cosa (63)
→
daingean
Tá cosa i dteannta air ansiúd chomh daingean agus nach gcuirfeadh tonna púdair — tada leis — as é
→
damnaigh
Ní fhéadaim a dhul soir i mbéalbhachaí an bhaile seo thoir beag ná mór nach bhfuil mé damnaithe aige ag cur comaoine orm agus do mo tharraingt isteach i dtithe ósta as cosa i dtaca. Ach is maith atá a fhios agamsa céard atá ag goilliúint ar an mbuachaill sin
→
danra
Ní raibh de chailleadh chor ar bith ar an mbarr uachtair. Diabhal mé go raibh, agus an mhóin roinnt sceiteach féin — briosc adéarfá. Ach nuair a theann mé síos sa mbarr láir agus sa mbarr íochtair, bhí sí danra a dheartháir — danra. B'éigean dom cosa i dtaca a chur orm féin ar an mbinse leis an sleán a chur thríthi. Rinne an barr íochtair puca críochnaithe dhíom
Diabhal an féidir go ndaoirseoidh siad tuilleadh. Má dhaoirsíonn muis, fágtar ansin acu féin iad agus imíodh muid sna cosa boinn. Is iomaí fear maith ariamh a mb'éigean dó imeacht sna bonnaíochaí
→
daol
Ó rud eicínt nár thaitnigh leis anois a fuair sé an daol sin muis. An iníon atá ag cur a cosa uaithi aríst ag iarraidh a dhul go Sasana. An t-am deiridh a ndearna sí Sasana a shamhailt leis, bhí sé ag dul sna fraitheachaí go ceann míosa, agus thagadh daolanna an diabhail ann dhá gcainteá (gcaintíteá) ar aon duine a bhí i Sasana leis. Tá sé caite ina cheann críochnaithe aige gur i ndiaidh Ph. Mh. atá sí ag dul ann; agus chuile eallach aige ach é sin
→
dealbh 2
Theagadh sé thíos againne chuile oíche dhár dhealbh an ghrian, nó gur buaileadh suas as na cosa é faoi dheireadh, agus go mb'éigean dó fanacht istigh. Má ba fliuch fuar an oíche, theagadh sé. Sílim nár loic sé an oíche féin ar feadh scór blianta …
→
dealg
Níl aon lá san aer nach bhfuil na cosa buailte suas acu le deilgne. Bíonn muid ag iarraidh orthu na bróga a choinneáil orthu, ach níl aon mhaith acu ann ina dhiaidh sin go ngreada siad sna boinn. Tá a shliocht orthu
+
→
déan 1
Tabhair cead dó a shlat a dhéanamh. Ar ndóigh ní ag iarraidh é a chur suas uirthi as cosa i dtaca a bheifeá. Tabhair ionú dó. Tiocfaidh an-tsearrach uaidh sin
TUILLEADH (4) ▼
Is diabhlaí nach bhfuil aon tsiúl ag an lao sin fós. Shílfeá nach mbeadh an fhad sin air go mbeadh na cosa déanta aige. Ní cheal muis nach bhfuil sé ag ól bhainne é. Ólann sé taoscán an bhuicéid dhá cheann de ló
Nach beag an mhoill a bhíos orthu ina dhiaidh sin nó go mbíonn na cosa déanta acu, théis chomh lag agus a bhíos siad. Chonaic mé uainín meirbh a bhí againn anseo an bhliain cheana, agus ní raibh siad déanta aige go ceann coicíse, ach más ea, ba donacht a bhí dhá dhéanamh air. Ní raibh lúd ar bith iontu go ceann fada
Ar chuala tú faoin gcailligh siúd a hiompraíodh go dtí an reilig. Ba gearr go raibh na cosa déanta aici, nuair a theann an faitíos léithe. Deir siad é: nuair is crua don chailligh caithfidh sí rith
