a bhain siad mí asamsa. Daighean mé go mbaineadh. Agus níl aon leigheas ó fhlaithis go talamh orthu, ach cead acu a seal a thabhairt
 
Thug sé dea-mhí uaidh cothrom an am seo anuraidh
+
déan 1
Téann tusa ag na bhfaoistin chuile mhí. Déanann tú rud! — ní théann tú ann
TUILLEADH (3) ▼
Caitheadh glac leabhar isteach sa seomra sin istigh anuraidh, agus rinne siad caonach liath in imeacht míosa. Is gearr an mhoill a bhíos orthu, má bhíonn an áit tais chor ar bith
Rinne an cóta mór sin ribíní le cupla mí — sceith sé ar fad
Meas tú an bhfuil faoi lá a dhéanamh chor ar bith. Is fada atá sé. Shílfeá go raibh aige lá a dhéanamh moch go leor an tráth seo bhliain, agus gan ann ach an chéad mhí d'fhómhar
 
Sin é an lá a ndearna sé lom dearg an mhí-áidh — ní dhá roinnt leis é — an lá a ndearna sé suas léithe sin. Ní fhágfaidh sí bonn bán air nach n-ólfaidh sí. Is gearr ar a scóig siúd a chuid céadta
 
Ní dhéanfaidh siad sin mórán cúis i gContae na Mí nó go mbeidh siad déanta ar an talamh agus ar an treabhadh. Agus is fada é sin. Is mór atá a fhios ag C. Sh. céard a bhaineas do chéachta go deimhin! Dá mba cloch a shínfí chuige agus rá leis go raibh duine de Chlainn Mhac C. ag teacht aníos an bóthar …
 
dearg 1
Ná hith na húlla sin. Tá siad róghlas. Níor mhór dóibh mí eile shula bheidís dearg
 
deas 1
Nach deas a d'éirigh sí leat. Tá mise ag tóraíocht speile le mí, agus chinn sé dubh is dubh orm aon cheann a fháil
 
Ní fiú biorán duine as an deascán, mura bhfuil ann ach sin. Ach chuala mé go raibh díchreideamh ar na hÉireannaigh uileag atá i Sasana. Deir cuid den dream a theagas nach mbíonn siad mí ann nuair nach dtaobhaíonn siad aifreann ná ord
 
Ní bhuailfidh sé aon ghráinne coirce an tseachtain seo anois. Má tá an t-engine briste, ní foláir seachtain go maith a fhágáil ag an deasúchán. 'Sé díol an mhí-ádh a leithidí sin a dheasú má bhuailtear suas iad
 
deifir
Mura gcuire sibh deifir leis an táilliúr sin thoir, ní chuirfidh sé aon ghreim in aon tsnáth éadaigh libh i mbliana. Tá siad mí aige cheana
 
deil 1
Is cuma sa mí-ádh céard atá sé in ann a dhéanamh. Dhá ndéanadh sé chuile shórt ón deil amach, níl a cheird aige. Breathnaigh air sin! Ar ndóigh níl déanta dhó (dhe). Dhéanfainn féin chomh maith é, ach leisce bualadh faoi
 
