→
dia 1
teine (50+)
Aimsir fhearthainne den tsórt seo b'fhearr do dhuine fanacht chois na teine, agus gan a bheith dhá chailleadh fhéin, ar scáth a mbeadh déanta aige. Ní raibh aon-cheó ariamh de bharr breac aimsir mar seo
→
fíóg
Síos leat agus tabhair aníos fíóigín agam ón teine. Tá an diabhlánach de phíopa seo as aríst. Múchadh agus báthadh air. Ní choinneódh do cheannfinne dearg é
→
caidhfte
Nach diabhaltaidhe an éadáil do dhuine an oidhche a chaitheamh in a chaidhfte thoir annsin thoir ar choirnéil dhá phréachadh féin. Shílfeá go mba mhó an tsamhaoine do dhuine fanacht istigh 'san áit a mbeadh teine 'gus teas aige, ná bheith ar a' gceird sin.
→
caidhl
Caith anall an chaidhlín chaorán sin thall, go gcuire mé ar chúla na teine iad. Phioc mé iad trathnóna ach dheamhan shílfeá fhairis sin de thiormach orra(b).
→
calm
Cuimhnighim oidhche a raibh fuirtheacht cala(idh) orainn, le calm i gcéibh a' S. Dheamhan an oiread móna a bhí againn a's a dheargfadh teine dhuinn.
+
Ní fhaca mé ariamh an camán luaithe sin 'sa teine, nach droch-uair a bheadh air. Tá dalladh dhe ann anocht muis.
TUILLEADH (6) ▼
'D'fhága an chearc cleite in a diaidh a's tá an camán luaithe sin sa teine'. Sin é adeireadh S. 'ndéana Dia grásta air i gcomhnuidhe, nuair a bhíodh droch-uair air.
Cothú na h-uaire móire an camán luaithe sin a fheiceál sa teine muis. Má thagann mórán eile mar an aimsir seo, go bhfoire Dia ar a' saoghal. Ní bheidh duine ná beithidheach ann.
Tá na riascannaí gorma sin sa teine anocht. Le neart uair' bhriste a bhío(nn)s an camán luaithe sin innte i gcomhnuidhe.
Níor facthas a leithide d'aimsir ó rugadh a' chéad-fhear. A's mara bhfuil ag Dia, ní tús ná deire dhi. Tá'n camán luaithe chomh gártha sa teine anocht, a's bhí sé oidhche ar bith le seachtmhain.
Is furast' aithinte ar a' teine anocht gur tuille doininne atá air. Bhí an camán luaithe thríd a' lasair.
Nach beag a' chiall a bhíodh againn, nuair a shíleadh muid go n-íosfadh an camán luaithe na fataí a bhíodh muid a róstadh sa teine.
→
carcair
Níl ughdar teine a' bith is fhearr ná's buaine ach an oiread, ná carcair mhaith ghiumhasaighe. Nar bhreagh í ar an aimsir seo, fharras a bheith i gcleitheamhnas na sean-spairtighe sin, nach bhfuil sponnc ná teas innte!
→
carracán
Thuas ar charracán atá imbarr a' bhaile a bhíos an teine chnámh aca(b). Dhá mbeadh gaoth ruadh na Féile Sin Seáin ann ar chaoi ar bith, dheamhan splannc a d'fhágfaidhe 'na craiceann nach bhfuadóchthaidhe soir a's siar.
+
→
ceal 1
Is duine dona a bheadh cheal teine a's a' méid coille atá 'tuitim in a críonach annsin thuas.
TUILLEADH (1) ▼
Beidh sé cheal teine muis, má's siúd é 'bhfuil de mhóin aige.
→
cinceach
Beannacht Dé dhuit, cá bhfaigheadh an chinnceach sin buaineadas a bheith innte. Bhí sé chomh maith de dhuine brosna (gabhail) cloch a chuir ar a' teine léithe.
→
comaoin
Is deas a' chumaoin ort é, inDomhnach, indiaidh teine a choinneál ar a theallach i gcaith(eamh) na bliadhna, gan oiread a's tú a iarraidh chuig an eirghe-amach.
+
→
bealach
Is deas a' rud, bólacht, féar maith agus gabhaltas; Cruithneacht a's eorna le gearradh; Min ins a' gcómhra, 'gus teine trathnóna; A's dídean d'fhear bóthar a's bealaigh (Rafteri — Caismirt an Phótaire leis an Ól)
TUILLEADH (1) ▼
Ní chuirfeadh sé é féin as a bhealach a dhath, leis a' teine a thógáil de do chois.
→
cuilín
Deirimse leat gur beag a' (de) chuilíní súighe a fheicfeas tú anuas ann, má choinnigheann sib teine mhaith thíos igcomhnuidhe. Neart fraighfhliuchais atá dhá dhéanamh sin — seadh sin.
+
→
beo 1
Níl aon-aithinne beo sa teine = tá sí uilig as.
TUILLEADH (2) ▼
Dhá mbeadh caorán a' bith beo sa teine, b'fhéidir gur gearr a' mhoill a bheadh uirre, ach sílim dheamhan é.
Níl aon-teine beo is teocha na teine mhóna, má bhíonn móin cheart ann, ach maidir leis a' spaidealach atá suas annsin, ní fiú anró 'bith a fhaghail uaithe.
+
→
beochan
Tá beodhchan deas teine thíos.
TUILLEADH (5) ▼
Is maith an beodhchan teine atá agaibh, bail ó Dhia oraibh.
Cuir síos beodhchan beag teine.
Ní raibh ann ach beodhchan beag teine ar a theacht isteach dhom, ach tá gliúrach (gleorach) mhaith thíos anois.
Má shéideann tú an beodhchan beag sin fhéin, déanfa sí teine mhaith fós, feicfe tú fhéin air.
Má dheargann a' beodhchan beag sin fhéin, ceart, beidh teine mhaith ann ar ball."
→
binse
Dheamhan a chos a chorruigh de'n bhinnse sin ó mhaidin, ach a' breacadh a luirgní le teine. Is géar a theastóchadh fír na maitheasa a chuir ann.
+
→
bior
Chuir an gabha bior iarainn sa teine gur thug sé goradh dhó, a's annsin, lúb sé é, go ndearna sé tlú dhe.
TUILLEADH (1) ▼
Tá bior aige l'aghaidh na teine (i.e. sórt "poker" nó maide teinteáin).
→
bocht 2
Níl teine ná teas ag na boicht istigh ar shlata na Gaillimhe, a's nach maith go maireann siad 'na dheidh sin.
+
→
buanadas
Dheamhan mórán buaineadais sa móin sin. Níl ann, ach go bhfeice sí an teine, nuair a bheidheas sí caithte.
TUILLEADH (1) ▼
Droch-ghual é sin. Níl a dhath buaineadais ann. Is maith an dicheall do dhuine é 'choinneál caithte ar a' teine.
→
aire
Tá sé 'tabhairt aire mhaith do'n teine. Is deacair í 'ghoid ná 'fhuadach uaidh = cothuigheann sé an teine go maith; leaduidhe na luaithe atá ann.
+
→
anuas
Doirt anuas (ch)uig a' teine = duine bheadh i bhfad ó'n teine.
TUILLEADH (2) ▼
Doirt anuas leis a' teine = duine bheadh i bhfad ó'n teine.
Anuasaighidh lib 'uig an teine, 'uig an dinnéar etc.
+
→
aníos
Teara aníos ó'n teine
TUILLEADH (2) ▼
Coinnigh aníos ó'n teine, nó's dóighte 'bheidheas tú.
Tóg an pota aníos de'n teine.