Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: mullach

→ faitíos

Ní mór duit faitíos a choinneáil air sin, nó éireoidh sé in do mhullach

→ cadhail

Shíl mé gur dhúirt mé leat an mhóin sin a chaidhleadh suas i mullach a chéile agus gan í a fhágáil ina ciseach mar sin! Ach is beag an mhaith rud ar bith a rá leat. Tá tú ró-neamhairdiúil ar fad.

→ coirt

Tá a mhullach foirgthe le gearbógaí, agus iad ina gcoirt thirim fré chéile.

→ cora

Sciorr mé sa gcora agus crochadh mé idir chorp, chleite is sciathán gur thit mé i ndiaidh mo mhullaigh san abhainn. I nDomhnach, shíl mé go raibh mé báite.

→ cosacán

Bhí sí ar siúl ariamh ariamh, go ndeachaigh sí i ndiaidh a mullaigh síos i gclaise an tsrutha,agus ní raibh aon ghair aici a theacht aníos i ngeall ar na cosacáin.

→ cosúlacht

M'anam más leis pósadh i mbliana go bhfuil sé in am aige cosúlacht a chur air fhéin feasta. Beidh an Carghas ina mhullach d'aon iarraidh.

→ cóisir

Ba mhór an chóisir bainse í. Bhí carrannaí ó Mhullach an Aird go dtí Gleann an Fhóidín, agus ar ndóigh mo léan, bhí J. i dtosach cóisireach. Dheamhan gnaithe a dhéanfaí dhá uireasa.

→ leathchíos

Ní aireofá leathchíos chor ar bith, ach nuair a bheas an cíos bliana 'inár mullach agus gan aon tslí againn faoina chomhair.

→ bealach

Is suarach an t-ionadh go n-éireodh sé i mullach na ndaoine agus a bhfuil sé a fháil dhá bhealach fhéin.

→ beanna

Shíl mé dheamhan mo bheanna a thabharfainn liom go deo saor slán as. Bhí an teach ina bhruín chaorthann, agus chuile dhuine sa mullach orm péin nach ndearna tada.

→ beann

Bíonn slám ceo cónaithe ar mhullach na binne sin i gcónaí.

→ beart

'Sé cóir Dé é go ndeachaigh an beart sin ina aghaidh. Murach sin d'éireodh sé i mullach an bhaile ar fad.

→ cnigín

Chuala mé go dtugann an máistir seo thíos corrchnigín do na scoláirí, agus má thugann fhéin, dheamhan leath an chirt atá aige leofa, arae má fhaigheann siad cead a gcinn chor ar bith, éireoidh siad ina mhullach.

→ coiricíneach

Coinnigh do mhullach coiricíneach amach as sin.

→ crinn

Is aibéiseach an bearradh a tugadh air, hé brí cé a bhain an ghruaig de. Tá cuislí thrína mhullach agus iad crinnte isteach go cnáimh, agus in áiteachaí eile, níl ann ach gur sceadadh barr na gruaige.

→ cuimleachán

I nDomhnach muise, is dathúil an scéal agam é má éiríonn cuimleachán den tsórt sin i mo mhullach. Cuirfidh mise luí fia de chniogaide air sin lá eicínt.

→ beoigh

Dar mo choinsias, tá sé ag beoú chun báistí, agus gan aon tsop den fhéar tógtha agam. Beoigí libh go mbuaile muid i mullach a chéile é.

→ biorach 1

Tá mullach an-bhiorach air — barr a chloiginn rinneach nó géar

+

→ bocht 1

Tá chuile dhuine sa mullach ar an té atá bocht.

TUILLEADH (1) ▼

Rinne siad créatúlacht ar an duine, chomhuain is a fuair siad a chead, ach d'éirigh an duine bocht ina mullach fhéin as deireadh na cúise (na tiarnaí talúna).

→ bruach

Bhris bruach beag faoi agus cuireadh amach i ndiaidh a mhullaigh é — mar a bheadh tulchán nó tortáinín beag

→ buimbiléad

Tá buimbiléad de mhullach cinn air atá chomh leathan chomh láidir le clár an chomhra mhóir.

