deireanach
—/d′erɴəx/, /d′erəɴəx/
—aidiacht
1.
ar deireadh; deireadh; lastly.
a.
+–
Céard a rinne tú leis an leabhar dheireanach a bhí agat? — an ceann deiridh; an ceann a bhí agat faoi dheireadh. I leaganachaí den tsórt seo, níl aon idirdhealú ag deireadh agus deireanach le chéile, cé gur minice deireadh le ainmfhocal measaim ná deireanach. Ach bíonn áiteacha nach n-abrófaí deiridh le ainmfhocal .i. an ceann deireanach den lá, an baile deireanach srl.
Sin é an béilí deireanach seanfhataí i mbliana. Tá siad ídithe anois
TUILLEADH (11) ▼
Bainfidh muid an béilí deireanach as an iasc inniu. Ba mhór an seasamh aige é
Tá an fata deireanach ite agat, má bheirim ort istigh ansin aríst
Cáid ó d'ól tú an ghloine dheireanach phoitín?
An píopa deireanach a bhí agam, chaill mé é
An scian dheireanach a chuaigh síos ann, níor chuir siad abhaile fós í
Seo é an mallach deireanach den fheamainn anois
Tá an fód deireanach dhá chuid móna caite
Tiocfaidh an ceann deireanach den lá fliuch (fc. ceann)
Tá sé in am ag an gceann deireanach a bheith ar fáil feasta (litir, bó, gluaisteáin, daoine srl.)
Seo í an litir dheireanach (an litir a tháinig scaitheamh ó shin; nó, an ceann nach dtiocfaidh litir ar bith eile ina dhiaidh, late: last)
Ar an dá luath is ar dhúirt sé an focal deireanach amach leis
+–
Níl an rud sin le feiceáil ar na saoltaí deireanacha seo chor ar bith — le gairid
Cogadh ar fad an domhan ar na saolta deireanacha seo
TUILLEADH (5) ▼
Níl tada le fáil ar na saoltaí deireanacha seo ach dalladh báistí. Maidir le tada eile, níl sé ann
Sílim go bhfuil neart feaigs le fáil aríst ar na saoltaí deireanacha. Bhí an áit an-bhuailte ina dtaobh tá mí ó shin
Lig sé faoi go mór ar na saolta deireanacha seo. Chonaic mise é sin, agus ba deacair mí-aighneas a chur air. Ba é an drochmhac é!
Meas tú cár thug sé a aghaidh? Ní chloisfeá scéal ná scuan faoi ar na saolta deireanacha seo, hé brí cár chroch sé a sheolta
Níl trácht ag aon duine ar boxty ar na saoltaí deireanacha seo, théis nach mbíodh seamsán ar bith ann fadó ach é. Ba bhreá é freisin le bolg duine a líonadh
+–
Chonaic mé é an lá deireanach — an lá faoi dheireadh (fc. deireadh)
Dúirt mise leis an lá deireanach gan mé a thaobhachtáil níos mó agus ní fhaca mé ó shin é
TUILLEADH (1) ▼
Ab in é an rud a bhí sé ag iarraidh an lá deireanach? Muise nár ba é amháin dó le caoi a bheith air!
b.
+–
Cén uair a bhí sé anseo go deireanach? — an uair dheiridh a raibh sé anseo (cén uair a bhí sé anseo deireanach? — when was he here late)
An lá a raibh mé istigh go deireanach faoi, ní bhfuair mé sásamh ar bith
TUILLEADH (8) ▼
Cáid ó casadh dhuit go deireanach é
Ní fhaca mé é ón lá a raibh mé i nGaillimh go deireanach
Nuair a bhí slaghdán orm go deireanach, tháinig sé anuas anseo ag breathnú orm agus a bhuidéal fuisce aige
Cén áit i Sasana a raibh tú go deireanach? … an raibh páí mhaith ansin?
Cén teach ar an mbaile seo a raibh an sagart go deireanach ann? … Tá dhá bhliain eile air mar sin shula bheas sé againne
Iníon le P. Ph. as R. a bhí aige an chéad uair. Cén bhean a bhí pósta aige go deireanach?
Ara nach mbíonn sé ar an tsiúite sin i gcónaí. Cé leis a raibh sé ag troid go deireanach? … An-ghiota de bhuachaill a mh'anam
Ní raibh mé ar an bportach go deireanach le coicís ó inné. Agus níor thug mé liom ach bord na cruibeach. Déarfá nach bhfuil muid ag ídiú mórán móna
2.
mall; fada amach; late.
a.
+–
Tá sé deireanach — mall sa ló
Is deireanaí ag teacht inniu é ná inné
TUILLEADH (20) ▼
Ar fhan sé deireanach aréir?