Shílfeá théis a bheith ina luí gan cor ná car sa bplástar sin (othar eitinne) ar feadh dhá bhliain, go mba mhaith an scaitheamh go mbeadh a cosa déanta aríst aici, agus bíodh arann fhéin iontu. Ach deir siad go raibh siúl aici an lá ar baineadh as an bplástar í. Moladh go deo le Dia, is mór a bhíos ag cuid de na daoine le dhul thríd
→
deascán
Is gearr ó nach raibh duine as an deascán in ann siúl chomh fada leis an ngort, ach tá siad bainte as a gcleachta le cupla bliain — tá sin. Má fhaigheann siad cupla bliain eile de, diabhal mé go mbeidh na cosa sách aclaí acu aríst
→
deasú
Gearr an dris fhireann sin. Is olc an éadáil ag cosa í sin — is olc sin! Sin é anois an deasú uirthi! Ní stróicfidh sí aon duine níos mó
+
Tá na cosa deiridh buailte suas aici
TUILLEADH (3) ▼
Tá rud eicínt uirthi i gceann de na cosa deiridh
Dhá bhfeictheá í ag éirí ar a cosa deiridh
Shílfeá nach bhfuil aon tapa mhór inti as na cosa deiridh ar chaoi ar bith
+
→
deis
Chonaic tú an deis a bhí ar chois an asail ar maidin. Bhí sé ag imeacht ar thrí cosa. Casadh i ndrochphas eicínt aréir é — mura in iothlainn Mh. é. Ní bheadh carghas ar bith aige sin é a dhonú
TUILLEADH (2) ▼
Is caillte an deis atá mar sin air ag imeacht ar thrí cosa. B'fhéidir dhá mbeireadh sibh air, agus breathnú ar an gcrúib, go mbeadh a fhios agaibh céard atá ag goilliúint air
Chuirfeadh sí cosa beaga faoi na glasógaí ag caint. Mo léan géar nach aici atá an teanga ar a deis. Bheadh sé fánach ag mo leithidese a dhul ag coinneáil cabaireachta léithe
→
dia 1
Tá sé baclámhach ó bhroinn. Agus dheamhan a bhfuil thairis sin de theanntás aige ar na cosa ach oiread. Go deimhin is duine le Dia é, go bhfóire Dia orainn!
→
diaidh
Níl doras ar bith in ann seasamh léithe. Pé ar bith caoi sa domhan a gceanglaím í, ionsaíonn uirthi ag dul i ndiaidh a tóna nó go bhfaighe sí ligean ar an doras. Tabharfaidh sí na cosa deiridh ansin dó, agus chaithfeadh sí an oíche ar fad dhá chiceáil nó go mbriseadh sí é ar uain nó ar éigean
+
Bhí caoirigh againn anseo trip(uair, babhta) ar an sliabh, agus tháinig siad uair eicínt anuas i mbarra garbha Sh. Mh. Nach diabhaltaí díbheirgeach anois a bhí sé agus gur bhuail sé seirín ar chuile cheann beo acu. Níor thug muid faoi deara iad ariamh go raibh na cosa i gcruth titim dhíobh. Céard adéarfá leis an mbithiúnach sin. 'Sé is mó mailís ar an mbaile sin. Fear a chuirfeadh seirín ar do chaora nach raibh sé chomh maith dhó a dhul agus a dícheannadh in éineacht. Ba é ba ghnaíúla dhó
TUILLEADH (1) ▼
Duine an-díbheirgeach é. Bhí mé lá anseo ag an doras ag dul amach le cuid an chapaill agus cé a thiocfadh aniar an bóthar chugam ag spaisteoireacht nach é (ach é). Ní raibh a dhul ar m'aghaidh ná ar gcúl agam. Bhí mé i ngreim. 'Ní théann tusa ag an aifreann a Ph.,' arsa seisean. 'Ní théim le gairid a Athair S.,' arsa mise. 'Ní airím ar fónamh. Tá mé buailte suas as na cosa ar fad.' 'Níl aon bhualadh suas ort le do chuid oibre,' arsa seisean go beo drochmhúinte. 'Is beag a bhéarfadh orm snaidhm den mhaide seo' — bhí maide láimhe aige — 'a thabhairt ar na huillinneachaí dhuit agus bheifeá buailte suas as na lámha chomh maith le na cosa ansin.' M'anam gur dhúirt, agus go ndéanfadh. Bíodh chuile dhuine ar a shon féin air siúd. 'Sé an sagart is doghrainní agus is díbheirgí é dhá bhfaca mise le mo linn féin ar chaoi ar bith