deilbh 1
Is gearr a bheas siad leis an teach anois nó go mbeidh sé deilbhthe amach acu. Rinne siad an-éascaíocht leis le mí. Beidh sé in araíocht a dhul ina chónaí ann faoi cheann míosa eile
+
Bhí an lao suas le uair idir chnámha agus é ag cinnt orm fhéin a thabhairt liom. D'fhan mar sin go ceann dhá lá, agus shílfeá nach raibh daorbhasctha di chor ar bith. Ach bhuail donacht ansin í, agus chaith sí mí mhór fhada idir luí agus éirí. Diabhal mé gur shíl mé féin go srianfadh sí as, ach cailleadh í faoi dheireadh agus faoi dhó
TUILLEADH (1) ▼
Is beag an dochar dóibh a bheith chun deiridh fhéin agus gan aon scalán gréine a fháil le dhá mhí, ach scalán fánach
+
Sílim go bhfuil neart feaigs le fáil aríst ar na saoltaí deireanacha. Bhí an áit an-bhuailte ina dtaobh tá mí ó shin
TUILLEADH (1) ▼
Lig sé faoi go mór ar na saolta deireanacha seo. Chonaic mise é sin, agus ba deacair mí-aighneas a chur air. Ba é an drochmhac é!
+
deis
Chuala mé gur mór a thug sé anuas i ndeis le gairid. Chonaic mise é sin scaitheamh agus ní raibh aon fhear — ba chuma sa mí-ádh cé hé féin — i gC. Fh. nach leagfadh sé amach punt ar an bpunt leis. Bhíodh leath na dtamhnachaí sin suas ar cíos nó ar féarach aige an uair sin. B'fhada a chaith T. Sh. ag maoirseacht dó i dT. an L. Níor mhaith dhuit maoirseacht a shamhlú le T. inniu. Sin é an chaoi a mbíonn sé. Ag tuile agus ag trá a chaitheas sé an lá
TUILLEADH (2) ▼
Níl deis ar bith ar an scioból sin le aghaidh damhsa. Ní mór na fataí a chur amach as, agus coca a dhéanamh den tuí, agus an t-urlár a scuabadh agus a sciúradh. Cáid go mbeidh an chuairt mhíosa ann?
Ní mó ná dá mbeadh sé ar mo dheis ceart anois go ngabhfainn do mo mhearú féin ag biorú claíochaí. Tiocfaidh na claíochaí leis an gcaoi atá orthu, nó go bhfaighe na daoine ionú maith ar a dhul ina n-éadan. Seo í an mhí dhubh ar aon chor, agus níl mórán bearradh le baint ag aon cheo den talamh
+
deoir
Níor chaith sé aon deoir bháistí anois le mí
TUILLEADH (2) ▼
Shíl mé nach mbeadh deoir ar bith le déanamh aige agus a bhfuil curtha aige le mí. Ach is cosúil nach bhfuil a dhíol aige fós di
"Trí mhí a mhair Oisín beo: trí bhrat a d'fhliuchfadh sé sa ló le deoir aithrí as a shúile, ó chuaigh sé ar aoibheantas agus ar staid na ngrást" (as Argóinteacht Oisín agus Phádraig)
 
Tá an dream atá i Sasana ag coinneáil deoladh linn, ach shílfeá go mba cheart dóibh cruthú níos fhearr nuair a d'fheicfeá daoine eile. Tá mac ansin thiar ag T. Ph. agus níl sé ann ach cheithre mhí …
 
diabhal 2
Is minic a chonaic mé céad diabhal mar thú a mbeadh do chuid fataí bainte le mí agat!
 
Nach é an diabhlánach mí-oibleagáideach anois é agus nach dtabharfadh sé aníos an beart slat dom, théis an carr a bheith folamh aige
 
Níl a fhios agam cén diachair atá ar an aimsir chor ar bith. Níor tháinig aon lá le mí mhór fhada a bheadh in araíocht a dhul ag iascach. Ar tháinig anois?
 
Diachta ghéar gan an Nollaig chéanna tharainn dá mba rud é a dhúnfadh a (bhur) mbéal. Níor thug sibh foras ná suaimhneas dúinn le mí ach í ina leathrann agaibh lena (bhur) mbricfeasta, agus lena suipéar. Nuair a thiocfas sí tiocfaidh sí agus ní fhéadfaidh sibhse ná aon duine eile a dhéanamh lá níos túisce. Breá nach ligfeadh sibh dá gcuid clabaireachta ansin fúithi
+
diaidh
Tá drogall an mhí-ádh air a dhul siar anois san áit a bhfuil sé ag dul: tigh na deirfíre. Féacha an chaoi a bhfuil cois i ndiaidh na coise eile aige. Choinneodh adhastar sneachta as anois é. Ní bhíonn grásta ar bith aige a theacht anoir thar cheann an bhóithrín chor ar bith … aistiúlacht. Deile?
TUILLEADH (1) ▼
Nuair a bhaintear geit ar bith aisti, níl a dhul ar a cúl ná ar a haghaidh aici ach i ndiaidh a leataoibhe go dté sí sa gclaí. Tá an mí-ádh mór uirthi, tá sí chomh giongach sin
 
