Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: claí

→ faiteach

Bhíodh muid an-fhaiteach fadó. Dhá bhfeiceadh muid póilí ná sagart ag teacht, ghabhfadh muid thar claí nó go dtéidís tharainn. Tá teanntás thairis sin sna daoine anois

+

→ faitíos

Is furasta faitíos a chur air sin. Torann ar bith a chloisfeadh sé taobh istigh de chlaí, thitfeadh sé as a sheasamh!

TUILLEADH (1) ▼

Cuir an sceach sa mbearna faitíos na heirimisce. Tá asail ag fálróid ar na bóithrí sin agus ghabhfaidís isteach ann ar an bpointe. Cén bhrí ach dhá leagaidís an claí thoir agus a dhul san iothlainn!

→ farasbarr

Tharasbarr cuthach a bhuail é nuair a chonaic sé fear na foghla ag ardú an chlaí

+

→ fiar

Th'anam ón diabhal, thug tú fiar rómhór don chlaí sin. Breá nach bhfuair tú dorú talúna agus a chur leis. Ní caoi ar bith é sin le claí a dhéanamh. Tá go leor talúna diomalaithe agat ansin

TUILLEADH (1) ▼

Fág an claí beagán ar fiar mar seo nuair a bheas tú dhá dhéanamh, i riocht is go mbeidh cosán isteach anseo agat. Níl maith ar bith dhuit é a ligint díreach

→ framsáil

Is tarbh oilbhéasach é sin aige. An bhfaca tú ariamh é ag framsáil agus duine ag dul thairis an bóthar. M'anam go gcuirfeadh sé a smut amach thar chlaí go dtí thú!

→ friochanta

Nach friochanta atá an laoidín sin. Ní maith a bhí a chosa déanta aige nuair a bhí sé ag breathnú soir thar claí. Má théann sé lena mháthair, is dual dó an bhradaíl a bheith ann. Ba é díol an chlampair í a choinneáil anoir thar an gclaí sin ach oiread

→ fág gan

Ní fhágfadh sé cloch sa gclaí gan caitheamh anuas murach gur bagraíodh air

→ fáinneog

Briseadh fáinneoig an bhus ansin thiar an áit ar bhuail sé faoin gclaí — tugtar ar an tosach amach ar fad é ón ngualainn; go háirid an bonnet

→ fálach

Breathnaigh amach faitíos na fálach thuas. Tá an cneámhaire d'asal sin, agus a cheann síos thar chlaí gharraí T. Mh. aige ar feadh an lae. Má théann sé ina chuid síol féir siúd, is measa duit é a tharraingt ort ná an tÁibhirseoir

→ féar

Níl tada siar le claí ach féar seangáin — féar beag cranda, (ach ní raibh aon phúiríní seangáin ann, ach an cineál céanna féir agus a bhíos orthu)

→ físeachaí

Ná raibh Dia leis anois mura bhfuil na físeachaí agus na pínneachaí corra aige de bharr a aistir! A theacht aniar anseo ag ropaireacht i ngeall ar uan a dhul thar claí air! Agus a chuid beathach féin i bhfoghail orainne chuile ré solais!

+

→ cab

Nuair a bheadh lán mhara rabharta mhóir ann, d'éireodh sí (an tuile) cab ar chab le claí na duirlinge.

TUILLEADH (1) ▼

Tá na meaingeals cab ar chab le barr an chlaí anois.

→ caidhfte

Tá caidhfte de lao ansin thiar agus dheamhan smut a leagfadh sé ar a chuid beatha. Nuair a thairg mé dhó é, séard a rinne sé é fhéin a chrapadh isteach i lúbainn an chlaí.

+

→ caidhl

Feicfidh tú an chaidhl chloch a rinne mé taobh amuigh ar an duirling agus níl ort ach do láimh a shá isteach faoin gclaí ar a n-aghaidh, agus gheobhaidh tú an scian ansin

TUILLEADH (1) ▼

Déan caidhlín de na píosaí bhuidéal sin go gcuirtear amach i bpoll an chlaí iad. Fainic Dia aithnítear, an dtiocfadh aon sclamh acub in do chois!

→ cailimhineog

Bhí an oiread tairt air agus gur scríob sé an chailimhineog de linn atá taobh istigh de chlaí ansin thiar ar thalamh J. Ph., agus d'ól sé suas a sháith dhi. Dheamhan a raibh sé d'fhoighid ann fanacht go bhfaigheadh sé deoch tigh Ch.

→ caolóid

Bhí mo chuid síl fhéin ídithe agus fuair mé an oiread ó T. Mh. agus a chroith na cupla caolóid a bhí thiar le claí dhom. Nach n-aithneofá an mhaith atá orthub thar an gcuid eile den gharraí!

→ catóg

Tá siad réabtha amach uileag agam as anois, cé is moite d'aon chatóig amháin atá thoir le claí ach is deacair le na catógaí céanna a dhul ar gcúl.

→ cleite

Bhí sé meata ag an ngamhain an áit nach ngabhfadh sé amach an bhearna dhó, agus ná raibh ann mura mbeireann sé chuige ar an ngamhain, idir chorp chleite is sciathán, agus nach gcaitheann sé amach thar an gclaí é.

