→
beoigh
bheo (50+)
Rinneadh flaisc agus fraiseach anseo thíos aréir. Níor sheas cheithre galúin fuisce achar ar bith. Bhí a shliocht orthu: ní raibh ginealach an bhéil bheo ann nach raibh dallta ar meisce
Dheamhan mac an éin bheo in do thír nach bhfuil ag casaoid (ar shlaghdán, nó tinneas) agus údar acub. Ach is suarach an t-ionadh sin agus an aimsir ag cothú chomh coimhthíoch agus atá sí.
→
comaoin
Dheamhan firnéad an bhéil bheo istigh in do phobal nach bhfuil faoi chomaoin dó sin, i ngeall ar é a bheith ina dhochtúr beithíoch.
Bhí sé chomh maith dhuit a dhul agus é a dhéanamh i gcomhfhios le a bheith ag imeacht i ngan fhios mar sin, arae dheamhan mac an éin bheo sa tír nach bhfuil a fhios aige go bhfuil tú ar an gceird.
Níor bheo é sin mura mbeadh sé ag déanamh círéabachaí de rud eicínt. Níl bileog fágtha ina leabhar aige nach bhfuil stróicthe stiallta. Is deas an chaoi é sin agus a ghairdeacht agus ó cheannaigh sé an leabhar sin.
+
→
beo 1
Tá mé ag ceapadh nár bheo thú mura mbeifeá ag coiriúint ar dhuine eicínt.
TUILLEADH (43) ▼
Níor bheo é go dtéadh sé a charraíocht liom, agus nuair a chuaigh muid a charraíocht, ba gearr go ndearna mé cleas an tradhaill leis. Ní bheidh an oiread fonn air aríst déarfainn.
Níor bheo é Seán go dtéadh sé ag ól, agus is beag a bhí ólta aige san am a raibh sé ar meisce. Sílim gur beag an acmhainn atá ar aon ól aige — gur beag sin.
Níor bheo na gearrchailí go bhfaighidís cead a dhul chuig an gcéilí, ach sílim dhá mhéad fonn a bhí orthub a dhul ann, go raibh a dhá oiread fonn orthub a theacht as. Chuala mé nach damhsa a bhí ann ach achrann.
Níorbh bheo thú ariamh fhéin mura mbeadh duine eicínt agat le dóigh mhagaidh a dhéanamh dhe.
Tá sé an-bheo ar a chois.
Is beag a bheas in aon áit i ngan fhios dó siúd. Tá dhá shúilín bheaga bheo aige.
Beainín bheo bhíogúil í, mura bhfuil an téagar fhéin inti.
'Tairg bia do dhuine bheo agus mura n-ithe sé é, ligfeadh sé dhó' (seanfhocal)
Dheamhan neart agamsa ort mura n-ithe tú é. Ar chuala tú ariamh é: 'tairg bia do dhuine bheo agus mura n-ithe sé é, ligeadh sé dhó'
Ní fhágfaidh mé iall bheo ionat — maróidh mé amach is amach thú; giorróidh mé leat; déanfaidh mé aon lá amháin díot; déanfaidh mé do chreach
Mura lige tú de do chuid gnaithí, ní fhágfaidh mé iall bheo ionat. Sin é an chaoi a mbeidh sé agat.
Má tharraingeann tú ort é siúd, dheamhan iall bheo a fhágfas sé ionat.
Siúd é an drochéadáil le caidéis ar bith a chur air. Dheamhan iall bheo a d'fhágfadh sé i nduine dhá dtugadh sé faoi chor ar bith.
Bhí sé ag gabháilt air nó nár fhága sé aon iall bheo ann.
Siúd é nach bhfágfadh aon iall bheo ionat dhá mbeadh an taghd cheart air. Is measa é na úll na haithne.
Bhí rún aige gan aon iall bheo a fhágáil i Seáinín murach an chaoi ar éirigh le M. T. G. é a tharrtháil air.
Níl aon iall bheo ionam leis an ocras — tá mé i gcruth an bháis leis an ocras
Is gearr nach mbeidh iall bheo ionam le neart ocrais.
Dheamhan iall bheo ionam ag an slaghdán. Tá mé tugtha ceart aige
Buaileadh an oiread air agus nár fágadh aon iall bheo ann. Shíl chuile dhuine nach dtiocfadh sé as, agus breá go dtáinig ina dhiaidh sin.
'Má fheicim amuigh aríst choíchin thú an tráth seo d'oíche,' adeir an t-athair léithe, 'ní fhágfaidh mé iall bheo ionat'. Brúisc cheart é siúd.
