bun (50+)
→
fága
Ní bheadh aon ghnaithe ag aineolaí bualadh faoin bhfarraige inniu. Théis nach bhfuil aon ghála ann, tá bun aice; agus fágannaí diabhalta ann. Ní bheadh aon stró ar churachóir mhaith. Ach ar ndóigh ghabhfadh curachóir maith amach dhá scréachta dhá mbeadh sí
→
colg
D'airigh an madadh easóg nó luch ann, arae chuir sé colg ar fhéin, agus d'ionsaigh air ag smúracht agus ag sméarthacht faoi bhun an chlaí.
+
→
cora
An Chora Bheag (rédhroichead atá ann), Cora na gCaorach, An Chora Bhreac, Cora idir Dhá Dhoire, Cora Bhun na hAbhann, srl. (ainmneacha coraíochaí atá ar abhainn an Spidéil)
TUILLEADH (1) ▼
Is mise atá ag saothrú an tsaoil ag cora mhór ghág atá ar mo láimh i mbun na méarachaí. Agus feictear dom go bhfuil trálach ag teacht orm ina aice sin.
+
→
baile
'Tosach buin is téagair agus an baile mar a chéile' — leagan i gcártaí, agus cluiche nó bun dhá thionscailt as an nua.
TUILLEADH (3) ▼
Tosach buin é — tosach buin is téagair, adeir sé, is an baile mar a chéile.
Tosach buin is téagair, aríst é, agus an baile mar a chéile.
Chreidim go bhfuil sé ina thosach buin is téagair agus an baile mar a chéile aríst.
+
→
bealach
Murach a fheabhas agusa shuigh mé ina bhun, ní bheadh díol an bhealaigh agam chor ar bith — murach an tíobhas a rinne mé le mo chuid airgid, agus an bharainn a chuir mé air, ní bheadh díol an aistir agam chor ar bith.
TUILLEADH (1) ▼
Má thugann tú a mbealach fhéin do ghasúir, suífidh siad in do bhun ar fad.
Tá sí sin chomh crua chomh cuntasach, agus go dtiocfadh sí go bun an amhgair leat faoi phínn. Fuair mé scór uibheachaí áil uaithi anseo anuraidh. Bhí uibheachaí dó is trí pínne an uair chéanna, agus ní raibh agam ach dhá scilling is dhá phínn. Chuir mé an gasúr síos chuici aríst leis an bpínn a d'fhan orm, agus meas tú nár ghlac sí í! Is iomaí a leithide nach nglacfadh.
→
beo 1
Chomh luath agus a tháinig siad isteach ó shnámh, tháinig siad aníos i mbun na duirlinge agus thosaigh dhá n-únfairt fhéin sa ngaineamh beo. Dheamhan snáth a bhí orthub ach an oiread leis an oíche a (ar) rugadh iad.
→
beo 2
Dheamhan a raibh de shiocair ariamh aige ach bun eicínt a dhul i mbeo na hiongan — sa laidhricín — agus shéid sí suas go raibh sí an airde sin, slán an tsamhail. B'éigean do na dochtúirí í a bhaint dhe, arae dúirt siad go dtiocfadh an drochábhar suas thríd an láimh fré chéile.
Sin í an imirt agat, mo chreach! An bhanríon a ligean isteach biorach faoi fhear folamh agus an bun ag gabháil amach
→
bocht 2
Is mairg a ligfeadh a rún le bocht ná nocht. Ar chuala tú ariamh é: is mairg a ligfeadh a rún le bun an chlaí go seasadh sé ar a bharr.
→
boigréis
Ba chóra dhuit a dhul go bun an angair leis agus gan é a thabhairt dó faoina luach. Ach cár fhága tú an bhoigréis? — dhíol sé an rud a bhí aige saor, dar leis an té a bhí ag caint, mar gheall gur airigh an ceannaitheoir an buille bog ann. Bhí aige leagan ar an gceannaitheoir chomh maith in Éirinn agus a d'fhéad sé agus gan an rud a bhí aige a ligean uaidh ar shladmhargadh.
