Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: fliuch 2

Nualitriú Bunlitriú

fliuch

—fuaim: fleoch

—aidiacht

—breischéim: fliche (/f′l′hī/, /f′ʟ′ī/)

—

uisce nó lacht eicínt a bheith ar rud; báisteach a bheith ann.

+–Tá an lá fliuch
Is fliuch an aimsir í

                                TUILLEADH (9) ▼
                            
Bain díot na héadaigh fliucha
Taltaí fliucha iad
Ná bíodh do chois fliuch ar chaoi ar bith.  Is leath sláinte do dhuine a chois a bheith tirim
Tá gob sách fliuch air, má tháinig sé in aghaidh na báistí sin
Tiocfaidh sé fliuch fós inniu
Tháinig an lá fliuch taca am dinnéir
Níl a fhios agam nach dtiocfadh fliuch don tráthnóna — nach dtiocfaidh sé fliuch
Is fliche (flithí) anocht é ná aréir
Déarfainn féin gur fliche an carraigín seo inniu ná inné, agus shílfeá nár buaileadh aon deoir bháistí air idir dhá am

"Báisteach ó Dhia againn agus é a bheith fliuch agus cuid an lae amárach go ndéana sé inniu" rann

'Sé moladh na mná óige a droim a bheith fliuch — ag tarraingt cléibh fheamainne agus le obair shraimlí

+–

Tá mé fliuch báite — an-fhliuch (an dá fhocal le chéile go minic)

Bhí mé fliuch báite ar a theacht abhaile dhom aréir

TUILLEADH (6) ▼

Tá an mhóin seo fliuch báite

Tá mé fliuch sraimlí

Lá fuar fliuch a bhí ann

Bhí mé ar an bportach inniu agus má bhí fhéin is fuar fliuch an áit sin

Tá sé ag cothú leathfhliuch go maith

Tá sé chomh fliuch leis an draoib (leis an aoileach srl.)

Tá mo shrón fliuch chuile phointe ag an slaghdán seo — smaois nó cranntairle liom

Ní fhaca mé ariamh é gan srón fhliuch a bheith aige

Is fliche istigh ná amuigh é — déarfadh duine é a mbeadh a dhóthain ólta aige leis an rud sin a thabhairt le n-inseacht

Sláinte an bhradáin: croí tirim agus gob fliuch

+–

Níl neart méirín fhliuch a leagan air nach mbíonn sé éirithe suas ina choileachín — drannadh chor ar bith leis; araoid ar bith a chur air; teangachtáil chor ar bith leis

Níor leag mise méirín fhliuch air, agus bhí sé ag clamhsán orm ina dhiaidh sin. Abhlóir de ghasúr é. Is géar a theastódh slat uaidh

TUILLEADH (2) ▼

Seachain an leagfá méirín fhliuch air. Má leagann, sin é a bhuac. Gabhfaidh sé go dtí na póilíos ar an bpointe le summonsachaí a tharraingt

Dheamhan méirín fhliuch a leag an máistir faoi dhó ariamh air agus chuaigh sí soir ag sciolladóireacht air ina dhiaidh sin. Sin í an mháthair agat: ag borradh le cantalóir de ghasúr. Is gránna é a ceird

Féach freisin

→ fliche

fliuch in iontrálacha eile (50+)

→ faitíos

Tá faitíos orm go dtiocfaidh an lá fliuch

→ farúch

Bhí an t-urlár chomh fliuch sin aige agus go mb'éigean dó a bhaint cúig nó sé de chuarta. Chuir sé líméar faoi, ach dheamhan maith a bhí ann. Bhí an ceann le fána ag an uisce anuas ansiúd air. Thosaigh P. N. ag flithmhagadh faoi agus ag rá go mba cheart dó a chrochadh agus farúch a chur faoi mar a chuireas muintir an Achréidh faoi na cruacha. Ba bheag nár speir sé é.

→ fliche

Tá sé ag dul chun fliche — an bháisteach ag neartú; nó ag teacht chun báistí

TUILLEADH (2) ▼

Is mó an chosúlacht atá ar an tráthnóna go ngabhfaidh sé chun fliche.