→
díol 2
Rinne sé an oiread iarratais, agus é dhá eiteachtáil i chuile áit, agus go mba díon déirce leis bean ar bith a fháil sa deireadh, dhá mba iníon ceannaí reaigeannaí féin í. Shílfeá go raibh a dhóthain teacht i láthair ann muis, agus a dhíol brá gill air, le go mbeadh mná sna cosa in airde ina dhiaidh. Ach thug siad uileag fuath dhó hé brí cén fáth a bhí leis
→
dírigh
A bhfuil d'arm faoin domhan ní dhíreodh an reanglachán siúd. Tá sé crotach ó Dhia agus ón saol. Dhá leathchéad nár mhór a chur siar faoina mhuineál i gcruth is go gcuirfí dronn siar air as cosa i dtaca. Mura ndíríodh sin é, bheadh sé fánach a bheith ag iarraidh é a dhíriú. Sílim go mb'fhearr é a fhágáil lena anó féin. Tá sé ina chamalóid rómhór lena dhíriú choíchin
→
díth
Tá sé ag cinnt air poistín ar bith a fháil, agus ní de dhíth cainte é ach oiread. Chuirfeadh sé cosa beaga faoi na glasógaí le teann cainte
→
dó 1
Níl dó tine leath chomh dona le dó uisce. Cneasaíonn an dó tine gan aon stró mar is dó glan é, ach is drochlot é an dó eile. Bíonn an oiread léarsachaí (léasrachaí) agus puchóideachaí ina dhiaidh agus gur mór an tseanmóir é. Níl a fhios agam féin an bhfuil aon rath le teanga an tsionnaigh ar dhó. Níl cinneadh léithe ar lot ar bith eile ar chaoi ar bith. 'Sí an cailín í le deilgne agus fleascannaí a thabhairt as cosa agus as lámha
→
dochtúr
Dochtúirí na cruinne ní thabharfadh aon fhuarú dom, nó gur tarraingíodh amach í as cosa i dtaca. Is fada a chaith sé ag cragairt (cnagairt) agus ag criongán léithe shula fuair an teanchair aon ghreim uirthi (bun d'fhiacail), ach nuair a fuair, fuair sí crúscadh
Má tá doicheall aici leat, tá rud agatsa le déanamh: a dhul amach thairti agus do phort feadaíola thuas agat, mar a bhíodh ag B. Ph. Sh. chuile uair dá gcastaí an bhean leis an t-am a raibh siad in árachaigh a chéile. Diabhal focal bréige ann. Port chomh croíúil agus a chuala tú ariamh. Dhá mba aon bhean eile faoin domhan í, sciorrfadh na cosa uaithi ag damhsa leis
+
→
domhan
Fir an domhain agus ní bhainfidís feanc as nuair a chuir sé cosa i dteannta air féin, ach é in aon ghróigín amháin ansiúd
TUILLEADH (1) ▼
Tá fuacht an domhain sna cosa orm ó d'fhliuch mé mé fhéin ar maidin
→
dóthain
Breá nár fhan sí ina dóthain lá is gur chas Dia ina dóthain í. Ach ní fhanfadh. Bhí sí ró-aerach agus an iomarca fonn amach uirthi. Sin é a d'fhága a cosa nite
→
drandal
