Fearthainn
—fuaim: /f′arhəɴ′/: /f′arəɴ′/
—Ainmfhocal; Ainm Bhriathar
—Báisteach agus "ag báisteach", "ag báistigh" an focal is mó atá ar "rain" "raining" ar fud na Gaillimhe anois. Ach tá "fearthainn" ann fós go háirid ar an Achréidh. I gcuislí ann sé a chloisfeá ar fad, ach is iomdha áit a bhfuil an dá fhocal, thart ar Bhaile an Chláir cuirim i gcás, agus síos go Tuaim, cé gur "fearthainn" is mó atá taobh thoir agus ó dheas de Thuaim. "Ag fearúint" adeir siad le "ag báisteach" in áiteachaí san gceanntar sin .i. ag Cúilairne in aice an Turlaigh Mhóir. I gConamara fhéin, níl "fearthainn" baol ar seirghe, go háirid i leagan sheasta
1.
báisteach; báisteach agus gaoth léithe.
+–
"Tiocfaidh stoirm, tiocfaidh feothan, tiocfaidh gaoth mhór agus tiocfaidh fearthainn; Imeóidh an solas as na réalta, as an ngréin agus as an ngealaigh … " (As Dán Diadha — "Trí Scóir a bhí an Naomh Joseph")
TUILLEADH (4) ▼
Ní fheicfidh tú amuigh é lá fearthainne ná feóchain = lá báistí na gála (fc. feóthan)
Is diabhlaí an uair í le fearthainn agus le fliuchán = gála agus báisteach
Aimsir fhearthainne den tsórt seo b'fhearr do dhuine fanacht chois na teine, agus gan a bheith dhá chailleadh fhéin, ar scáth a mbeadh déanta aige. Ní raibh aon-cheó ariamh de bharr breac aimsir mar seo
Nach cumasach an chaoi a bhfuil sé ag cothú ar an bhfearthainn seo? Ní thiocfaidh aon-aghaidh ar an aimsir i mbliana mara bhfuil ag Dia
2.
ag báisteach, nó ag cur bháistí.
·
Tá sé ag fearthainn anois = ag báisteach agus gaoth léithe go hiondúil
Tá sé ag séideadh fearthainne as gaoth anoir adtuaidh
Fearthainn in iontrálacha eile (23)
+
→
fearadh
Gheobhaidh tú fearthainn agus fearagráin anois. Is furasta aithinte ar an spéir é. Ní thaithníonn na léasáin sin chor ar bith liom
TUILLEADH (1) ▼
Níl áiriú ar bith ar ar chaith sé d'fhearthainn agus d'fhearagráin le coicís anuas. Duine ar bith a bhí ag obair ar bhóithrí ar chuma ar bith, fuair sé faoi na foraí é
Ní fhaca mise, le mo chuimhne fhéin, ar chuma 'r bith uair chomh coimhightheach seo ann faoi Bhealtaine. Nach sílfeá gurb é dubhluachair na bliadhna é, le farradh a's fearthainn. Tá'n aimsear in a cithréabachaí ar fad, ní ceasacht ar Dhia é.
Uair bhreagh a thiocfas as a' bhfearthainn a's as a' bhfearadh gráin seo, a's ó thiocfas sé ar bhreaghaichte chor a' bith, gheobha tú tamall di. Tá air (aige) uair bhreagh a thabhairt uaidh, go ceann fada anois. Cothromacan Síne na h-Aimsire, nar chuala tú ariamh é.
→
coraice
Is measa é ná coruice dhubh an gheimhridh le fearthainn a's gairbhshion. Nach a' séideadh báistighe atá sé le coigcigthis i mbéal a chéile!
+
→
feothan
"Tiocfaidh stoirm, tiocfaidh feóthan; tiocfaidh gaoth mhór agus fearthainn. Imeóidh an solas do na réalta, den ghréin agus den ghealaigh" (as dán diadha a thosaíos: "Trí scóir a bhí an Naomh Joseph")
TUILLEADH (5) ▼
Lá fearthainne agus feóchain a bhí ann = lá doininne agus gála; bhí gála agus báisteach ann i gcuideacht
M'anam nach bhfuil sé cho hantlásach agus go gcorróidh sé amach lá fearthainne agus feóchain. Tá na boínn le teine aige faoi seo, cheapfainn
Fanadh fear istigh lá fearthainne agus feóchain. Is iomdha lá thairis aige. Dheamhan maith san obair, má bhíonn duine as a shláinte
D'fhéadfá lá fearthainne agus feóchain a thabhairt air. Ní leigfeadh an lá céanna luch as poll ná diabhal as Ifreann. Ba daor a cheannuigh mise an lá sin
'Ar ndú ní lá fearthainne ná feóchain é le go bhfanadh sé istigh ag buachailleacht na splainnce inniu. Scáth an brádáinín báistí sin. Séard a dhéanfadh sé maith dhó! Is truagh ghéar nach raibh sé suas le mo línn-sa (nuair a bhí mise in m'óige)
→
fuar 2
Is millteach an aimsir í le fearthainn agus fearagráin. Lá fuar deallraithe é an lá inniu aríst
+
"Is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn" = "is minic faitíos mór ar bheagán fearainn"; is minic a bhíos drugal nó scáth mór roimh rud eicínt agus an uair a theagas sé, ní bhíonn sé leath cho dona agus a ceapadh roimh-ré, fearacht daoine a mbeadh faitíos orra go ndéanfadh sé an-tuairt bháistighe agus go millfeadh sí gach uile rud agus gur beag an bhrigh í in a dhiaidh sin, ach a dteagann sí
TUILLEADH (8) ▼
Bhí an t-an-droch-ghothadh air, ach ní dhearna sé brigh in a dheidh sin. Is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn
Shíl muid nach mbeadh aon-seamaide féir ag gabhail linn nach mbeadh in a aoileach an uair a thosuigh sé ag caitheamh corr-bhraon. Bhí cion chúig choca mhóinfhéir istigh ar an iothlainn agus gan slam dó (de) buailte as cionn a chéile againn in áit a raibh muid ag iarraidh na garrantaí i bhfad ó láthair a thárlú isteach sul a dtosuigheadh muid ag cocadh. Is muid a bhí in anchaoi ceart, ach feacha míle buidheachas le Dia gur imigh sé thart gan faice a dhéanamh. Ar chuala tú ariamh é: is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn
Bhí 'chuile dhuine rithte anall as Sasana ar an gcéad iarraidh. Síleadh an uair sin go mar(bhóchth)aidhe iad as éadan. Ach ba ghearr aríst go raibh an choisidheacht chéadna anonn aca, agus níor marbhuigheadh mórán aca ó shoin. Ní cheapaim go bhfuil duine ar bith as an ruta seo marbhuighthe ná ar iarraidh. Dhá dhonacht dá raibh sé, ní raibh sé baoghal air cho dona agus a rinne daoine amach idtosach. Is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn arsa tusa
B'fhurasta a gcur amach aindeoin a raibh d'fhaitíos ag na daoine rómpa. Níl áird aca siúd ar thada ach a ngna féin a dhéanamh. Shuidh an sagart óg thíos ar an teinteán th'éis an Aifrinn mar a dhéanfadh fear de'n bhaile. Ní raibh call duinn a leath-oiread téisclim ná anró a chuir orainn féin, ach bíonn duine ag iarraidh 'chaon tsórt a bheith ar deil in a dheidh sin. Is minic doicheall mór 'ar ndú' ar bheagán fearthainn. Mo chreach mhaidne ghéar muis, dhá mbadh ag M. Ph. a bheadh an sagart, 'sí nach gcuirfeadh an easonóir uirre féin. "Tá sé cho maith aige-san agus atá sé againn féin" adeir sí "an trip" deireadh. Sin í an cailín agad!
Bhí an-chaint annsin go mbeadh cogadh ann anuiridh, an uair a bhí na punncáin ag iarraidh na gcaltaí ar Devalera. Diabhal aithne a bhí orra timcheall annseo nach raibh siad "landáilte" ins an gC. Ach faoi cheann seachtaine, níor fhan smid ar bith faoi. Diabhal an focal. Sin é an doicheall mór ar bheagán fearthainn. Ara bhí ealadhain eicínt eile aca féin ann freisin le dallach dubh a chur ar na daoine. Sin í a gceird sin i gcomhnuí.
Má b'fhíor go raibh 'chuile Éireannach i Sasana le tógáil agus le cur amach ins an gCogadh de'n bhuidheachas. Diabhal Éireannach ar bith a tóigeadh ar a shon sin mara raibh a chionntsiocair féin leis. Duine ar bith a bhí ag iarraidh fanacht as an Arm b'fhurasta dhó a dhéanamh. Chonnaic mise é. Is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn adeir siad. Badh é sin a fhearacht ag na h-Éireannaigh i Sasana é. Bhí an t-Éireannach indon a rogha rud a dhéanamh i Sasana. Nach raibh na Sasanaigh ag creathadh in a gcraiceann rómpa
Shíl mé go mbeadh sé in a ghleáradh cheart. Bhí T. ag cur goithtí air fhéin, agus ag síneadh na lámha agus níor thaise de'n fhear thall é: bhí sé ag caitheamh corr-smugairle tirm amach agus ag cur cor in a bhéal. Agus 'ar ndú' bhí an chos-mhuintir ann annsin, agus iad féin líomhtha chuig tosuighe. 'Sé'n faitios is mó a bhí ormsa go mbrisfidís a raibh ins an teach. Marach sin níor mhiste liom dá mbeidís ag bualadh tuighe shrathair ar a chéile go ceann seachtaine. Ach shuaimhnigh siad ar an toirt in a dheidh sin, th'éis an scanradh a bhí orm féin. Is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn mar adubhairt an ceann eile.
Diabhal mé cupla bliain ó shoin go gcuireadh an dream sin a bhíodh ag léigheamh na nuaidheachtaí (páipéir) lán a gcruite d'fhaitíos ar na daoine. Bhí 'chuile shórt ar a ghainne agus ar a dhaoirse. Ní bheadh tada le fáil faoi cheann bliana. Dá seasadh an cogadh dhá bhliain, bheadh gorta ann, agus daoine ag fáil bháis. Ach tá sé ar srubhal (siubhal) cheithre bliana anois agus dheamhan duine a fuair bás le amhgar míle buidheachas le Dia. Is minic an doicheall mór ar bheagán fearthainn ann freisin
→
duifean
Ba mhinic duifean mór ar bheagán fearthainn = ba mhinic doicheall mór ar bheagán fearthainn (sean-fhocal. Fc. doicheall. Deirtear duifean scaithtí i leabaidh doicheall, agus thiocfadh dhó gurb é is cirte freisin)
→
déan 1
Déanfaidh tú rud go deimhin. Ar chuala tú ariamh é: is minic doicheall mór ar bheagán fearthainn. Sin é a fhearacht agadsa é. Gaothtaireacht uiliog thú