Tá dream Mh. seo an-díbheirgeach i gcónaí. Níl sé mórán le mí ó shin — an bhfuil — ó leagadh na claíochaí anseo thiar. Thug T. Ch. píosa cainte don tsáirsint an uair sin, agus dúirt sé go raibh sé ar cuairt tigh Mh. agus nár chorraigh sé as go dtí an dó dhéag agus nár casadh aon duine ar an mbóthar dó ach mise agus P. Bh., agus gur siar a bhí a (ár) n-aghaidh. Mo léan géar bhí na póilíos istigh agam anseo ina dtine bhruite, agus chuaigh siad go bog agus go crua orm ag fiafraí dhíom cá raibh mé ag dul. Choinnigh mé féin ag nathaíocht leo, agus níor lig mé amach tada go raibh siad i bpiolóid cheart agam. Is ansin adúirt mé gur ag fanacht taobh amuigh a bhí mé le N. go dteagadh sí amach as tigh Mh. Bh. Bh. Bhí a fhios ag T. Ch. go raibh sí istigh ann chomh maith liomsa atá pósta aici, ach dar leis féin go gcuirfeadh sé in adhastar an anró mé ina dhiaidh sin. Agus an bhfeiceann tú an t-agús a chuir sé ann: go raibh a (ár) n-aghaidh siar, arae mura dtéadh sé ag déanamh bréag ní raibh aon ghair aige a rá go raibh muid ag dul siar. Níor chuir mise luach leithphínne as don fhear chroí ariamh ach tá an aicis aige dhom ina dhiaidh sin faoi nach bhótálfainn dá dhream
 
Deir siad go dtug an sagart díbliú an mhí-ádh air inniu. Rug sé air ag teacht amach as tigh Bh., agus más thuas a frítheadh é, is thíos a fágadh é shula bhí sé réidh leis. Tá teanga nimhe neanta ag an sagart sin nuair a áitíos sé duine. Sagart soineanta go leor é nó go mbaintear as é, ach má bhaintear, bí ar do shon féin ansin
+
Dhá ndéanadh sibh an dícheall sin i gcónaí, bheadh rud agaibh, ach ligfidh sibh a (bhur) maidí le sruth anois aríst go ceann míosa
TUILLEADH (1) ▼
Sin é an dícheall mar siúd, a dhícheall sin! Ní bheadh a dhíol féin móna bainte aige in imeacht ráithe, ní áirím in imeacht mhíosa!
 
Is beag an dochar don aimsir fhéin a bheith mar atá sí agus a bhfuil de dhíchreideamh fud an domhain. Chonaic mé Éireannach ag teacht thall i Sasana. Ba as an gcontae seo é — ceantar Bhéal Átha na Sluaighe. Diabhal a raibh sé mí ariamh ann gur chaith sé in aer an t-aifreann, agus gur thosaigh sé ag rá nach raibh Dia ar bith ann. 'Agróidh Dia ort é,' adeir Árannach a bhí abuil mé
+
díle 1
Is síoraí an mhí bháistí í. Tá fuarlach ins chuile áit. Má mhaireann dó ar an gcaoi seo tiocfaidh an Díle thar an Domhan. Ní fhaca mé a leithide de bháisteach ó bhliain an bhrosna
TUILLEADH (1) ▼
Tá an díle uisce in mo bhróga. Níl díon deor iontu théis mo dhá ghine bhuí a shíneadh orthu tá dhá mhí ó shin
 
'Sé an díleá atá ar an mbuachaill sin nach dtugann sé greim le n-ithe dóibh go gcailltear leis an ocras iad. Amhgar agus anó atá ar a chuid beithíoch, agus ní díleá. Sea b'fhéidir! Nach bhfaca mé lao breá ansin anuraidh aige — céileog. Tabhair lao breá air. Choisc sé é faoi cheann míosa, agus níor thug sé gabháil ná uchtóg dó ach a chur siar i nGarraí na L. ag ithe raithní. Meas tusa an cothú do lao í raithneach. Bíodh unsa céille agat. Thú féin agus do chuid díleá. Is gearr ón bpéire laonta sin thíos anois aige. D'fheicfeá ag eitealla leis an ocras iad
 
