Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: Ní rinne

→ fearacht

Ní hé m'fhearachtsa a rinne sé; gan tréas ar bith a chur ar fhear na móna. Dhá dtapaínnse mo ghnaithe mar a rinne seisean, agus gairm chúirte a chur ar fhear an leoraí, gheobhainn mo chuid airgid freisin. Ach níor thapaíos

+

→ feáin

Ní bheadh fí ná feáin air mura bhfaigheadh sé an ágóidín sin le pósadh, agus nuair a fuair, ba bheag an suaimhneas a rinne sé léithe. Nár réití Samhain ná Bealtaine eatarthu muis!

TUILLEADH (1) ▼

'Sé a rinne é. Níl aon mhaith dhuit a pháirt a thógáil. Ní hé a mhalrait a rinne é, chomh siúráilte agus atá an feáin ar an móin

→ fobhairne

Bhí mé uair ag fanacht le fear fobhairne a chuirfeadh an churach siar a chúnamh dhom, ach diabhal duine a bhí ag teacht. 'Buailfidh mé fhéin faoi,' adeirimse faoi dheireadh agus faoi dhó. 'Rinne mé cheana é gan fear fobhairne ar bith.' Ach m'anam má rinne nárbh é an lá sin é. Dhá mbeadh breith ar m'aiféala agamsa agus mé leath cuain choinneoinn stuaim ar an bhfoighid, agus ní chorróinn as an áit a raibh mé. Bhí farraige ghártha ann agus an sruth i m'aghaidh

+

→ focal

Bhí a fhios agam go maith ar an gcaoi ar las sí suas gur sciorradh uaithi a rinne an focal. Ní thabharfadh sí deoir fhola le náire. D'imigh an chaint uaithi uaidh sin amach

TUILLEADH (1) ▼

Tá láimh agus focal idir í fhéin agus S. Mo chreach mhaidne an láimh agus focal sin muis. "Gheall tú dhom agus rinne tú bréag liom go mbeifeá romham ag cró na gcaorach". Sin é a fhearacht aici sin é. Ní fhanfadh sí dhá mhionóid leis dhá bhfaigheadh sí a mhalrait

→ foilsigh

Rinne sé an choir. Is furasta a aithinte anois air é, ní dhá roinnt leis é. Foilsíonn Dia rudaí mar sin — agraíonn Dia rudaí mar sin ar dhuine (sa saol seo fhéin); is follasach é na rudaí a tharlaíos do dhuine go raibh Dia ag ídiú nó ag fearadh a dhrochghníomhra air

→ follasach

Murach chomh follasach agus a rinne sé é, bhí an báire leis. Más le duine caimiléireacht a dhéanamh, ní mór dó a bheith cuibhiúil!

+

→ froigisí

Tá léinteachaí na bhfrogaisí caite in aer. Diabhal a bhfuil sé achar ar bith ó rinne mise ceann acu do Sheán anseo, ach dheamhan a chos a chaifeadh í. 'Leis an tír a bheith ag tabhairt suntais dom,' adeir sé. 'Ní bhíonn siad sin anois ach ar sheandaoine.' 'T'anam cascartha ón diabhal,' adeirimse leis. 'Tá sí sách maith agat. Chaith fir ab fhearr ná thú iad, agus ba bheag an locht a bhí acu orthu.'

TUILLEADH (1) ▼

Ní iarrfadh sé go deo ach ag deismínteacht timpeall tí mar sin. Tá sé an-stuama ceart go leor, ach caitheann sé a shaol ag cipiléireacht agus ag déanamh rudaí nach mbíonn call ar bith leo. Rinne sé teach nua cupla bliain ó shin agus chuir sé an oiread freigisí istigh ann agus nach raibh an oiread áite fágtha aige ann sa deireadh agus go suífeadh sé síos! B'éigean dó tosaí dhá mbriseadh agus dhá gcaitheamh amach aríst ar ais

→ fág ar

Is orm a fágadh é, ach ní mé a rinne é — is orm a leagadh é; dúradh gur mé a rinne é

→ fág i

Fágfaidh muid ina dhearmad é. Níor mhaith liom a rá gurb é a ghoid d'aon uaim a rinne sé. Murab é fearacht an fhear fadó leis an ngairleoig aige é: "ní do do ghoid atá mé a ghairleog ach do t'ardú liom".