→ colg

D'airigh an madadh easóg nó luch ann, arae chuir sé colg ar fhéin, agus d'ionsaigh air ag smúracht agus ag sméarthacht faoi bhun an chlaí.

→ cíosaigh

"Do thug mé mo pháircín, faoi chlaí is faoi fhál duit; Tá sé in am agat é a chíosú liom anois punt nó dhó; Gur leat a dhéanfas mé gálaí go dteaga an Fhéil Pádraic; Nó go seoladh na gamhna sa mbaile seo siar." (As Dónall Ó Dálaigh — dúirt an t-aithrisí — B. R. — do)

+

→ baile

Cuirtear páistí gan baisteadh i gclaí teorann an bhaile.

TUILLEADH (2) ▼

Níl sé idir dhá chlaí teorann an bhaile seo ar chaoi ar bith.

Tá sé ar éigean taobh thall de chlaí teorann an bhaile.

→ bealach

Tá sé leath bealaigh go claí go hard.

+

→ béalóg

Nuair a shíl mé a dhul isteach an bhéalóg sa ngarraí, ná raibh ann murar thit an claí in aon bhrúisc amháin go talamh. Bhí an t-ádh orm nár thit ceann de na gruáin (chloch) siúd ar mo chosa.

TUILLEADH (1) ▼

Téigí isteach an bhéalóig atá i lúbainn an chlaí ó thuaidh.

→ cromnasc

Níl cromnasc fhéin in ann an mallaíodóir d'asal sin a chuibhriú. Chuir mé cromnasc air, tá dhá lá ó shin, agus meas tú nár leag sé brúisc den chlaí ina dhiaidh sin.

→ seanbhaile

Cén éadáil atá le fáil agat chois an chlaí seo. Ní áit buaile ná seanbhaile d'aon duine é, agus chomh crotalach agus atá an aimsir.

→ beo 1

Diabhal bean in do thír chomh beo chomh scolbánta léithe fós. Chonaic mé ag dul thar chlaí ansin thiar í an lá faoi dheireadh, agus dar mo choinsias, ba mhaith an dícheall dhom a dhul thairis más agam atá an óige.

→ bhíogaíl

Chuala mé an ghoisín roilleach ag bhíogaíl istigh i bpoll an chlaí. Tá mé ag ceapadh gur easóg a d'ardaigh léithe í.

→ bile buaic

Nach fánach an t-údar a bhí acub le dhul sa mbile buaic ar an díthreabhach bocht sin — scáth cupla caoirín a dhul thar claí.

+

→ bioraím

Ní bhioróidh mé an claí sin go mbí an cur críochnaithe agam

TUILLEADH (6) ▼

Níl aon chlaí ag gabháil leis nach bhfuil bioraithe aige.

Ní mór an claí ó thuaidh a bhiorú as éadan.

Dhá mbioraíteá an claí céanna chuile lá a d'éireodh ort, 'sé an cás céanna é. Bheadh sé curtha in aer aríst ag daoine atá ag gabháil thart an bóthar.

'Sé anois a thráth muis, ag biorú an chlaí nuair atá an fhoghail déanta.

Ní fiú dhuit a dhul ag bacadh leis an gclaí sin a bhiorú go mbí na claíochaí uileag ar aon bhiorú amháin againn.

Bhí an claí bioraithe agam suas go barr nuair a thit sé in aon bhrúisc amháin go talamh aríst théis mo chuid anró.

→ bior

Caithfidh tú an t-asal sin a cheangal — cromnasc nó rud eicínt a chur air a cheansós agus a smachtós é — arae tá bior air go dté sé thar chlaí na comharsan.

→ blioscán

Bhí sé ag cur bhlioscán in aer amach thar claí.

→ bocht 1

'Sé an tsiocair a bhí agam i dtosach, mé a bheith ag biorú claí ar gharraí na bplandaí ansin thiar agus thit spalla ar ucht mo choise. D'fhan mar sin go cheann cupla lá agus rinne sí bracha. Dhá shileadh a lig mé aisti ó shin, ach is bocht an bhail atá uirthi fós.

→ bocht 2

Is mairg a ligfeadh a rún le bocht ná nocht. Ar chuala tú ariamh é: is mairg a ligfeadh a rún le bun an chlaí go seasadh sé ar a bharr.

→ bodhránach

Dheamhan ann ach bodhránach bradach. Bhí sé chomh maith dhuit go díreach glan a dhul ag caint leis an gclaí le dhul ag caint leis.

→ bruach

Tá an carnán cloch bruach ar bhruach le barr an chlaí anois. Cuirfidh an carnán siúd clocha briste go M.

→ brád

Shíl mé nuair a chonaic má an brádán go ndéanfadh sé lá sa gclaí (fc. claí)

→ bréinleach

Tá fásach féir leis an gclaí thiar, ach má tá, is bréinleach é fré chéile. Tá an chuid eile den gharraí crinnte go grinneall acub (.i. ag na beithígh) — níl aon tothlú acu leis an mbréinleach, ach tá an chuid eile den gharraí ite go créafóig acu.

claí (50+)