Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: aois

→ fios

Ní thabharfadh sé fios a aoise d'aon duine — cén aois é

+

→ foirgthe

Tá an bhó sin foirgthe leis an aois — níl aon mhaith inti le aois

TUILLEADH (1) ▼

Chonaic mé seanfhear ann a bhí foirgthe leis an aois, agus má bhí fhéin, ba é a bhí coilgneach. Dheamhan mórán araoid ar bith a chuaigh air nuair ba mhian leis maide a chur ina (ár) mbéal

→ freagraíocht

Sin í a bhfuil an fhreagraíocht trasna aici! Go deimhin is maith an t-ábhar í dhá haois!

+

→ friochanta

Tá na súile an-fhriochanta aige bail ó Dhia air. Ní fhaca mé aon pháiste ariamh ina aois is friochanta a bhfuil siad aige ná é

TUILLEADH (2) ▼

Cén aois an stuimpín sin? Sé bliana? 'Sí atá friochanta a mh'anam. Níl a dhath coimhthís uirthi a theacht isteach anseo. Dheamhan é muis

Tá seanT. sách friochanta fós, théis an aois atá aige. Ní théann duine ar bith thart i ngan fhios dó. Ach níl grinneadas ar bith fanta ann ina dhiaidh sin

→ coimhthíoch

Nach coimhthíoch an sórt duine é nach dtiocfadh i láthair comhluadair. Feicfidh tú gurb é an chaoi a mbeidh sé, nuair a thiocfas tuilleadh dhá aois, ar an gcaoi chéanna a raibh an t-athair. Ní hé a mhalrait de chosúlacht atá air!

→ coinicéar

Is áibhéil an coinicéar caillí a dhéanfas sí ach a dtaga aois di. Nach n-aithneofá uirthi cheana é!

+

→ corradh

Nach diabhaltaí an aois atá sé a fháil! Tá sé corradh ar dheich mbliana is cheithre fichid anois, agus dheamhan a dhath mairg fós air, cé is moite dhá amharc.

TUILLEADH (1) ▼

Crannfhear láidir é, corradh ar leathchéad bliain d'aois, agus é glanbhearrtha.

→ cosúlacht

Is mór atá cosúlacht na haoise ag teacht air.

→ bealadh

Shíl mé gur cheal bealtha a bhí air ach i ndeir (i ndar) liom fhéin nach ea anois, arae tá aois na hÚire agus na Caillí Béarra aige. Is mór a chruthaigh sé agus seasamh an fhad chor ar bith.

→ cuisneach

Putachín cuisneach é ina aois.

+

→ beo 1

Ní beo é an diabhlánach céanna mura mbeidh sé ag déanamh millteanais eicínt, hé brí cén smál atá air tharas duine ar bith dhá aois ar an mbaile.

TUILLEADH (2) ▼

Is maith an mhaise dhó é, a bheith beo beithíoch fós agus an aois atá aige.

'Sé atá beo sciobtha, théis an aois atá aige.

→ bolstaic

Bolstaic é. Choill mé é in aois a bhliana mar bhí mé ag ceapadh nach údar maith tairbh a bhí ann.

→ borr

Is olc an rud borradh an éin gé mar sin a bheith faoi pháiste roimh a aois.

→ brísteachán

Is dalbaí an brísteachán fir é ina aois. Má thagann mórán eile méid ann, beidh sé chomh mór le Goll Mac Móirne.

→ bríthín

Níl lá aoise ag teacht air. 'Sé atá ina bhríthín óg i gcónaí.

→ seanbheo

'Sí atá seanbheo fós, ainneoin go bhfuil aois mhór aici.

+

→ aibí

Bhí sé chomh haibí in aois a dhá bhliain déag le seanfhear ceithre fichead bliain.

TUILLEADH (2) ▼

Tá sé ró-aibí ar fad dhá aois — rósheanórtha

Ní raibh lá forfháis ariamh ar pháiste a bheadh aibí roimhe a aois ariamh — ní dhearna páiste seanórtha aon fhorfás (aon dul chun cinn, aon mhaith)

→ bruithshléacht

Théis a bhfuil de bhruithshléacht air, is mór atá an aois an titim air — théis go bhfuil chuile shórt ar fheabhas aige — togha bídh agus rud le cailleadh leis fhéin — tá cuma na haoise ag teacht air.

→ buille

Ó thiocfas duine aois an phinsean anois, is beag an buille sa mbéim a fhananns ann uaidh sin amach.

→ buinneán 3

Ba bhreá an buinneán gutha a bhí aige tamall, ach tá an aois anois air.

