→
dubh 1
mullach (50+)
→
cadhail
Shíl mé gur dhubhairt mé leat an mhóin sin a chaidhleadh suas i mullach a chéile, a's gan í a fhágáil in a ciseach mar sin! Ach is beag a' mhaith rud a' bith a rádh leat. Tá tú ro-neamh-áirdeamhail ar fad.
→
cora
Sciorr mé sa gcarra, a's crochadh mé idir chorp, chleite agus sciathán gur thuit mé indiaidh mo mhullaigh 'san abhainn. InDomhnach shíl mé go raibh mé báithte.
→
cosacán
Bhí sí ar siubhal ariamh, ariamh, go ndeacha sí indiaidh a mullaigh síos i gclaise an tsrotha, a's ní raibh aon-ghoir aice a theacht aníos ingeall ar na cosacáin.
M'anam má's leis pósadh imbliadhna, go bhfuil sé in am aige cosamhlacht a chuir air fhéin feasta. Beidh an Carghaos in a mhullach d'aon-iarraidh.
→
cóisir
Badh mhór a' chóisir bainse í. Bhí carrannaí ó Mhullach an aird go dtí Gleann an Fhóidín, agus (d)ar ndú (ndóigh) mo léan, bhí J. i dtosach cóisreach. Dheamhan gna(ithe) a dhéanfaidhe dhá uireasbha.
Ní aireochthá leath-chíos chor a' bith, ach nuair a bheidheas an cíos bliadhna 'nar mullach, a's gan aon-tslighe againn faoi na chomhair.
→
beanna
Shíl mé dheamhan mo bheanna a thiubhrainn liom go deo saor slán as. Bhí an teach in a bhruidhin chaorthann, a's 'chuile dhuine sa mullach orm péin, nach ndearna tada.
→
cnigín
Chuala mé go dtugann a' máighistir seo thíos, corr-chrigín do na scoláirí, a's má thugann fhéin, dheamhan leath a' chirt atá aige leobhtha, arae má fhaghann siad cead a gcinn chor a' bith, eireocha siad in a mhullach.
→
coiric
Dhá mbeadh greim aghamsa ar do choirric bháin, bheidhinn a' gabhail ort, chomh-uain's 'gheobhainn teas i do chraiceann = malrach a raibh mullach bán air.
→
crinn
Is aibéiseach a' bearradh a tugadh air, hébrí cé' bhain an ghruaig de. Tá cuislí thrídh na mhullach a's iad crínnte isteach go cnáimh, a's in áiteachaí eile, níl ann ach gur sceadadh barr na gruaige.
InDomhnach muise, is dathamhail a' scéal agam é, má eirigheann cimleachán de'n tsórt sin i mo mhullach. Cuirfe mise luighe fiadh de chriogaide air sin lá eicínt.
→
beoigh
Dar mo choinsias tá sé a' beodhú 'un báistighe, a's gan aon-tsop de'n fhéar tóigthe agam. Beodhuigídh lib, go mbuaileamuid i mullach a chéile é.
+
→
bocht 1
Tá 'chuile dhuine sa mullach ar a' té atá bocht.
TUILLEADH (1) ▼
Rinne siad créatúlacht ar a' duine, chomh uain's fuair siad a chead, ach d'eirigh an duine bocht in a mullach fhéin as deire na cúise (na tighearnaí talmhana).
→
bruach
Bhris bruach beag faoi, a's cuireadh amach indiaidh a mhullaigh é = mar bheadh tulchán nó tortáinín beag.
Tá boimbiléad de mhullach cinn air, atá chomh leathan chomh láidir le clár a' chomhra mhóir.
+
→
aer
Dhá mbeitheá in do sheasamh ar a mhullach agus eisean a bheith in a sheasamh ar shimléar tighe. Dhiabhail, leagfá do láimh ar a' ngeala(igh) = dubhradh le greann faoi dhuine árd.