'Sé drandal an mhagaidh a bhí ar chuile dhuine dhá dhream ariamh. Chonaic mise a athair — P. Mh. agus a uncail R. Ph. — agus chabálfadh chaon dhuine acu thú le dea-chaint. Ní raibh scéal ná amhrán acu, ach an nathaíocht bheag sin. Ach chuirfidís cosa beaga faoi na glasógaí leis sin féin
→
draoi
Tá an draoi gaotaireachta aige agus gan cur leis ar bith. Chonaic mé ar an ngaisce sin thoir tí S. Ph. anuraidh é. Dhéanfadh sé cat agus dá rioball. Bhí sé ag baint achrainn as cosa i dtaca as mac L. Bhuail J. na P. isteach. Níor fhan smid aige ar an toirt
Tá sí ag imeacht mar sin agus a cuid eochraí i mbarr an duáin aici, ach ní rachainn i mbannaí nach gcodlaíonn sí ar chuasnóig dhreancaidí chuile oíche sa leaba ina dhiaidh sin. Ar ndóigh, ar chuala tú ariamh é: ceann cíortha a dhíolas na cosa
Ar na drochóirí dhó féin a bhuail sé faoin mótar sin. Tá daoine ann le haghaidh mótars ach m'anam nárbh eisean é. Níl aon mhaith ag talmhaí a bheith ag comórtas le boicíní muran leis féin a chuid talúna a chaitheamh in aer agus ceird a dhéanamh den mhótar. Ach maidir le bheith ag iarraidh an dá thrá a fhreastal, m'anam go bhfuil sé fánach aige. Sin é an rud a d'fhága cosa Ph. nite, ach ní raibh aon ghair ag aon duine a dhul ag cur chomhairle air: "a chomhairle féin do mhac dhanartha" adeir siad
Chuaigh sé tharam féin agus rinne sé droichead díom. Dheamhan deoir den phórtar a thairg sé dhom, théis go raibh sé ag cur muigín dhe ar J. Th. a bhí le mo thaobh. Cosa fuara a bhí siad a thabhairt orm féin faoi rá is go ndeachaigh mé ann gan chuireadh
+
→
droim
Dar leat is gearr an t-achar é, ach ina dhiaidh sin agus uileag, bhí an lá thar droim nuair a bhí mé sa mbaile. Ach níl tapa ar bith fanta sna cosa agam le gairid. Diabhal mé nuair a bhíos na beithígh seolta suas go dtí B. Sh. agam chuile lá go mbím séidte, agus tabhair séidte air scaití. Tá mo chuid coisíochtsa anois ar iarraidh, ní ag ceasacht ar Dhia é
TUILLEADH (1) ▼
Is maith a chruthós S. Ch. nó cuirfidh an coinnleoir de mhac sin aige de dhroim tí é dhá mhéad í a dheis. Tá sé in ainm is a bheith ag dul ina dhochtúr ach sin í an dochtúireacht eile. Nuair a bheadh aige a bheith istigh sa gColáiste, 'sé an áit a mbíonn sé thíos i bparlús J. in éindí le bean na mbrístí ag cur óil uirthi as cosa i dtaca. Is maith an dóigh dhó a bheith ar an gceird sin! Deirim leat nach bhfágfaidh sé bonn bán ar a athair, sin nó tá airgead ina chocaí beaga aige
→
drúcht
Chuir mé aithne uirthi go minic gan a dhul amach sa drúcht d'uireasa a bróga. Ach b'aon mhaith amháin dom é. Ritheadh sí amach sna cosa boinn i gcónaí
+
→
duailín
Thug sí cosa ar duailín dó. Sin é an chaoi ar thug sí abhaile é — suí aniar ar ghualainn duine agus cos ar gach aon ghualainn ar sliobarna aniar
TUILLEADH (4) ▼
Ag iarraidh cois ar duailín a dhéanamh atá tú. Dar fia ní bhfaighidh tú a chead muis. Meas tú an bhfuil rud ar bith ar m'airese ach cosa ar duailín a thabhairt duitse théis mo lae