Bhí sé buille deireanach sa maidin nó go dtáinig sé
Níl gnaithe ar bith aige sin a dhul ar cuairt. Fuiríonn sé ródheireanach
Tá sé deireanach anois le crainnte a chur
Nach deireanach a fhanann sé sa ngarraí!
Chonaic mé ag teacht anoir deireanach é. Meas tú an raibh sé i nG. — leis an gcomhthráth; le titim na hoíche
Tá an bus deireanach inniu
Tá an cíos deireanach le seachtain — tá an lá cairde caite le seachtain
Beidh an t-airgead sin deireanach ó inniu amach
Tá na rates deireanach le coicís. Tá sé thar am a n-íoc
Beidh an Carghas an-deireanach i mbliana — amach i bhfad
Ná bí deireanach anois leis an móin — teara in am léithe
Ní rud duit a bheith deireanach leis an airgead sin dhá íoc. Fear maith a bhéarfadh duit é
Ná fág deireanach é. Déan é in am
Bíonn an fear deireanach ar deireadh i gcónaí — ní éiríonn mórán de rud ar bith a bhíos ag imeacht leis
Beidh tú deireanach mura gcuire tú bealadh faoi t'ioscadaí
Tá sé an-deireanach san oíche
Bhí sé dubhdheireanach sa mbliain lena gcur
Ba mhaith deireanach inné — théis an seacht a chlog go hard — nuair a chuaigh sé siar
Cén t-am é? … Nach maith deireanach é!
+–
Is maith deireanach a lig sé air féin é agus gan corraí go dtí anois
Más libh imeacht anocht, ná ligidh ródheireanach oraibh féin é
TUILLEADH (2) ▼
Is diabhlaí deireanach a ligeas sé air féin i gcónaí é
Nach deireanach a lig tú ort féin é?
+–
Tá sé deireanach agam imeacht anois ó tharla nár imigh mé ó mhaidin
Tá sé deireanach agat anois a bheith dhá rá — rómhall
TUILLEADH (5) ▼
Tá sé an-deireanach agat a dhul amach anois
Beidh sé deireanach ort ach a mbeidh tú sa mbaile
Nach é a bheas deireanach air agus an t-aistir atá roimhe!
Tá sé deireanach ort bail ó Dhia ort. Céard a chuir an mhoill ort?
Tá sé an-deireanach air anocht hé brí cár fhan sé
·
Tá sé ag fás deireanach — ag éirí deireanach. Chuala mé an leagan seo ag seandaoine a bhí d'uireasa Béarla, agus bhíodh sé acu i seanscéalta. Ní mheasaim gurb é an Béarla growing late a bhí ag dul i gcion orthu. Tá sé ionann is seargtha anois, agus ag éirí deireanach ina leaba
+–
Bíonn sé amuigh moch is deireanach
Bíonn sé ar bóthar moch is deireanach
TUILLEADH (4) ▼
Ní fhéadfadh sé sin gan rudaí a fheiceáil. Bíonn sé amuigh moch is deireanach
Tá sí moch is deireanach i m'éadan. Maidir le suaimhneas, níl a leithide agam
Más moch deireanach anois é caithfear a dhul ann
Sin é a mhaith agus a mhaoin sin: moch is deireanach ag léamh páipéir
+–
"Is fearr go deireanach ná go brách" (seanfhocal) — is fhearr an mhoill fhéin ná gan an rud a theacht i gcrích chor ar bith; "is fhearr súil le muir ná súil le ithir"
Tháinig sé faoi dheireadh dhá fhada go dtí é, ach is fhearr go deireanach ná go brách, arsa tusa
TUILLEADH (4) ▼
Tá chúig bhliana fós uirthi sin shula bheas sí ina máistreás. Is fada an fanacht é, ach dhá mbeadh sí amuigh, choinneodh sí deoladh leis. Is fhearr go deireanach ná go brách, ach deir siad freisin go bhfaigheann na ba bás an fhad is a bhíos an féar ag fás
Dar liom féin go bhfuil corrcheann acu ag teacht. Níl siad loicthe ar fad. Shíl mé nach dtiocfadh aon cheann acu go sleibhe. Ach is fhearr go deireanach ná go brách ar ndóigh
Shíl mé dheamhan súil a leagfainn ar an aon phínn dhe go brách. Bhí sneachta caite agam ar a lorg. Ach is maith anois fhéin é. Is fhearr go deireanach ná go brách, arsa tusa
Agus tá duine clainne aici faoi dheireadh! Is fhearr go deireanach ná go brách, mar adeir an ceann eile
b.
+–
Chuaigh mé ag an aifreann deireanach (late mass nó last mass)
Cén chaoi a bhfuil an cur deireanach ag cruthú dhuit?