Tá súil agam nach ngabhfaidh sé chun fliche ar chuma ar bith go mbeidh muide sa mbaile

→ fliuchán

Fliuchán! Tabhair fliuchán air! Chuile lá i mbéal a chéile fliuch

→ fág gan

Cén cat mara atá ar an bhfear seo thíos a dhul ag cur an tabhairt sin air fhéin le leasú go barr an bhaile, suas ar seanspíontán fliuch báite, agus neart garrantaí bán de scoth na talúna ansin siar aige. 'Ar ndó sin é: ag treabhadh an tsléibhe agus an talamh réidh a fhágáil gan cur

→ caidéis

Deir siad gurb é S. Bh. ba chiontach léithe sin. Fuair sé caidéis di gan aon bhail ó Dhia a chur uirthi. Ba é ráite chuile dhuine go raibh drochshúil aige. Pé acu sin é, dheamhan deoir bhainne sláinte a d'ól sí ón lá a bhfuair sé caidéis di. Bhí a máthair agus a muintir ag strócántacht lena fear, ag iarraidh air a dhul go dtí S. B. agus é a thabhairt chun láithreach go gcuireadh sé bail ó Dhia fliuch uirthi.

→ carracán

An bhfuil a fhios agat an moghlaeir mór a bhí ar forbhás ar stuaic an charracáin sin thiar i Leic an Rí (garraí)? Thit sí anuas le fána agus tá sí caite thíos sa log fliuch siúd anois. Is maith an t-ádh a bhí orainn nach raibh aon bhó againn ann nó bheidís craptha isteach faoi ghiall an charracáin ar an bhfarra gaoithe sin a bhí ann le dhá lá, agus dhéanfadh an daigéad siúd cuailín cnámh díobh.

→ cobha

Níl áit ar bith is measa ag an gcobha sin ná dúrabhán fliuch a d'fhágfaí scaitheamh maith bán.

→ cosúlacht

Níl an féar i gcosúlacht a bheith an-fhliuch, ach is fánach an chaoi a ndreofadh sé ina dhiaidh sin fhéin.

→ cothromacan

Samhradh riabhach, fómhar grianmhar. Sin é cothromacan síne na huaire. Má bhíonn samhradh fliuch ann, tiocfaidh an fómhar thar cionn. Caithfidh sé.

→ cíb ar éigean

M'anam dá bhfágthá na híochtair fliucha sin achar ar bith bán, go ndéanfaidís cíb ar éigean. An t-uisce a chónaíonns i dtalamh íochtair a dhéananns é sin.

TUILLEADH (1) ▼

Ní chasfadh an diabhal fóidín baic ar na híochtair fhliucha údaí. Tá siad ina gcíb ar éigean as éadan. Fhóbair mé feac a bhriseadh leob inniu.

→ cíble

Tháinig sé ina chíble bháistí orainn ag A. Dh. L. agus ní raibh snáth orainn nach raibh fliuch báite ar a theacht abhaile dhúinn.

→ bealach

Dhá ndéantaí cupla cis sna logannaí fliucha, bheadh bealach maith asail ann.

→ craobhmhúr

Breá nár scaoil tú an craobhmhúirín sin thart agus gan a dhul i gcleithiúnas thú fhéin a fhliuchadh. Diabhal rud a bhuail ariamh thú is measa ná slaghdán samhraidh. Fhóbair gur fhága sé sínte mise anseo an bhliain cheana.

→ crámhar

Is fhearr dhuit scoireadh muran leat thú fhéin a fhliuchadh leis an gcramhar bhradach sin.

TUILLEADH (1) ▼

Ní bheadh an cramhar sin achar ar bith do do fhliuchadh, dhá mbeifeá fúithi.

→ crúbáin

Is beag an tairbhe a bheas agat ar na crúbáin fhliucha sin ar aon nós. D'éirigh an tuile mhór orthub faoi Bhealtaine.

→ cuilín

Níl dochar ar bith sna cuilíní tirime sin nuair nach mbeadh an súí fliuch ann.

→ beo 1

Chomhuain is a bheas tú beo aríst, ná leag méirín fhliuch air sin má tá do leas ar Dhia.

→ binse

Dheamhan a n-aireofá a dhath an tsleádóireacht dhá mbeadh binse tirim agat. Ach is sraimlí an saothar a bheith coraíocht le binse fliuch

→ breoigh

Níl aon iontas ná nár bhreoigh an chruach sin as éadan agus chomh tais agus a bhí sí nuair a rinneadh í. Is beag nach bhfáiscfeá í, bhí sí chomh fliuch sin.