Tá an oiread dintiúirí ar an teirgéis bheag sin de leathchoróin dole, agus a bheadh ar dhúiche L. K. dhá mbeadh sí dhá díol. Níl aon leota de pháipéar dhá bhfuil mé a fháil faoi nach ndéanfadh stráca don teach. Fuair mé ceathair nó cúig de cheanna le mí …
 
Sin é an rud a thug giorrachan saoil dó. Níl aon lá dhár éirigh ar an bhfear sin nár chuir sé chuile fhéith ina chorp faoi dhíocas oibre, ba chuma sa mí-ádh céard a bheadh sé a dhéanamh. Mura mbeadh sé ach ag biorú scoilb, bhíodh an oiread sníomh agus útamáil aige agus dá mba ag iomramh báid mhóir a bheadh sé. Nuair a thugas duine faisean faoi deara dhó féin is deacair leis scaradh leis
 
Is beag an díogarnach lae atá ann anois ó théas an bus thart. 'Sé an áit ar scoith sé muid an oíche faoi dheireadh ag ceann abhus na D. M., agus bhí sé ina oíche dhubh orainn sa mbaile, théis nach rinne (ndearna) muid filleadh ná feacadh ach a theacht díreach. Is furasta cur ag an lá an tráth seo bhliain. Faoi cheann míosa eile — sea agus cuid is lú ná sin — beidh sé ina oíche ar an mbus ag an S.
+
díol 2
Níl aon díol míosa inti, nó má tá, is ar a chruachúis di é
TUILLEADH (2) ▼
Tháinig sé isteach chugam ag iarraidh a chodach. 'Níl a fhios agam,' arsa mise leis, 'an tusa nó mise díol na déirce. Beidh punt cruinnithe agatsa tráthnóna, ach dhá gcuirinnse mo shúile ar chipíní, ní bhéarfainn ar phunt in imeacht míosa.' Nach raibh an fhírinne agam?
Níl cuntanós ar bith ag na cléireachaí dole sin d'aon duine. Thug mé páipéar isteach acu uair. Rug cléireach air. Bhreathnaigh sé air, ar éigean. Chaith sé uaidh é agus bhuail sé cic air. Thug sé chuile dhíol orm nuair nach dtáinig mé isteach aige an lá roimhe sin leis. Agus gan dlús ar bith leis an bpáipéar go ceann míosa dá dtograínn é!
 
Is furasta do dhuine teach mór a bheith aige thíos i nG. Ach cé mhéad acu a bhfuil na tithe thar barr amach acu? 'Sé an chaoi a bhfuil na tithe sin ar fad, iad a thógáil ar an oiread seo sa mbliain, agus díolaíocht a dhéanamh ansin orthu de réir na míosa nó an ráithe. Mura mbeidh tú suas leis an lá cairde ansin i gcónaí, cuirfear as seilbh thú ar an bpointe boise, agus beidh duine eicínt eile istigh in t'áit. Nach bhfuil na mílte ag forcamhás ar thithe ann, agus é cinnte orthu a bhfáil
 
Bhí uainín meirbh anseo againn an bhliain cheana — díolúnach beag. Chaith sé cheithre mhí ag ithe as cúl a (ár) nglaice. Shílfeá nach mairfeadh sé ala an chloig an chéad uair. Uan fireann a bhí ann, agus níor cailleadh ariamh é. Ní dhéanfadh duine ar bith tada leis ach a chaitheamh amach. Ach dar príosta scinn sé amach leis an aimsir, agus rinne sé an-reithe. An reithe is fearr a bhí ariamh agam. Ní scarfainn leis ar chuid mhaith murach gur báitheadh é i gcaochpholl ansin thuas ar an easca anuraidh
 
