Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Fliuch 2

Nualitriú Bunlitriú

Fliuch

—fleoch fuaim

—Aidiacht

—Breis Chéim: fliche (/f′l′hī/: /f′ʟ′ī/)

—

uisce, nó lacht eicínt a bheith ar rud; báisteach a bheith ann.

+–Tá an lá fliuch
Is fliuch an aimsir í

                                TUILLEADH (9) ▼
                            
Bain díot na héadaigh fliucha
Taltaí fliucha iad
Ná bíodh do chois fliuch ar chaoi ar bith.  Is leath sláinte do dhuine a chois a bheith tirm
Tá gob sách fliuch air, má tháinig sé in aghaidh na báistí sin
Tiocfaidh sé fliuch fós inniu
Tháinig an lá fliuch taca am dínnéir
Níl a fhios agam nach dtiocfadh fliuch don trathnóna = nach dtiocfaidh sé fliuch
Is fliche (flithí) anocht é ná aréir
Déarfainn féin gur fliche an carraigín seo inniu ná inné, agus shílfeá nar buaileadh aon-deóir bháistí air idir dhá am

"Báisteach ó Dhia againn agus é a bheith fliuch agus cuid an lae amáireach go ndéana sé inniu" (rann)

Sé moladh na mná óige a druim a bheith fliuch = ag tarraint cléibh fheamainne agus le obair shraimlí

+–

Tá mé fliuch báite = an-fhliuch (an dá fhocal le chéile go minic)

Bhí mé fliuch báite ar a theacht abhaile dhom aréir

TUILLEADH (6) ▼

Tá an mhóin seo fliuch báite

Tá mé fliuch sraimlí

Lá fuar fliuch a bhí ann

Bhí mé ar an bportach inniu agus má bhí fhéin is fuar fliuch an áit sin

Tá sé ag cothú leath-fhliuch go maith

Tá sé cho fliuch leis an draoib (leis an aoileach agus rl.)

Tá mo shrón fliuch chuile phuinnte ag an slaghdán seo = smaois nó cranntairle liom

Ní fhaca mé ariamh é gan srón fhliuch a bheith aige

Is fliche istigh ná amuigh é = déarfadh duine é a mbeadh a dhóthain ólta aige leis an rud sin a thabhairt len innseacht

Sláinte an bhradáin: croí tirm agus gob fliuch

+–

Níl neart méirín fhliuch a leagan air nach mbíonn sé eirithe suas in a choileachín = drannadh chor ar bith leis; araoid ar bith a chur air; tangachtáil chor ar bith leis

Níor leag mise méirín fhliuch air, agus bhí sé ag clamhsán orm in a dheidh sin. Abhallóir de ghasúr é. Is géar a thastódh slat uaidh

TUILLEADH (2) ▼

Seachain an leagfá méirín fhliuch air. Má leagann, sin é a bhuac. Gabhfaidh sé go dtí na póilíos ar an bpuinnte le "summon"sachaí a tharraint

Dheamhan méirín fhliuch a leag an máistir faoi dhó ariamh air, agus chuaigh sí soir ag sciolladóireacht air in a dheidh sin. Sin í an mháthair agad: ag borradh le cantalóir de ghasúr. Is gránna é a ceird

Féach freisin

→ fliche

Fliuch in iontrálacha eile (50+)

→ faitíos

Tá faitíos orm go dtiocfaidh an lá fliuch

→ farúch

Bhí an t-urlár cho fliuch sin aige agus go mb'éigin dó a bhaint cúig nó sé de chuarta. Chuir sé líméar faoi, ach dheamhan maith a bhí ann. Bhí an ceann le fánaidh ag an uisce anuas annsiúd air. Thosaigh P. N. ag flithmhagadh faoi agus ag rádh go mba cheart dó a chrochadh agus farúch a chuir faoi mar a chuireas muinntir an Achréidh faoi na cruacha. Ba bheag nachar speir sé é.

→ fliche

Tá sé ag dul chun fliche (flí) = an bháisteach ag neartú; nó ag teacht 'un báistí

TUILLEADH (2) ▼

Is mó an chosúlacht atá ar an trathnóna go ngabhfaidh sé chun fliche.