TUILLEADH (7) ▼
Shílfeá gur anuas as mullach an aeir a thuit mé aige, bhí an oiread sin fáilte aige rómham = nuair a chuirfeadh duine an-fháilte romhat.
Dheamhan aithne bhí air, nach anuas as mullach an aeir a thuit sí aige, leis an ngairm bhí aige fúithe.
Shílfeá gur anuas as mullach an aeir, a thuitea(nn)s duine aige, bíonn sé chomh faoilidh fáilteach sin
Ní fhéadfadh sé a leath-oiread cumaoin a chuir orm, dhá dtuitinn anuas as mullach an aeir chuige.
Thuit réaltóg anuas ó mhullach an aeir, agus driobaill soluis uirre ; 'bhfeiceann tú an réaltóig sin thoir imbuaic an aeir = sa bpuinnte is aoirde.
Chloisfeá i mullach an aeir a' grágghail é.
Chlois(f)í an allagar a chuir sé as i mullach an aeir.
→
buail ar
I leaba an chruit a bhí air a bhaint di, 'séard a rinne na sidheogaí cruit eile a bhualadh air in a mullach (as scéal an Chruitínigh — "De Luain, Dé Máirt" etc).
→
bunán
Fhobair go ndeacha an 'motor' in mo mhullach, mar níor airigh mé chor a' bith é, 'n-áit nar shéid sé an bunán.
→
buíog
Tharraing sé an mhóin as íochtar na cruaiche, a' rith ar a' bhfód tirm, a's seo anuas an gníomh in a bhuidheagrachaí in a mhullach.
→
ainm
Ní bheadh 'in ainm an Athar' ráidhte agad san am a raibh sé isteach in a(r) mullach = tháinic sé isteach gan aon-mhoill, nó sul a raibh súil leis.
→
aire
Ní f'lár dhuit aire a thabhairt duit fhéin, mar tá na comhairleachaí móra sa mullach ort = caithfe tú an-aire a thabhairt do do chuid oibre, mar tá na daoine atá i gcéimidheacht anuas ort, agus 'san áirdeall le deis fhaghail ort.
Cuireadh amach indiaidh a mhullaigh é, agus fhobair nar baineadh a raibh d' fhiacla istigh in a cheann as.
+
Sílim go mbeidh 'leig amach mo mhullach' ann mara dtuga tú aire dhuit féin.
TUILLEADH (4) ▼
Bhí sé ina 'leig amach mo mhullach' aca(b) thiar [ar] a' mbóthar indé.
Má ionnsuigheann an cúpla sin a chéile, beidh 'leig amach mo mhullach' ann.
Bhí sé in a 'leig amach mo mhullach' ar a' toirt
Siúd é 'n áit a raibh 'leig amach mo mhullach' (Leig amach mo chloigeann nó scaoil amach mo chloigeann = leig amach mo mhullach)
+
→
anachain
Má bhíonn anachain ann go mbadh ort fhéin a thuitfeas sí; má theigheann sé 'un anachain d'aonduine anuas faoi do mhullach fhéin é (faoi na mhullach féin é) (adéarfaí le duine nó faoi dhuine a rinne droch-eascaine ort).
TUILLEADH (1) ▼
Anachain na bliadhna anuas faoi na mhullach! (mallacht; eascaine).
+
→
anuas
Bhí cóta dearg anuas faoi na mullach = cóta a gcaithfeadh sí a cloigeann a chur isteach ann le na chuir uirre.
TUILLEADH (4) ▼
Chuir sí 'seal cloth' anuas faoi na mullach ar a dhul amach di.
Anuas faoi na mullach agus aniar faoi na brághaid a bhí an fhallaing uirre.
Cuir anuas faoi do mhullach é (ball éadaigh). Is amhla is fearr dhuit é.
Anuas faoi do mhullach féin é (adéarfaí le duine 'bheadh ag eascainidhe ort).