díon 1
Níl díon deor aige aon lá sa mbliain thuas ar an sliabh úd. Shílfeá sa mí-ádh go ndéanfadh sé sórt teálta eicínt dó féin le múr a ligean thairis. Tá an áit siúd chomh sceirdiúil agus go bhfeannfadh sé an fia. Ach is fearr leis seasamh ar aghaidh na riteachta ná anró ar bith a chur air fhéin. 'Sé an leadaí is mó ar a dhá chois é. Ní bhainfeadh sé aon cheart d'obair ar bith eile ach an obair atá air, agus is mór mór an t-ionadh go bhfuil sé ag seasamh léithe sin féin
 
díth
Tá díth bróg ar chuile fhear anois ó tháinig an cogadh mí-ásach seo
 
Séard atá agatsa a dhéanamh, an clár sin a chaitheamh amuigh faoin gréin go ceann míosa. Má tá sé giúirinneach féin, tá an teas agus an aimsir bhreá acmhainneach ar a dhul chun maitheasa dhó
 
(Rópa dlaoiníní — rópa tuí cáiteach) "Rópa a dhlaoithfeá de bhroibh. Na broibh a fháil suas ansin sna barra. Broibh mhóra láidre: fiógaí. A dtarraingt as an bhfréimh. A gcrochadh suas ar phionna nó ar an gcnagadán cupla lá nó go dtriomaídís. Ní mórán triomach a d'iarrfaidís. Iad a shnoíchan ansin: a ndlaoithiú. Bhéarfá ar an dlaoinín le t'fhiacail. 'Sé an dlaoinín an craiceann atá taobh amuigh ar an mbrobh. B'fhearr t'fhiacail ná t'ionga leis an dlaoinín a tharraingt anuas de na broibh. Mura mbeirteá mar sin air, dhéanfadh an rud bog atá istigh sa bhfióig mionbhas. Níl maith ar bith leis an rud bog sin ach a chaitheamh uait. De na dlaoiníní a dhéanfá an rópa. Le corrán nó le corrshúgáin a dhéanfá é. Dhá mbeadh fear maith dhá dhéanamh, bheadh sé chomh maith le rópa ruainne — rópa rua. Trí duail a chur ann. Chuirfeá ar chocaí féir é. Nuair a chuirfeá ar chocaí é, ní iarrfá é a fhíochan chor ar bith. Dhéanfadh dual amháin thú; agus ar chruacha coirce freisin. Chuirfeá ar mhuic é ag dul ar an aonach agus ar ghadrachaí maoil asail ag tarraingt mallaigh feamainne. Dhéanfadh fear maith an-chaol é, agus bheadh sé go maith ina dhiaidh sin. Dhá mbeifeá ag déanamh rópa muc dhó (dhe), chaithfeá trí rópa a dhéanamh agus na trí rópa a fhíochan suas ina chéile: trí duail … Slata: nuair a bheadh slata bliain istigh chaithfidís a mbáthadh lena mbogadh, má ba leat cléibh, scoilb nó eile a dhéanamh dhíobh. Bheidís mí ar bogadh i gclaise shula n-oibrítí iad. Bhruithfeá slata le aghaidh cléibhín ime. A ndlaoithiú ansin, agus dhéanfadh na dlaoiníní rópa, ach ní bheadh sé chomh maith leis an rópa dlaoinín broibh. D'fheicfeá mná ag cur dlaoiníní na mbroibh nó na slat i gcluasa an tuirne (dlaoinín nó fiataíl an dá rópa is fhearr) mar is ann istigh a bhíos an fearsaid, agus an tsreang ag imeacht ar an bhfearsaid … Solas: dhlaoithfidís anuas na fiógaí agus d'fhágaidís stríoc bheag den dlaoinín ar an mbrobh, i gcruth is nach dtitfeadh a mbeadh istigh ann amach ina mhionbhas. Chuiridís bealadh ansin orthu: ola faoitín nó ola ronnaigh, agus a leá ar cham agus a dtumadh ann. Mura bhfágthá dlaoi bheag síos ar fhad an dlaoinín, leáfadh a mbeadh istigh ann. Bhíodh faoitíní agus ronnaigh ina snáth mura anseo an uair sin. Na haobha a leá ar an tine, agus nuair a bheadh lochán agat, na broibh a thumadh uileag ann, nuair a bheidís dlaoite: an dlaoinín bainte dhíobh. A gcrochadh suas ar stálú sa simléar nó go mbeidís tirim … " (Sliocht as cuntas faoi rópaí, dlaoithiú agus eile ó Mháirtín Ó Cadhain, Cnocán Glas, Spidéal)
 