TUILLEADH (4) ▼
Ar an mbus deireanach a bhí tú aníos? — an bus deiridh; nó bus a bheadh ann mall sa ló
Tá gealach dheireanach ann anois — deireanach san oíche
M'anam gur túisce a bheas na fataí deireanacha isteach i mbliana ná na fataí luatha
Tá sé ar na preaba deireanacha (fc. preaba)
3.
+–
Níl aon chaoi ar Sheán bhocht. Tá sé deireanach — ag tarraingt ar an mbás; níl i ndán éirí dhó, ach b'fhéidir dó maireachtáil scaitheamh eile
Cén meas a d'fhéadfadh a bheith ag duine ar bith air? Nach furasta a aithinte go bhfuil sé deireanach. Siúd ní fhágfaidh sé
TUILLEADH (8) ▼
Deir sí seo thíos go bhfuil sé deireanach, ach ní minic dea-scéal ag an gceann céanna. Diabhal mé go gceapfainnse go bhfuil sé an-spleodrach thar is mar a bhí sé le seachtain
Níl aon tsúil acu leis, agus níl aon tsúil le bheith leis ach oiread. Tá sé deireanach déarfainn. Tá scéin an bháis idir a dhá shúil
Déarfainn rud eicínt leis go dtí inné, ach tá sé deireanach cheapfainn. Tháinig scamall ar na súile aige le cupla lá. Níl aon aithne aige anois ach aithin dhona. Níor aithin sé J. C. tráthnóna
Tá mo dhuine bocht deireanach, agus is mór an scéal sin. Ach céard a éireos dhá áilín?
Níl mórán lúid ann. Is beag é. Ach ní cheapfainn go bhfuil sé deireanach. B'fhéidir go srianfadh sé as, ach beidh liostachas fada air
Tá sé deireanach. Sin é biseach an bháis atá air anois. Gheobhaidh sé rud le déanamh agus an tseachtain a shárú
Bhuail sé in éineacht é. D'aithin mé air tráthnóna Dia Domhnaigh go mba fear é a bhí deireanach. Bhí a shliocht air. Bhásaigh sé Déardaoin
Tá sé ag goid an bhealaigh leis. Sin é an méid. Tá sé deireanach. D'aithneodh dall gan súil é
deireanach in iontrálacha eile (50+)
→
fearadh
Is fearadh do ghasúir an cócó seo. Bheidís thart dhá uireasa agus chomh deireanach agus a choinnítear ag an scoil anois iad. Ligtí amach ar bhuille an trí fadó iad — is maith nó is áirge do ghasúir é; it will have a good effect on children; it will benefit them; it is a great asset to them
→
fearann
D'ith mé fearann de cháca caiscín, agus d'ól mé muigín bláthaí. Bheinn deireanach dhá bhfanainn leis an tae
→
feiste
Ní ansin a théim ag an aifreann dubh ná dath. Rug sé orm maidin Domhnaigh amháin ag teacht deireanach agus thug sé aghaidh mar a thabharfá ar mhadadh orm. Tabhair glafairt air a dhuine chóir! 'Dheamhan mé,' arsa mise liom péin, 'má scagaim mé fhéin uait an babhta seo nach go luath a fheicfeas tú aríst mé!' Agus ní fhaca. Ní raibh mé ina fheiste ná ina fhínne ó shin. Téim suas go dtí an fear nach mbíonn doicheall aige roimh aon duine
→
féar
Dhá dhonacht dhá bhfuil an bháisteach seo ag féar atá ar sraith, is measa go fada é ag an bhféar atá ar a chois. An féar atá "ina luí" lobhfaidh amlú anois é. Tá sé buille deireanach sa mbliain
An té atá ag plé le carraeireacht sna bólaí seo, beidh sé amuigh moch is deireanach.
Dheamhan ar íoc sé an leathchíos deireanach fós, ainneoin go raibh sé gligthe (dlite) aige é a íoc Lá Bealtaine. (Leathchíos; "sos"; cess; moiety)
→
baile
Anois céard adeir tú le Gaillimh agus gan ann ach baile beag? A Thiarna Dé, 'sé an duine deireanach é a ndéanfainn a leithéide de rud a shamhailt leis!
→
bannaí 1
Ní ghlacfaidh an bainc aon bhannaí uaidh anois, mar an geábh deireanach a bhfuair sé airgead, níor íoc sé é go raibh an lá cairde caite go fada.
+
→
bealach
"Chuaigh mo ghrása an bealach seo, go deireanach aréir; Níor tháinig sé do m'éileamh, agus mise tinn liom fhéin" (as amhrán)
TUILLEADH (2) ▼
B'olc an geadán é Gleann Bh. tamall le fear bóthair ná bealaigh a chastáil ann deireanach san oíche.
San am a raibh na rógairí reatha ann fadó, ní raibh aon ghair ag fear bóthair ná bealaigh bheith amuigh deireanach. Bhainfidís a mbeadh aige dhi, agus b'fhéidir tuí srathar a bhualadh air ina aice sin.