Tá súil agam nach ngabhfaidh sé chun fliche ar chuma ar bith go mbeidh muide san mbaile

→ fliuchán

Fliuchán! Tabhair fliuchán air! Chuile lá i mbéal a chéile fliuch

→ fág gan

Cén catmara atá ar an bhfear seo thíos a dhul ag cur an tabhairt sin air fhéin le leasú go barr an bhaile, suas ar sean-spíontán fliuch báite, agus neart garrantaí bán de scoth na talúna annsin siar aige. 'Ar ndó sin é: ag treabhadh an tsléibhe agus an talamh réidh a fhágáil gan cur

→ caidéis

Deir siad gurb é S. Bh. ba chionntach léithe sin. Fuair sé caidéis di, gan aon-'bhail ó Dhia', a chuir uirre. Badh é ráidhte 'chuile dhuine go raibh droch-shúil aige. Pé acu sin é, dheamhan deoir bhainne sláinte a d'ól sí ó'n lá a bhfuair sé caidéis di. Bhí a máthair a's a muinntir a' strócántacht le na fear, ag iarraidh air a dhul go dtí S. B. a's é 'thabhairt 'un láithreach, go gcuireadh sé 'bail ó Dhia fliuch' uirre.

→ carracán

'Bhfuil fhios agad an moghlaer mór a bhí ar forbhás ar stuaic a' charracáin sin thiar i Leic a' Rí (garrdha)? Thuit sí anuas le fána, a's tá sí caithte thíos sa lag fliuch siúd anois. Is maith an t-ádh a bhí orainn nach raibh aon-bhó againn ann, nó bheidís cruptha isteach faoi ghiall a' characáin ar a' bhfarradh gaoithe sin a bhí ann le dhá lá, a's dhéanfadh a' daigéad siúd cuailín cnámh díob.

→ cobha

Níl áit ar bith is measa ag an gcabh sin ná dubhrabhán fliuch a d'fhágfaidhe scathamh maith bán.

TUILLEADH (1) ▼

Cimín cnuic ab fhearr dóib an t-am seo 'bhliadhain. Ní hé an dubhrabhán sin agadsa an áit ab fhearr liom caora a fhaghail anois. Tá sé bun-fhliuch a's ní bheadh fhios aghad nach cabh a bhuailfeadh iad ann.

→ cosúlacht

Níl a' féar i gcosamhlacht a bheith an-fhliuch, ach is fánach an chaoi a ndreoghfadh sé 'na dheidh sin fhéin.

→ cothromacan

'Samhradh riabhach, foghmhar grianmhar'. Sin é cothromacan síne na h-uaire. Má bhíonn samhradh fliuch ann, tiocfa an foghmhar thar cíonn. Caithfe sé.

→ cíb ar éigean

M'anam dá bhfágthá na h-íochtair fliucha sin, achar a' bith bán, go ndéanfaidís cíb ar éigin. An t-uisce a chomhnuighea(nn)s idtalamh íochtair a dhéana(nn)s é sin.

TUILLEADH (1) ▼

Ní chasfadh a' diabhal fóidín baic ar na h-íochtair fhliucha údaidh. Tá siad in a gcíb ar éigin as éadan. Fhobair mé feac a bhriseadh leo(b) indiu.

→ cíble

Tháinic sé in a chíbleadh bháistighe orainn ag Á. Dh. l. a's ní raibh snáth orainn nach raibh fliuch báidhte ar a theacht abhaile dhúinn.

→ bealach

Dhá ndéantaí cupla cis, is na lagannaí fliucha, bheadh bealach maith asail ann.

→ craobhmhúr

Breagh nar scaoil tú an craobh mhúirín sin thart, a's gan a dhul i gcleitheamhnas thú fhéin a fhliuchadh. Diabhal rud a bhuail ariamh thú is measa ná slaghdán samhraidh. Fhobair gur fhága sé sínte mise annseo an bhliadhain cheana.

→ crámhar

Is fhearr dhuit scuireadh maran leat thú fhéin a fhliuchadh leis a' gcramhar bhradach sin.

TUILLEADH (1) ▼

Ní bheadh an cramhar sin achar a' bith do do fhliuchadh, dhá mbeitheá fúithe.

→ crúbáin

Chaithfeá na crúbáin sin a fhágáil ann, arae tá íochtar a' chúil ro-fhliuch, a's mara bhfágtar neart bealaigh ag an uisce aníos ó chlaise an tsrotha, d'eireochadh a' fuarloch ar na h-íochtair as éadan, a's bheadh a' cur ó mhaith.

TUILLEADH (1) ▼

Is beag a' tairbhe a bheidheas agad ar na crúbáin fhliucha sin, ar aon-nós. D'eirigh an tuile mhór orrab, faoi Bhealtaine.

→ cuilín

Níl dochar a' bith 'sna cuilíní tirme sin, 'nuair nach mbeadh an súighe fliuch ann.