dligh
Dhligh sé bainis anseo ach níor dhligh sé aon chuairt mhíosa. Dar ndóigh dhá dtéadh muid ag déanamh bruithshléacht mar sin, bheadh an tír ar an gcuairt mhíosa mar a bhí ar an mbainis. Dar príosta 'sé atá gothúil. Má théann sé aige sin, inseoidh mise suas don phus aige é
 
Níl sé dlisteanach ag duine ar bith a dhul ag tógáil cuid na comharsan, ach ní miste sa mí-ádh le cuid de na daoine é ach an rud a fhuadach má fhaigheann siad faill air
 
dlús
Shílfeá go bhfuil an-dlús ag dul le airgead an phortaigh i mbliana. Bhí sé ráite ar an bpáipéar a tháinig againne é a bheith íoctha roimh an cúigiú lá déag den mhí seo
 
Cén fáth a bhfuil an t-airgead acraí chomh dlúsúil sin i mbliana seachas bliain ar bith. Bhí ionú dhá mhí faoi anuraidh
 
Ní bheidh tú ar leicín an doichill choíchin nó go dté tú go Sasana. Dhá mbeifeá ann a mhic ó, bheadh a fhios agat é. Bheifeá ansin ar lóistín i seomra gan aon aithne agat ar an té a bheadh sa seomra ba ghaire dhuit. Chaith mé féin agus fear as na F. seacht mí ar lóistín i seomra agus bhí Sasanach lena (ár) n-ais sa teach céanna, agus níor bheannaíomar ariamh dhá chéile
+
dóigh 1
Chuaigh sé síos tigh J. le páipéar dole a líonadh. Diabhal bréag muis nárbh olc an dóigh. Chreidim dheamhan smid scoláireachta i bpluic aon duine dhá bhfuil ansin ach an oiread leis féin. Shílfeá sa mí-ádh, go mbeadh duine eicínt ní ba ghaire do láthair dhó lena líonadh ná an baile seo. Ach cheapfainn go (gur) le grá don chuartaíocht a chuaigh sé ann
TUILLEADH (1) ▼
An bhfeiceann tú an péire bróg a cheannaigh mé achar is lú ná dhá mhí ó shin. Is maith an dóigh iad sin. Tá siad rodta idir bhoinn agus uachtair. Breathnaigh uirthi sin, ar son Dé ort! An feire féin níl inti
 
Tháinig sé an-doineanta anois le mí. Ní raibh gaisce ar bith air roimhe sin féin
 
Tá móin ag imeacht anois de bhóthar Sh. Ú. dólámh. Níl cinneadh go deo le ar imigh de mhóin as le mí. Tá sciobadh uirthi anois. Dhá seasadh na daoine ó lucht na lorries, ghabhfadh sí airgead thar mar atá sí ag dul
+
domhan
Tá an domhan brách uisce caite aige le mí
TUILLEADH (1) ▼
Tarraingeoidh sé an Domhan Thoir agus an Domhan Thiar orainn, má chuireann muid mí-aighneas ar bith air
+
Mí go Domhnach seo chugainn ó bhí mé ann
TUILLEADH (1) ▼
"Impím ar an Domhnach, muran beo mé ach mí; Seal fada a bheith ag gabháil leat ar chóstaí Ard Fhraoigh" (as amhrán a thosaíos Déanfaidh mé caisleán ar chnocáinín ard) — teagann Domhnach isteach mar seo in amhráin scaití, agus Dia a bhíos i gceist
+
domlas
'Sé an fáth domsa gan aon deoir a ól: bhí mé Domhnach anseo, tá naoi nó deich de bhlianta ó shin, agus casadh ag stillhouse ar an Mh. M. mé. Bhí an iarraidh críochnaithe go díreach acu: muintir Mh. Á. D'ól mé an oiread dhó agus gur chuir mé chun domlais mé féin leis shular fhága mé an stillhouse. Anoir tigh Mh. Á. linn ansin, agus d'fhan mé ann an lá sin agus an lá ina dhiaidh, agus mé tite dallta i gcaitheamh an achair. Ní raibh mé agam féin ceart go ceann míosa. Dúirt mé liom fhéin, hé brí céard a dhéanfadh Dia liom, nach mblaisfinn d'aon deoir phoitín aríst go brách
TUILLEADH (1) ▼
Éiríodh muid as an damhsa anois go ceann míosa nó cupla mí, nó cuirfidh muid muid féin chun domlais leis.
 