→
crinn
Má fhaigheann sé siúd aon ligean ar do choileachín, an bord ní fhágfaidh sé go gcrinne sé an cnáimh deireanach, arae tá sé dúlaí ag an bhfeoil.
Is áibhéil an cráisiléad fir a rinne P. Ch. ó chonaic mé go deireanach é. Tá sé ina bhruithlín chríochnaithe anois, muran le ól é.
+
→
beo 1
Dheamhan a bhfuil beo dhó mar sin, nó 'sé a d'airigh mé ag rúpáil ar fud na sráide deireanach aréir.
TUILLEADH (1) ▼
Ní raibh an oiread uaignis ariamh orm, arae dheamhan ginealach an bhéil bheo a bhí ar a mbóthar, agus shílfeá nár cheart dó a bheith an-deireanach.
+
→
beoigh
Ní mór dhuit beoú amach thairis sin nó beidh tú deireanach; ní mór dhuit beochan amach srl.
TUILLEADH (1) ▼
Beoigh leat nó beidh tú deireanach.
Ní bhfuair muid sásamh ar bith ar an aistear deireanach sin a thug tú den phortach. Bodhránach bradach í, gan chuma gan chaoi.
Deir daoine gurb iad an slua sí — diúltaí muide dóibh! — a bhuail faoi oíche a raibh sé ag teacht abhaile deireanach, agus gur shearg a láimh anuas ón dúid dhá mbarr. Más siad nó nach iad, tá a dhóthain ar an duine bocht, ní dhá roinnt leis é
→
buinne 1
B'fhurasta a aithinte gur sa tóin a chlisfeadh sé. An oíche a raibh sé dhá dhéanamh, bhí sé deireanach air agus dheamhan mórán dúthrachta a chaith sé leis an mbuinne tónach, ach rith air chomh maolscríobach agus a d'fhéad sé.
→
aire
Ghoin m'aire mé nuair nár chuala mé aon chneadaíl sa seomra. Ar a dhul siar dhom, bhí sé ar na preaba deireanacha — chuimhnigh mé go raibh rud eicínt ar an othar nuair nár chuala mé ag cneadaíl é; chuaigh mé siar sa seomra agus bhí sé ag séalú romham.
→
airigh
Bhí mé amuigh moch is deireanach, agus níor airigh mé a dhubh ná a dhath ariamh; go gcoinní Dia mar sin mé!
+
→
amuigh
Nach deireanach a bhí tú amuigh.
TUILLEADH (1) ▼
Ní ligfeadh an faitíos dhomsa a bheith amuigh chomh deireanach sin.
→
airde 2
Ta airde mhór air (tháinig airde mhór air; rinne sé airde mhór) ó chonaic mé go deireanach é.
Bheadh ciall antlachán, (n)ach is dona a bhí(onn)s an greim deireanach slogtha aige nuair seo amach aríst ag obair é.
→
antlás
Is gearr (is beag) an (de) lón dhó an antlás ar an lá deireanach — ní dhéanfaidh a chuid ampla mórán maitheasa dhó lá a bháis.
+
→
anuas
Tá muca anuas punt an céad ón aonach deireanach.
TUILLEADH (1) ▼
Ní raibh aon deoir bháisteach anuas ann, ó chuir mé é go deireanach — ó chuir mé tuí air
→
anáil
Chuir Antoine anáil ghabhair faoi an babhta deireanach a raibh sé abhus agus thug sé cúl don áit seo ó shin.
→
feac 1
Gheobhaidh sí feac anocht agus í a bheith amuigh chomh deireanach seo — gheobhaidh sí gleadhradh buailte
+
→
feoil
Is mór a d'imigh an fheoil dhe ó chonaic mise go deireanach é
TUILLEADH (1) ▼
‘'é do bheatha! 'Sé do bheatha! 'Sé an síol nua thú a fheiceáil. Ní raibh tú againn cheana le na cianta. Foighid ort! Seo cathaoir duit agus tá tú féin in ann feoil a chur uirthi bail ó Dhia ort. Níor tháinig aois ná aimsir ort ó chonaic muid go deireanach thú. Diabhal é muis
Má fhaigheann tú dath an mháimh an iarraidh seo, ná bí ag fosaíocht leis mar a bhíos tú i gcónaí ach tabhair clár dhó. Feicimse chuile fhear ag forcamhás ar an gcúig dheireanach
→
fuadar
Ní bheadh leath oiread fudair fút ag dul chuig an aifreann. Mise i mbannaí nár mhiste leat dhá mbeifeá deireanach ag dul ansin. Ach ní fhailleoidh tú do ghnaithe má bhíonn aon phínn agat le dhul chuig an teach ósta. Is olc í do cheird muis. Diabhal bréag nach olc