Má fhaigheann an máistir amach orainn é, ní fhágfaidh sé iall bheo ionainn. Ach ní bhfaighidh, mura n-insí aon duine de na gasúir bheaga dhó é.
Bhí sé chomh maith dhuit ladhar gainimh bheo a bheith agat leis sin. Ní féidir aon ghreim a choinneáil air.
Dhá mbeadh cupla mála gaineamh bheo caite ar an tsráid sin, ba mhór an slacht agus an ghlaineacht uirthi é
Go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána againn (agaibh srl.) — beannacht nó guí adeirtear thar éis feola a ithe i dteach comharsan, nó dhá mbeifí ag caint ar eallach, nó ar bhris a d'éireodh do dhuine eile i dtaobh eallaigh. Ach le béilí feola a altú é go háirid
Go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána againn, agus nár fheice Dia feoil anachain againn.
Is fadó an lá cheana nár ith mé béilí feola chomh deas sin. Go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána agaibh, agus ag chuile dhuine eile.
Ba mhaith iad chuile lá ariamh faoina gcuid feola. Go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána acub, agus ag chuile chréatúr eile.
Is fhearr do dhuine í a mharú (muc) dhá dheoin fhéin, ná cathachtáil í a mharú (le tinneas). Go méadaí Dia feoil bheo, agus daoine slána againn.
Ó tharla í bheith de bhiseach orainn, mharaigh muid caora do Mhártan (in ómós na Féile Mártan) i mbliana. 'Sé an ceart é má bhíonn do chuid ag éirí leat. Go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána againn fhéin, agus ag chuile dhuine eile.
Ní heo í an fheoil ab fhearr linn dá mbeadh neart air. Ach céard atá le rá againn, ach go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána againn, agus go bhfága Dia a chuid fhéin ag chuile chréatúr (B'éigean an mhuc a bhíothas a ithe a mharú, arae facthas go raibh tinneas na muc ag teacht uirthi)
Níor mharaigh sé muc ná mart ná caora ariamh nach roinnfeadh sé le chuile dhuine ar an mbaile í. Bhí sé an-chóir ar an mbealach in. Róchóir, go minic b'fhéidir, arae is iondúil go mbíodh sé fhéin ar deireadh. Go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána aige, arae is maith an oidhe sin air
Má mharaigh muid muc do Mhártan fhéin, tabharfaidh Dia muc eile dhúinn ina leaba le cúnamh dé. Go méadaí Dia feoil bheo agus daoine slána againn.
Ní raibh ginealach an bhéil bheo ann — ní raibh duine ná deoraí ann; ní raibh mac na sceiche ann; ní raibh aon duine ann. Measaim gur sceithe nó sceithí an litriú ceart air seo agus nach bhfuil baint ar bith aige le sceach. Mac na sceithí = duine a sceithfeadh nó a d'inseodh rún, nó a mbeadh caint aige, nó é beo, le rud a inseacht. Tá sé ag luí le réasún. Cuir i gcoimeas é le ginealach an bhéil bheo, Críostaí an bhéil bheo srl.
Dheamhan ginealach an bhéil bheo a bhí ann cé is moite dhom fhéin
Ní raibh ginealach an bhéil bheo agam le blas a dhéanamh dhom.
Dhá mbeadh duine ar bith ann, ach dheamhan ginealach an bhéil bheo a bhí ann le dhul in éindí liom.
Ná hinis é sin anois do ghinealach an bhéil bheo; fainic an labhrófá le ginealach an bhéil bheo ar an méid sin.
Dheamhan ginealach an bhéil bheo anois aige le fad méire a dhéanamh dhó, ach de réir mar gheobhas sé fear ar a lá páí.
Ní raibh an oiread uaignis ariamh orm, arae dheamhan ginealach an bhéil bheo a bhí ar a mbóthar, agus shílfeá nár cheart dó a bheith an-deireanach.
Dheamhan ginealach an bhéil bheo as D. L. a bhí ann, agus b'annamh leob nach ag seasamh ar a chéile a bheidís in áit den tsórt sin.
Chaith mé seachtain ar an luí chuige (heig an fhuaim) istigh san ospidéal, agus dheamhan ginealach an bhéil bheo (ón mbaile) a thaobhaigh mé ar an bhfad sin — bhí mé seachtain in mo luí tinn ann agus níor tháinig deoraí ón mbaile do m'fhéachaint an t-achar sin
Dheamhan ginealach an bhéil bheo istigh ar an mbaile a bheannódh dó, ná a thaobhódh é anois. Tá chuile dhuine gráinithe air anois agus ní hionadh dhóibh.