dorn
Dhá gcuirtheá dorna beag den mhin mhór thríd sin anois, ní fhaca tú aon bheatha go hiomaí ag muca mar é. Diabhal mé go mbeidís i riocht a dhul ag an stalla faoi cheann cupla mí dhá bhfaighidís é sin dhá cheann de ló
 
dosán
Ní bheidh aon dosán fraoigh ar an droim siúd go ceann achair aríst de bharr an loscadh sléibhe sin an oíche cheana. Nár dhiabhaltaí mí-ásach an dream a chuaigh dhá chur sin thrí lasadh, agus a fhiosacht dóibh go mba é an bhráid fhraoigh ab fhearr sna bólaí seo é. Beidh na daoine in anchaoi anois
 
Is aisteach an rud é an duine doscúch. Tá sé in ann dea-chomhairle a chur ar an té a ghéilleas dó, agus gan comhairle ar bith aige dhó féin. Comhairle an duine doscúch, ar chuala tú ariamh é. Bhí sé ansin thiar — M. T. An sagart féin ní chuirfeadh comhairle a leasa ar dhuine chomh maith leis, agus ina dhiaidh sin féin, ní raibh fear ar bith le fáil ba mhí-ásaí ná é. Chaith sé a shaol ar fad le drabhlás agus le díth céille
 
Bhí siad ar meath tá mí ó shin agus mharaigh siad glac fhaoitíní. Bhain muid astu agus shaill muid iad. Shíl muid go mbeadh iasc againn go Nollaig. Ach mo chreach mhaidne. Ní raibh drabhlás ar bith iontu. Ní mó ná cheithre cinn a riarfadh an comhluadar — slán a bheas siad — sa turn. D'ith muid an ceann deiridh acu arú inné. Tá muid réidh le goirteamas aríst i mbliana, mar ní shroichfidh aon duine amach ann (ar an bhfarraige)
+
dreach
M'anam nach é dreach an choffee atá ar an mbruithlín sin. Sin fear anois dá gcuirtí fear i mbuidéal. Is cuma sa mí-ádh ach is maith atá a chuid ag dul dó agus bíodh sé ag fáil fuíoll na bhfuíoll féin. Breathnaigh ar na pluca atá air agus ar an gcairín tónach
TUILLEADH (1) ▼
Sin iad thuas ag T. Mh. na bodógaí a bhfuil an dreach orthu. Mise i mbannaí dhuit nach gcónóidh an braon i logán an droma acu sin mar a bhíodh sé ag cónú ar bheithígh Ch. 'Sé an scéal é, ní bheadh call dó sin a dhéanamh ach a gcoinneáil istigh sa gcró agus gan ghiollaíocht ar bith a dhéanamh orthu, agus bheidís ramhar slachtmhar aige ina dhiaidh sin. Tá an mí-ádh ann do dhaoine agus an t-ádh do dhaoine eile mar adeir S. G.
 
dris
Ní raibh mórán call do dhuine a bheith faoi dhris le gnóthachtáil ansin anocht. Ar ndóigh na himreoirí a bhí istigh níorbh fhiú cnaipe gan chos iad. Dheamhan cúig ná cárta a gheobhaidís dá mbeidís ag an gclár go ceann míosa. Ag caitheamh mámh ar bith a fhaigheas siad i dtraipisí. Sin é a ndeis ó tháinig oíche
 