→ áibhéil 2

Is áibhéil an aois atá aige — tá sé an-tsean; tá sé aois mhór

→ bain amach

Nach bainte amach againn atá sé — ag iarraidh a dhul ag damh(n)saí ina aois.

+

→ airde 2

Bhí sí airde Shiobháin in aois a trí bliana déag, slán an tsamhail ag Siobhán é!

TUILLEADH (1) ▼

Bhí sé in m'airdese in aois a cheithre bliana déag, slán an tsamhail agamsa é.

→ anam

Ba chóra dhó go mór a bheith ag déanamh a anama, agus an aois atá aige, ná amuigh ag obair.

→ tabhair anuas

Tá sé ag tabhairt anuas uileag le tamall, agus má tá fhéin, nach suarach an t-ionadh é agus an aois atá aige.

→ feoil

‘'é do bheatha! 'Sé do bheatha! 'Sé an síol nua thú a fheiceáil. Ní raibh tú againn cheana le na cianta. Foighid ort! Seo cathaoir duit agus tá tú féin in ann feoil a chur uirthi bail ó Dhia ort. Níor tháinig aois ná aimsir ort ó chonaic muid go deireanach thú. Diabhal é muis

→ fiannach

Is fada fiannach a chaith sé ag múineadh scoile anseo thíos. Ní feasach duit céard is cor dó chor ar bith anois, nó an maireann sé? Má mhaireann, is maith an aois atá aige

→ fraigh

Meas tú nach bean í sin atá gaibhte sna fraitheachaí. Murach gurb ea, ba bheag an baol uirthi a dhul ag tabhairt chomhluadair don seandroinníneach sin atá a trí haois

→ frithghob

Chonaic mé iomán a maraíodh amuigh ag Abhainn na Samhlachán ansin amuigh an bhliain cheana, agus an flithghob a bhí air, bhí sé ag breith scair ar a bhéal íochtair, bhí sé chomh cúbtha sin. Bhí sé san an-mhéid críochnaithe. Ní fhéadfadh sé gan aois chothrom a bheith aige!

→ fuagra

Fuair sé fuagra faoin bpinsean le gairid. Dúradh leis dhá bhfaigheadh sé beirt i bhfianaise go raibh sé in aois, go bhfaigheadh sé ar an bpointe é

→ fáiteall

Ar éirigh fáiteall ar bith libh? Is olc na foghlaeraí sibh. Is fhearr an láimh atá agam fhéin ar ghunna fós ná agaibh, théis an aois atá agam

→ fínigh

Bhí an oiread aois aige sin nuair a cailleadh é agus go raibh sé ag fíniú le fiche bliain roimh ré. M'anam go raibh sé an céad go hard. Bhí agus trí nó ceathair de bhlianta lena chois

+

→ imigh

Ní imeoidh sé sin go mbeidh aois chapall na muintire aige — ní bhfaighidh sé bás go mbí sé ina dhiabhal le aois

TUILLEADH (1) ▼

Dhá bhfaightheá aois na hÚire agus na Caillí Béarra, creid mé dhuit ann nach bhfeicfidh tú tada ag imeacht cneasta go brách — dá bhfaighteá an-aois fhéin, beidh míchneastacht agus cneámhaireacht agus slíomadóireacht ann i gcónaí

→ farc

Is breá an drisiúr é sin fós agus an aois atá aige. Dheamhan a bhfuil ag breathnú farctha dhe. Bhí buanadas san adhmad sin. Fadó a gheofá an ball ar fónamh

→ forránach

Ba in é an forránach nuair a bhí sé óg ach tá sé tite ar a chéile anois leis an aois

→ fuil 1

Dar fia tá fuil ansin. Ní bheidh cinneadh ar bith leis ach a dteaga tuilleadh dhá aois

→ fuirsigh

Tá sé éirithe as na damhsaí. Is beag an dochar dhó sin. Dar príosta tá sé ag dul in aois agus an croí ag imeacht uaidh. Ar ndóigh nuair a stopas an síol stopann an fuirseadh

→ fuílleach

Tá fuílleach aoise aige le maith a bheith ann dhá mbeadh aon mhaith i ndán dó

→ fáisc

Nach crua fáiscthe atá sé fós théis an aois atá aige tharamsa

→ fiacail

Shílfeá go bhfuil a dhóthain aoise aige anois le ciall a bheith aige, ach is faide a bhíos ciall ag fás ná fiacla. Ar ndóigh dhá dteagadh ciall le aois, ní bheadh amadán ar bith ar an saol

aois (50+)