→ fága

Tá an fharraige ag míniú anuas aríst. Is furasta a aithinte é, agus a bhfuil de na fágaí sin inti. Rinne an bádóir seol inniu, ach ní dheachaigh sé thar bharr na C. D'fhill sé ar ais aríst. B'oibrithe leis a bhí sí déarfainn. Tá sé saothraithe go maith ag an duine bocht agus fuiríocht calaidh air ansin le seachtain.

→ fág

Ar ndóigh ní dhéanfadh aon fhear beo an cleas a rinne sé ach é fhéin, ach cár fhága tú an tseafóid agus an leibideacht?

→ fáideog

Ní raibh mé ariamh gan an choinneal nó a hábhar ach uair amháin agus rinne mé fáideog; ní raibh mé ariamh gan an choinneal nó a hábhar ach uair amháin ar choinnigh mé fáideog — ní raibh mé ariamh gan an choinneal nó a hábhar nó má bhíos ní raibh Fionnán gan broibh (ainm áite) (fc. coinneal, ábhar)

→ fáinne

Rinne muid fhéin fáinne féir don bheirt agus thosaigh siad ag plancadh a chéile. Tabhair plancadh air! Más ea fhéin, ní raibh gair ná gaobhar ag an mbleitheach mór ar Th.

→ fánaí 1

Fir fánaí a rinne a raibh d'obair ansin ariamh. Murab ea, ní hiad fhéin é. Ní ligfeadh an spreallaireacht dóibh mórán a dhéanamh. Ní raibh d'fhear fánaí ach scilling sa ló an uair sin. Deich bpínne ag baint fhataí, agus chuirfí anuas ar dhá thoistiún thú ó bhaileodh sé Lá Fhéil Mártan. Is deacair a rá nach mba suarach an saol é

→ fóir

Ní fóirithint mhór a rinne mise ort le go ngabhfainn dhá maíochtáil ort. Agus níl mé dhá maíochtáil ort, agus tá a fhios agat nach bhfuil, ach tá oiread den diabhal ort ina dhiaidh sin agus go gcaithfidh tú an scéal a choinneáil meabhraithe i gcónaí

+

→ cinnire

Ní raibh aon chinnirí den rath orthub. Dhá mbeadh, dhéanfaidís gníomh thar mar a rinne.

TUILLEADH (1) ▼

Dhá mbeadh aon stuaim sa gcinnire, ní imeodh sí d'aon iarraidh mar a rinne sí, ach ní raibh.

→ comaoin

Níor chomaoin ar bith dhi mo mhacsa a mhaslú, agus murach í bheith ina streachaille, ní dhéanfadh sí é. Is minic roimhe seo a rinne sé sin fóint di.

→ comhfhios

Ar ndóigh, muran i gcomhfhios a rinne sé, is i ngan fhios a rinne sé é, ach nach in é a bhfuil ina thimpeall? Ní fiú a dhul ag sáraíocht faoi, scáth a bhfuil de dhochar déanta. Dheamhan is móide a leathoiread cainte a bhainfeadh scéal mór amach.

→ baing

Ní chuirfinn ag déanamh fail mhuc é, ní áirím teach. Dheamhan baing ag gabháil leis an mballa sin a rinne sé.

→ bannaí 1

Ní thiocfainn i mbannaí ort nach thú a rinne é — ní rachainn faoi nach thú a rinne; tá amhras agam gur tú a rinne é.

+

→ bealach

Is maith a rinne tú cead a bhealaigh a ligean leis. Ní raibh gnaithe ar bith agat ag coinneáil moille air.

TUILLEADH (2) ▼

Ní raibh díol an bhealaigh d'ola sa motor agus rinne sé staic orainn thiar ag an D. agus b'éigean domsa a dhul dhá mhíle go bhfuair mé petrol dó.

'Sé an rud is measa a rinne athair ná máthair ariamh a mbealach fhéin a thabhairt do ghasúir. Ar chuala tú ariamh é: 'a chomhairle fhéin do mhac Anna, agus ní bhfuair sé ariamh níos measa'.

→ beart

Ní fhéadfadh sé beart ní ba tútaí a dhéanamh ná rinne sé. Nach faoi atá an tír ag caint? — ní fhéadfadh sé cleas ní ba thútaí a dhéanamh.

→ críoch

Ní fhéadfadh aon chríoch ar fónamh a bheith ar an gceann céanna, arae ba holc é fhéin agus is iomaí créatúlacht a rinne sé ar bhoicht na tíre.