Is mise a bhí drithleach an t-am a raibh an chóisir bhainseachaí anseo ar an mbaile againn. D'ól mé ionlaos phocaide. Ní le linn na mbainseachaí féin is mó a d'ól mé é, ach bhíodh searrachaí beaga eile ann nuair a bhíodh na ráigeannaí móra thart. An lá théis bhainis T. Sh. chaith mé féin agus é féin agus M. B. an lá thuas sa teach aige ag críochnú an tsearróigín a d'fhan d'fhuílleach ón oíche roimhe sin. Chuaigh mé síos tráthnóna deireanach le gráinne tobac a fháil. Bhí sé ina oíche dhubh orm ag Airdín an Fh. Diabhal mé gur thosaigh na claíochaí ag teacht amach romham ar an mbóthar, agus go raibh chuile shonda dhá raibh mé a fheiceáil ag baint geit asam. Tabhair fear drithleach orm! Bhí mé tuilleadh agus mí shula bhí mé agam féin ceart
+
droim
Tá cruit uileag ar dhroim an bhóthair agus é gleannach isteach leis an móinín bán. Tá sé chomh bealaithe leis an mí-ádh freisin. Is éasca le duine treascairt a bhaint as ann
TUILLEADH (3) ▼
Tá droim an leabhair uileag stróicthe. Is deas an chaoi é ar leabhar nua ar íoc mé mo dhá scilling uirthi tá mí ó shin
Bíonn sé ag gabháil ag pósadh chuile mhí sa mbliain ach cuireann rud eicínt dhá dhroim é i gcónaí, más fíor dó féin. Anuraidh bhí sé socraithe tigh Sh. L. ach níor phós sé í ina dhiaidh sin. Deir sé féin go dtáinig scéala as Meiriceá aige na laethanta céanna gur bhásaigh deartháir leis ann. Is tráthúil go mbíonn rud eicínt lena chur dhá bhuille i gcónaí. Sílim go bhfuil sé fearacht go leor eile: hob ann agus hob as aige, agus faitíos air nuair a théas sé ar an scian is géire nach mbíonn sé dhá fháil sách maith. Dheamhan duine a chonaic mé ariamh ar an ealaín sin nach mbuailfí air í — ágóid eicínt — sa deireadh. 'Sé díoltas Dé é
Chuala mé go raibh an máistir scoile seo thoir de dhroim seoil faoi dheireadh thiar thall, dhá fhada dhá ndeachaigh sé leis. Níl aige ach an mhí seo: tá sé briste. Bíodh sé buíoch dhó féin anois faoi ghéilleadh do dhroch-chomhairleachaí. An té a chuirfeadh comhairle a leasa air, ní bheadh aige air ach meas magaidh. Múinfidh an saol anois é
 
Tá an-údar sa leathghamhain droimeannach sin aige. Má choinníonn sé beaite é sin, agus mí a thabhairt dó sa gcimín seo thiar amach i dtús féir, diabhal beithíoch ag gabháil leis a bheas i ngair ná i ngaobhar dó
 
Ní fhaca mé aon lá den mhí-ádh ariamh nó go ndeachaigh mé i bpáirt leis. Tugaimse mo mhallacht don [...]mhar aríst go deo. Dhíol muid cheithre lorry mhóna i mbliana. Mise a fuair a hanró ar fad. Mé féin agus na gearrchailí. Ní theagadh seisean 'na phortaigh go dtí an dó dhéag chuile lá. Ach meánn tú ina dhiaidh sin nach raibh sé ag iarraidh dhá leith droimscoilte a dhéanamh dhá luach agus leath a bheith aigesean chomh maith liomsa. 'An bhfuil caint ar bith agat ar na gearrchailí,' arsa mise. 'Nach iadsan a shaothraigh uileag í.' 'Gheobhaidh mise leath,' adeir sé, 'nó beidh a fhios agam cén fáth. Mo chuid portaighse a baineadh uileag'. 'Bíodh aici i mbliana,' arsa mise, 'ach go lá na leice aríst, ní bhainfidh mise aon fhód móna i bpáirt le aon duine'
 
druid 2
Tá an slaghdán seo anois gan doirtim díom le dul chun mhíosa — gan mé a fhágáil