→ beo 1

Chomh uain's 'bheidheas tú beo aríst, ná leag méirín fhliuch air sin, má tá do leas ar Dhia.

→ binse

Dheamhan a n-aireochthá a dhath an tsleaghdóireacht, dhá mbeadh binnse tirm agad. Ach is sraimlidhe an saothar a bheith caruidheacht le binnse fliuch.

→ breoigh

Níl aon-iongantas, ná nar bhreoidh an chruach sin as éadan, a's chomh tais a's bhí sí, nuair a rinneadh í. Is beag nach bhfáiscfeá í, bhí sí chomh fliuch sin.

TUILLEADH (1) ▼

Tá riascannaí dubha istigh i lár a' choca, maran ro-fhliuch a bhí an féar nuair a rinneadh é, a's ghur bhreodh sé. Ach pé acu sin é, dheamhan a dhath loicht ag na beithidhigh air.

→ breá

Is breagh fliuch an oidhche í.

→ bruach

Níl sé éasca chor a' bith na bruachannaí a leagan ann in áiteachaí. Tá bráideannaí fliucha ann, a's sé díol a' diabhail iad, le deacracht (féach "bráideannaí)

TUILLEADH (2) ▼

Ní leagfa mé bruach a' bith ar na crúbáin fhliucha sin thíos le claise an tsrotha. Spréidhfe mé amach iad, mar tá siad.

Ní fhéadfá sáthadh de láighe a chuir imbruach anois, tá'n chreafóg chomh fliuch sin.

→ brád

Is gearr a bheitheá de do fhliuchadh faoi'n mbrád sin.

TUILLEADH (3) ▼

Shílféa nach raibh ann ach mion-bhrád, a's d'fhliuch sé go craiceann mé 'na dhiaidh sin.

Brádán fliuch go leor é.

Ná teirigh amach faoi'n mbrádán sin, nó beidh tú fliuch báidhte gan mórán achair

→ aer

Ar an dá luath a's a gcaithfe sé an chéad deoir as aer, d'fhágfadh sé na seacht sratha ar an iomaire, faitchíos a bhfliuch(f)aidhe é.

→ buail síos

Is fánach a' tsiocair a bhí aige. D'fhliuch sé a chosa a' fiadhach, seachtmhain go Domhnach seo caithte, a's ná raibh ann, marar buaileadh síos le slaghdán é. Dheamhan a chos a d'eirigh ó shoin, a's níl gaisce 'bith air, fós fhéin.

→ buail

Garrdha tirm a bhí ann, a's chaithfeadh a' cur a bheith buailte ann, a's chomh fliuch a's 'tháinig an bhliadhain.

→ buille

Tá sé buille broc-fhliuch le corruighe amach.

→ buinne 2

Tháinic a' bhliadhain ro-fhliuch. Ní fhéadfadh aon-bhuinne a bheith ar aon-fhata fós.

→ ailím

Is dainnséarach an ailím do dhuine a dhul dhá fhliuchadh fhéin leis a' gcairrigín céadna, scáth 'bhfuil de thairbhe air.

TUILLEADH (1) ▼

Is fliuch an ailím a dhul 'na phorta(igh) indiu.

→ aire

Tugann sé an-aire dhó fhéin; ní fheicfe tú amuigh é lá fliuch = tá sé triollata air fhéin; ní bhíonn sé amuigh faoi fhliuchán ná faoi fhuacht, ná faoi dheártan.

→ airiúil

Is mór a' t-íongnadh nach bhfuil barrann níos fhearr ar a' ngiodán sin. Shílfeá gurb é an spota is aireamhla 'sa bpáirc é. Ach bhí an bhliadhain ro-fhliuch.

→ anam

M'anam ná raibh ag a' Diabhal, má leagann sé méirín fhliuch aríst ort, a's go mbeidh 'anam agam.

→ antlachán

Nach diabhaltaidhe an t-antlachán thú, nach scaoilfeadh an lá fliuch thart, agus a liachtaighe lá tirim a thiocfas aríst go gcaithtear an samhradh

→ antlás

D'fhliuch sé é féin go corrógaí indiaidh na feamuinne, le cuthach an-tláis.

→ aníos

Fliuchadh mé aníos go glúine.

→ athraigh

Má tá tú fliuch, cuir athrú éadaighe ort fhéin.

→ bain anuas

Bain díot anuas na h-éadaighe fliucha sin go beo, nó tolgó(cha) tú an t-éag asta(b).