+

→ aer

Dhá mbeifeá in do sheasamh ar a mhullach agus eisean a bheith ina sheasamh ar shimléar tí. Dhiabhail, leagfá do láimh ar an ngealaigh — dúradh le greann faoi dhuine ard.

TUILLEADH (7) ▼

Shílfeá gur anuas as mullach an aeir a thit mé aige, bhí an oiread sin fáilte aige romham — nuair a chuirfeadh duine an-fháilte romhat.

Dheamhan aithne a bhí air nach anuas as mullach an aeir a thit sí aige leis an ngairm bhí aige fúithi.

Shílfeá gur anuas as mullach an aeir a thiteanns duine aige, bíonn sé chomh faoilidh fáilteach sin.

Ní fhéadfadh sé a leathoiread comaoin a chur orm, dhá dtitinn anuas as mullach an aeir chuige.

Thit réaltóg anuas ó mhullach an aeir agus driobaill solais uirthi ; an bhfeiceann tú an réaltóig sin thoir i mbuaic an aeir — sa bpointe is airde.

Chloisfeá i mullach an aeir ag grágaíl é.

Chloisfí an allagar a chuir sé as i mullach an aeir.

→ buail ar

"I leaba an chruit a bhí air a bhaint di, séard a rinne na siógaí cruit eile a bhualadh air ina mullach" (as scéal an Chruitínigh — De Luain, Dé Máirt srl.)

→ buail faoi

Buail an bhrat sin aniar faoi do mhullach, agus siúil uait in éindí liomsa

→ bunán

Fhóbair go ndeachaigh an motor in mo mhullach mar níor airigh mé chor ar bith é an áit nár shéid sé an bunán.

→ burla

Tá a cuid gruaige uileag casta in aon bhurla amháin aici ar mhullach a cinn.

→ buíog

Tharraing sé an mhóin as íochtar na cruaiche, ag rith ar an bhfód tirim, agus seo anuas an gníomh ina bhuíograchaí ina mhullach

→ ainm

Ní bheadh in ainm an Athar ráite agat san am a raibh sé isteach ina(r) mullach — tháinig sé isteach gan aon mhoill nó sula raibh súil leis.

→ aire

Murach chomh haireach agus a bhí an madadh, bheidís in mo mhullach gan aireachtáil.

→ aire

Ní foláir dhuit aire a thabhairt duit fhéin mar tá na comhairleachaí móra sa mullach ort — caithfidh tú an-aire a thabhairt do do chuid oibre mar tá na daoine atá i gcéimíocht anuas ort agus san airdeall le deis a fháil ort.

→ cuir amach

Cuireadh amach i ndiaidh a mhullaigh é agus fhóbair nár baineadh a raibh d'fhiacla istigh ina cheann as.

+

→ lig amach

Sílim go mbeidh lig amach mo mhullach ann mura dtuga tú aire dhuit féin.

TUILLEADH (4) ▼

Bhí sé ina lig amach mo mhullach acub thiar ar an mbóthar inné.

Má ionsaíonn an cúpla sin a chéile, beidh lig amach mo mhullach ann.

Bhí sé ina lig amach mo mhullach ar an toirt

Siúd é an áit a raibh lig amach mo mhullach (lig amach mo chloigeann nó scaoil amach mo chloigeann = lig amach mo mhullach)

+

→ anachain

Má bhíonn anachain ann go mba ort fhéin a thitfeas sí; má théann sé chun anachain d'aon duine, anuas faoi do mhullach fhéin é (faoina mhullach féin é) — adéarfaí le duine nó faoi dhuine a rinne drocheascaine ort

TUILLEADH (1) ▼

Anachain na bliana anuas faoina mhullach! (mallacht; eascaine)

+

→ anuas

Bhí cóta dearg anuas faoina mullach — cóta a gcaithfeadh sí a cloigeann a chur isteach ann lena chur uirthi

TUILLEADH (3) ▼

Chuir sí seal cloth anuas faoina mullach ar a dhul amach di.

Anuas faoina mullach agus aniar faoina bráid a bhí an fhallaing uirthi.

Cuir anuas faoi do mhullach é (ball éadaigh). Is amhlaidh is fearr dhuit é.

mullach (50+)