→ breá

Is breá fliuch an oíche í.

→ bruach

Níl sé éasca chor ar bith na bruachannaí a leagan ann in áiteachaí. Tá bráideannaí fliucha ann agus 'sé díol an diabhail iad le deacracht (fc. bráideannaí)

TUILLEADH (2) ▼

Ní leagfaidh mé bruach ar bith ar na crúbáin fhliucha sin thíos le claise an tsrutha. Spréidhfidh mé amach iad mar atá siad.

Ní fhéadfá sá de láí a chur i mbruach anois, tá an chréafóg chomh fliuch sin.

→ brád

Is gearr a bheifeá do do fhliuchadh faoin mbrád sin.

TUILLEADH (3) ▼

Shílféa nach raibh ann ach mionbhrád, agus d'fhliuch sé go craiceann mé ina dhiaidh sin.

Brádán fliuch go leor é.

Ná téirigh amach faoin mbrádán sin nó beidh tú fliuch báite gan mórán achair

→ aer

Ar an dá luath agus a gcaithfidh sé an chéad deoir as aer, d'fhágfadh sé na seacht sratha ar an iomaire faitíos a bhfliuchfaí é

→ buail síos

Is fánach an tsiocair a bhí aige. D'fhliuch sé a chosa ag fiach, seachtain go Domhnach seo caite, agus ná raibh ann murar buaileadh síos le slaghdán é. Dheamhan a chos a d'éirigh ó shin, agus níl gaisce ar bith air fós fhéin.

→ buail

Garraí tirim a bhí ann agus chaithfeadh an cur a bheith buailte ann agus chomh fliuch agus a tháinig an bhliain.

→ ailím

Is dainséarach an ailím do dhuine a dhul dhá fhliuchadh fhéin leis an gcarraigín céanna scáth a bhfuil de thairbhe air.

TUILLEADH (1) ▼

Is fliuch an ailím a dhul 'na phortaigh inniu.

→ aire

Tugann sé an-aire dhó fhéin; ní fheicfidh tú amuigh é lá fliuch — tá sé triollata air fhéin; ní bhíonn sé amuigh faoi fhliuchán ná faoi fhuacht ná faoi dheartan.

→ anam

M'anam ná raibh ag an diabhal, má leagann sé méirín fhliuch aríst ort agus go mbeidh a anam agam.

→ antlachán

Nach diabhaltaí an t-antlachán thú nach scaoilfeadh an lá fliuch thart, agus a liachtaí lá tirim a thiocfas aríst go gcaitear an samhradh

→ antlás

D'fhliuch sé é féin go corrógaí i ndiaidh na feamainne le cuthach antláis.

→ aníos

Fliuchadh mé aníos go glúine.

→ athraigh

Má tá tú fliuch, cuir athrú éadaí ort fhéin.

→ bain anuas

Bain díot anuas na héadaí fliucha sin go beo nó tolgóidh tú an t-éag astub

→ feamnaigh

'Sí an cheird is luar liom beo a bheith ag feamnú. Tá sí an-tsraimlí. Níl snáth ar mo chraiceann nach bhfuil fliuch báite de bharr mo lae, agus gan baol ar bith orm a bheith réidh léithe fós

→ feoil

Cuir feoil ar an tinteán sin thall. Is ann is teocha dhuit. Ní fhéadfá gan a bheith fliuch agus an bháisteach atá ann. Deasaigh anuas go maith

→ istigh

Is fliche (flithí adeirtear) amuigh ná istigh é — drochoíche bháistí a raibh daoine ar bhainis, agus gan a rath óil uirthi. Déarfaí freisin é nuair a bheadh cheal óil ar dhuine agus é ag báisteach

→ íochtar

Tá íochtar mo ghúna fliuch báite (mo bhríste, mo chóta, mo sheáil srl.)

→ farc

Giúsach agus cuileann an dá mhaide is faide go bhfarcfadh. Bhí siad thuas sa seanteach againn agus diabhal a bhfarcfadh siad go deo. An t-adhmad atá sa gcoill sin thuas d'fharcfadh sé. Dair í ar ndóigh agus farcann sí sin gan moill ar bith. Is iomaí maide giúsaí a chonaic mé ariamh agus ní fhaca mé oiread agus ceann acu ag farcadh. Ní mór an ghiúsach a choinneáil fliuch nó tirim

→ fuar 2

Lá fuar fliuch é