cléibhín (25)
→
fálróid
Tá sé ag déanamh na fálróide, ach is beag é a chuid maitheasa ina dhiaidh sin. Dheamhan dhá chléibhín fátaí de bhláth bliana aige
'Sé M. tír na gciseadóirí agus na gcaoladóirí. Nach as a thaganns cléibh, ciseáin, agus cléibhíní ime na tíre. Ach is dhóibh is fusa: nach bhfuil sail ag dul siar ina mbéal ann!
→
bealach
Má bhíonn do bhealach isteach tigh W. A., tabhair abhaile chugam an cléibhín a d'fhága mé ann i ndearmad Dé Sathairn seo chuaigh thart.
+
→
bealaigh
Ní féidir na fleascannaí bealaithe sin a líonadh i mbord chor ar bith. Cléibhín nár mhór do dhuine ina n-éadan (fleascannaí — cineál feamainne atá leathan tanaí ar dhéanamh cláir)
TUILLEADH (1) ▼
Gairmeach mhór bhuí bhealaithe í agus dhá mheall de dhá cholpa uirthi nach bhfillfeadh (nach dtoillfeadh) síos sa gcléibhín sin amuigh.
+
→
buinne 1
Na heasnachaí a sáitear sa talamh i dtosach. Ansin cuirtear buinne béil air — hocht slata déag. Sin é buinne na hocht slata déag. Cuirtear aríst os a chionn sin hocht slata déag eile. Sin é an buinne láir. Slat eile a shá ansin le taobh chuile easna go gcuirfeá hocht slata déag eile ann. Sin iad na slata táis. Tógtar an buinne táis leob agus bítear dhá bhfíochán go mbíonn siad caite. Buinne tónach a chur air ansin. Nuair a bheadh sin réidh agat, na slata a bheadh sna taobhannaí a leagan anonn is anall air agus na slata éadain a fhíochán orthub sin go gcuirfeá an tóin air: i gciseoig, séard a chuirfeá, buinne in uachtar ar an gcaiseal leob sin. Séard é fíochán an chléibh — buinne hocht slata déag, fíochán nó buinne cheithre shlat, fhíochán dhá shlat. 'Sé fíochán an dá shlat am fíochán singil — níor mhór cheithre slat le aghaidh buinne. Buinne cam a chuirtear ar chléibhín ime: ardaíonn an caoladóir taobh den chliabh roimh an taobh eile (Cuir síos ar fhíochán agus ar bhuinní an chléibh ó chaoladóir — S. Ó C., é an sliocht réamhráite)
TUILLEADH (1) ▼
Níor mhór dhuit a bheith in do chaoladóir mhaith le cléibhín ime a dhéanamh. Is deacair buinne cam an chléibhín ime a thógáil.
M'anam muise go bhfuil fiannaíocht ar an lá sin anois: an lá ar tháinig sé isteach anseo ag iarraidh an chléibhín. Nach ag iarraidh cléibhíní a fheicimse chuile lá é! Má chuirtear faoi mo mhionna mise sa gcúirt, déarfaidh mé nach gcuimhním air — agus ní chuimhním
→
imigh
Nach é an saol a d'imigh ó théadh mná lena gcuid cléibhíní ime de shiúl a gcos síos go Gaillimh.
+
An bhféadfadh sibh fairsinge a dhéanamh don chléibhín seo sa gcúinne sin?
TUILLEADH (1) ▼
Fág fairsinge anois i mbéal an chléibhín
→
fonsa
Na cléibhíní ime a bhíodh fadó ann bhíodh fonsa ag a mbéal. Cheal nach bhfaca tú ariamh iad? Bhíodh caiseal amach ar a mbéal mar a bhíos ar chiseoig. Níl an déanamh sin ar an gcléibhín ime chor ar bith anois
→
feire
Sin sé anois an obair, feire an lampa sin a thabhairt isteach Gaillimh agus amach aríst slán. Ní mór dó sin aire an linbh. Tá rud fánach in ann a chur as cor. Bean a mbeadh cléibhín ime aici a thabharfadh léithe ceart é
Níor chuimhnigh mo chroí an cléibhín a thabhairt anuas agaibh leis an bhfruch frach faoin aonach ar maidin. Bhí sé siúd ina shuí ag an sé a chlog, agus shílfeá nach mbeidh breith go deo aige a bheith amuigh as an teach. Ní raibh duine ná deoraí thoir ar chlár an aonaigh roimhe
→
dlaoinín