Chuirfeadh sé margadh go bun an angair (amhgair) do dhuine as ucht é a thabhairt ar an mbéiréiste — dhéanfadh sé a dhícheall rud a fháil ar shladmhargadh dhuit ach fios a bheith aige go bhfaigheadh sé cuireadh a dhul ag ól an bhéiréiste.
+
→
aer
Shílfeá go bhfuil an t-aer thiar ag glanadh agus go bhfuil an duifean ag téalachan ó dheas. Ach tá sé ag cothú i mbun na gaoithe mar sin fhéin.
TUILLEADH (9) ▼
Ní raibh le feiceáil agam go bun an aeir ach daoine.
Tá an ghrian ag bun an aeir anois agus is gearr go dté sí faoi.
Caithfidh sé go bhfuil sé siar go maith sa lá mar tá an ghrian ag bun an aeir.
Tá an duifean ag bun an aeir (ag íochtar an aeir); tá sé ag dúchan ag bun an aeir. Is gearr uainn an braon.
Ní móide go ndéanfadh sé brí báistí. Tá sé ag gealachan aríst ag bun an aeir.
Ní thaitníonn na cosa gréine sin i mbun an aeir liom. Tá sé tolgadh báistí déarfainn.
B'fhurasta d'aithinte ar a raibh de shaighneáin tráthnóna aréir ag bun an aeir go raibh an tuairt seo air.
Tá bogha ceatha ag cruthú i mbun an aeir. Déanfaidh sé ráig eile
Tá sé an-dúnta i mbun an aeir thiar. Níl trust ar bith agam as nach lá sa gclaí a dhéanfadh sé — tá an t-aer thiar ar fad plúchta agus 'sé mo bharúil go ndéanfaidh sé lá báistí go faoithin dhe
→
buail ar
'Sé bhíonns i mbun is i mbarr chuile ábhailleacht, ach más é agus gurb é, is beag den mhilleán a shroicheanns dó fhéin, arae buaileann sé thall ar dhuine eicínt eile i gcónaí é.
+
→
buail
Mura bhfuil bualadh an rí agat, is bun amuigh é, arae tá an cíonán agam anseo.
TUILLEADH (1) ▼
Mura bhfuil a bhualadh sin agat, is liom an bun.
+
→
buille
Chuirfeadh an ceann céanna an chluain Mhuimhneach ar an nGadaí Dubh le teann imeartais agus bladair. Mar sin, ná faigheadh sé aon bhuille bog ionat ach téirigh go bun an angair le do mhargadh.
TUILLEADH (1) ▼
Duine ar bith a n-aireoidh siad siúd aon bhuille bog ann ag glaoch óil, suífidh siad ina bhun. Dheamhan sileadh a thabharfainn dóibh, dá dtiteadh an teanga amach astub le dúil ann.
Ag tarraingt aniar ar ard Iothlainn Shéamais dom, bhuail an t-ocras céatach mé gan aon aireachtáil agus fhóbair dhom titim i mbun mo chos — tháinig sé de phlimp agus gan aon údar aige
+
→
amach
Is tú a lig an bun amach.
TUILLEADH (9) ▼
'Sé do dhó salach a lig an bun amach.
Níor cheart duit mé a bhualadh agus a fhiosacht duit go raibh an bun ag dhul amach.
Dhá mbeifeá gan Pádraic a ligean isteach biorach, choinneofá an bun gan a dhul amach.
Má ligeann tú an bun amach le do chuid faillí an babhta seo, íocfaidh tú ann.
Ní lomfainn murach go raibh an bun ag dul amach.
Ní fhéadfainn a mhalrait a dhéanamh: bhí an dream eile fiche tógtha agus an bun ag dul amach.
Níl sé chomh héasca sin a dhul amach ar bhun a cúig fichead in áit a bhfuil ceithre chomlán.
Tuige nach gcuimhníonn tú ar an gcomhaireamh agus gan an bun a ligean amach.
Má ligeann tú an bun amach den gheábh seo, beidh t'anam agam.
+
→
amuigh
Níl aon bhád amuigh is fhearr ná an chorrach mar tá curachóirí oilte ina bun.
TUILLEADH (1) ▼
Bun amuigh é — tá an cluiche sin thart