→ beo 1

Ar a dhul isteach sa séipéal dhom inniu, ní raibh Críostaí an bhéil bheo istigh romham, agus maidineachaí eile, bheadh sé lán. An drochmhaidin a rinne é is dóigh.

+

→ beo 2

Ní bheannóidh mé dó le mo bheo ná mo mharbh théis an chleas a rinne sé orm.

TUILLEADH (1) ▼

Ní beo liom mo bheo, agus ní bás liom mo bhás, ó rinne mé an imirce seo.

→ bile buaic

Ní raibh aon tsásamh aige ann go dtéadh sé sa mbile buaic orm faoin méidín sin millteanais a rinne na beithígh air, agus tuilleadh diabhail aige má chuaigh leis.

→ biorach 1

Má thaobhaíonn tú isteach an teach seo aríst, a speic bhiorach, ní fhágfaidh tú é gan dual na droinne a fháil. Rinne tú do cheart millteanais an oíche faoi dheireadh agus gan a bheith ag iarraidh tuilleadh a dhéanamh anocht.

→ bior

Ní dhéanfainn an cleas a rinne sé go díreach glan go gcuirinn bior faoi mo shúil i dtosach; b'fhearr liom bior a chur faoi mo shúil ná go mbeadh sé le casadh liom go ndearna mé a leithide de chleas; chuirfinn bior isteach thrí mo shúil shula ndéanfainn an cleas a rinne sé.

→ bolstaic

Ní tarbh é ach bolstaic, ach níor coilleadh glan é. Bhí an coillteoir ar meisce an lá céanna, agus ba maolscríobach a rinne sé a ghnaithe, ainneoin gur híocadh é.

→ brachlainn

Tá brachlainn mhór arbhair i mbliana aige, rud ab annamh leis. Muran ar an mbliain a bhí sé, ní hé fhéin a rinne é.

→ béiceadán

Rinne sé béiceadán de fhéin le poitín. Bhí sé ag teacht amach thrína shúile, ní áirím a mhalrait.

→ buail

Buaileadh a mhac seisean sa gceisniú a cuireadh orthub, agus ina dhiaidh sin, fuair sé uain a ghabháil sa gcoláiste. Más ea, is caraideachaí agus fabhar a rinne dhó é, agus ní foghlaim.

→ buinneán 1

Ní raibh ann ach aircín beag ar feadh i bhfad ach rinne sé buinneán ansin d'aon iarraidh — duine a mhéadaigh d'aon iarraidh.

→ ailím

Ní raibh aon sásamh aige ann nuair a fuair sé an chabhail (cabhail an chairr) go bhfaigheadh sé na rothaí, agus séard a rinne mé, é a chaitheamh aige idir ailím is mhádar — an carr a thabhairt dó ar fad.

→ aimhleas

Ní hé a leas, ach a aimhleas a rinne sé.

→ amach

Ní raibh cás ná náire air a rá amach gurb é fhéin a rinne é.

→ antlás

Ní obair (n)ach antlás a rinne dhó é — dúradh faoi dhuine a raibh a sháith de mhaoin an tsaoil aige; b'ait leis an gcainteoir a chur i gcéill nach le obair a chuir sé i dtoll a chéile í ach le obair agus saint i dteannta a chéile.

→ anuas

Níor chomaoin dó a bheith anuas ormsa mar ní dhearna mise oirille ar bith air ach an oiread is a rinne mé ar aon duine eile

+

→ athraigh

Ní chreidfinn gurb é t'athrú fhéin ariamh a rinne é — ní chreidfinn nach tusa a rinne é

TUILLEADH (1) ▼

Ní chuirfidh thar t'athrú féin é. Is tú a rinne é — tá mé dhá leagan ortsa gur tú a rinne é

→ fraighfhliuchas

Ní dhearna sé brí báistí aréir. Rinne sé fraighfhliuchas beag

→ seanfhala

Is iomaí gar a rinne mé dhó ariamh, ní dhá mhaíochtáil air é, ach dhá dteagainn ina líon amárach — nár lige Dia go dtiocfainn — tá faitíos orm nach gcuimhneodh sé ar an arán a hitheadh. Ach is cuma sin. Deir siad gur fearr seanfhiacha ná seanfhala

→ isteach

Ní mórán isteach ná amach a rinne mise tigh na gCeallach le blianta (le na cianta) — is annamh a thaobhaím tigh Mhuintire Cheallaigh

Ní rinne (50+)