(Rópa dlaoiníní — rópa tuí cáiteach) "Rópa a dhlaoithfeá de bhroibh. Na broibh a fháil suas ansin sna barra. Broibh mhóra láidre: fiógaí. A dtarraingt as an bhfréimh. A gcrochadh suas ar phionna nó ar an gcnagadán cupla lá nó go dtriomaídís. Ní mórán triomach a d'iarrfaidís. Iad a shnoíchan ansin: a ndlaoithiú. Bhéarfá ar an dlaoinín le t'fhiacail. 'Sé an dlaoinín an craiceann atá taobh amuigh ar an mbrobh. B'fhearr t'fhiacail ná t'ionga leis an dlaoinín a tharraingt anuas de na broibh. Mura mbeirteá mar sin air, dhéanfadh an rud bog atá istigh sa bhfióig mionbhas. Níl maith ar bith leis an rud bog sin ach a chaitheamh uait. De na dlaoiníní a dhéanfá an rópa. Le corrán nó le corrshúgáin a dhéanfá é. Dhá mbeadh fear maith dhá dhéanamh, bheadh sé chomh maith le rópa ruainne — rópa rua. Trí duail a chur ann. Chuirfeá ar chocaí féir é. Nuair a chuirfeá ar chocaí é, ní iarrfá é a fhíochan chor ar bith. Dhéanfadh dual amháin thú; agus ar chruacha coirce freisin. Chuirfeá ar mhuic é ag dul ar an aonach agus ar ghadrachaí maoil asail ag tarraingt mallaigh feamainne. Dhéanfadh fear maith an-chaol é, agus bheadh sé go maith ina dhiaidh sin. Dhá mbeifeá ag déanamh rópa muc dhó (dhe), chaithfeá trí rópa a dhéanamh agus na trí rópa a fhíochan suas ina chéile: trí duail … Slata: nuair a bheadh slata bliain istigh chaithfidís a mbáthadh lena mbogadh, má ba leat cléibh, scoilb nó eile a dhéanamh dhíobh. Bheidís mí ar bogadh i gclaise shula n-oibrítí iad. Bhruithfeá slata le aghaidh cléibhín ime. A ndlaoithiú ansin, agus dhéanfadh na dlaoiníní rópa, ach ní bheadh sé chomh maith leis an rópa dlaoinín broibh. D'fheicfeá mná ag cur dlaoiníní na mbroibh nó na slat i gcluasa an tuirne (dlaoinín nó fiataíl an dá rópa is fhearr) mar is ann istigh a bhíos an fearsaid, agus an tsreang ag imeacht ar an bhfearsaid … Solas: dhlaoithfidís anuas na fiógaí agus d'fhágaidís stríoc bheag den dlaoinín ar an mbrobh, i gcruth is nach dtitfeadh a mbeadh istigh ann amach ina mhionbhas. Chuiridís bealadh ansin orthu: ola faoitín nó ola ronnaigh, agus a leá ar cham agus a dtumadh ann. Mura bhfágthá dlaoi bheag síos ar fhad an dlaoinín, leáfadh a mbeadh istigh ann. Bhíodh faoitíní agus ronnaigh ina snáth mara anseo an uair sin. Na haobha a leá ar an tine, agus nuair a bheadh lochán agat, na broibh a thumadh uileag ann, nuair a bheidís dlaoite: an dlaoinín bainte dhíobh. A gcrochadh suas ar stálú sa simléar nó go mbeidís tirim … " (Sliocht as cuntas faoi rópaí, dlaoithiú agus eile ó Mháirtín Ó Cadhain, Cnocán Glas, Spidéal)
+
→
droim
Sin í an cailín agat nach bhfuil aon tolgán aici cléibhín feamainne a chur aníos ar bruach. 'Sé moladh ná mná óige an droim a bheith fliuch aici, adeir siad
TUILLEADH (2) ▼
Sciorr mé faoin gcléibhín ar dhroim na leice agus cuireadh amach ar mo bhéal agus ar m'fhiacla sa locháinín mé. Níorbh í an tuairt a baineadh asam ba mheasa dhom chor ar bith, ach an scanradh. Tá na leacrachaí siúd an-bhealaithe
Is beag dhá easonóir a fuair sé siúd, deirimse leat, ach an cléibhín a chaitheamh droim ar ais agus a raibh ann a fhágáil mar sin
→
dromán
Is gearr ar a dhromán siúd, cléibhín móna a thabhairt abhaile. Tá sé leathan láidir, agus beagán eile ar a aire. Ach níl a fhios agam an ligfeadh an leisce dhó an oiread sin fhéin a dhéanamh
Ní stró duitse máistreás scoile a fháil, ach caithfidh mise déanamh suas le talmhaí eicínt a mbeidh dhá chráig mhóra gharbha uirthi agus clár droma le aghaidh an chléibhín!
→
díol 2
Is mór an díon trócaire í thíos ansiúd craptha anuas ar an splaincín sin agus gan fód aici le cur ina ceann. Ba mhór an grá dia do dhuine agaibh cupla cléibhín móna a chaitheamh thíos aici, nó préachfaidh sí ag buachailleacht na cupla aithinne úd