Ní haighdeá atá sé a iarraidh ach cosa ar duailín. Suas leat ar an mbord mar sin agus tabharfaidh mise dhuit é. Seol leat
Tá an bhean siúd aige chomh beag agus go bhféadfadh sé a tabhairt i chuile áit agus a cosa ar duailín. Is beag an stró a bheadh air: feithideach cloíte caite í
Bhí fear mór anseo thíos sa show agus 'sé an obair a bhíodh air, ag tabhairt cosa ar duailín do na gasúir uileag. Bhíodh a mh'anam, ag sodar timpeall an gharraí leo agus chuile dhuine atá ag iarraidh marcaíocht a fháil air. Tarraingíonn chuile ealaín na pínneachaí chreidim
→
dubh 3
Dubhaíonn siad cúnamh maith de phíosa talúna chuile lá, ainneoin go ndéanann siad a gcuid freastail féin. Ach is suarach an t-ionadh é! Bíonn siad amuigh leis an scairtmhaidin agus ní scoireann siad go mbíonn an dubh ar an oíche. B'fhurasta do chuile dhuine dúchan a dhéanamh dhá dtéadh sé di chomh dúshlánach sin — as cosa i dtaca. Ach fágfaidh siad ina ndiaidh é chomh maith leis an té a ghlacfas an saol go réidh!
Diabhal mé go bhfuil sé ag cur dubhoighre as cosa i dtaca. Beidh reolach ar bhóithrí amárach
→
duine
Muise ní raibh ná aon duine dhár tháinig ar a chine ariamh ina dhuine uasal. Daoine uaisle anuas de lota na gcearc! Ach dhá ndéanadh floscaíocht dóibh é, bhí siad in ann cosa beaga a chur faoi na glasógaí
+
→
dúrúch
Tá dúrúch ar an mbó sin ag imeacht. Chaith sí an claí amach as an ngarraí inniu. As go brách léithe síos an bóthar agus fhóbair gur mharaigh mótar í ag ceann an bhóithrín. Leag sí an bhearna isteach i gclaí T. Sh. agus chuir sí na beithígh thrína chéile. Dheamhan cónú a rinne sí ansin go ndeachaigh sí sna cosa in airde bóithrín an chladaigh agus chloisfeá thiar aduaidh í ag géimneach. Chas D. Sh. Mh. aníos aríst í agus bhí sí ag iontú soir an bóthar murach go ndeachaigh mé roimpi agus a cur aníos go teach. Shíl mé i dtosach gur dúrúch dárach a bhí uirthi, ach dheamhan glae ná a dhath a bhí léithe. Thug mé chuig an tarbh í, ach ní dáir ar bith a bhí uirthi. Fuílleach a thug sé le déanamh dhom coinneáil léithe ar an mbealach anuas, agus murach scorachín le S. Mh. A., bheadh sí bailithe soir an bóthar aríst orm thar éis mo dhíchill. Sin í an diabhlánach agat. Bhí an dúrúch céanna anoir aríst uirthi — ag rith, ag géimneach agus ag gabháil dhá tóin in airde. Ach dar brí an leabhair ach a bhfuair mise istigh ar an tsráid í, thug mé cró dhi, agus fanóidh sí ansin go n-athraí sí béasa. Dheamhan greim le n-ithe a thug mé di ó shin, ná cuid de ghreim. B'fhéidir go mbainfeadh an t-ocras an dúrúch di. Mura mbaine, bainfidh neart maide di é. Tá an clampar ar bhó ar bith aniar as Conamara céanna
TUILLEADH (1) ▼
Diabhal a leithide de dhúrúch agus atá uirthi sin. Ní dhearna sí aon chónaí ó mhaidin ach ar an dúrúch sin síos agus suas an pháirc, go sílfeá gur gridill dearga a bhí lena cosa. Sin í an cailín agat! Séard atá uirthi anois nuair nár fágadh i ngarranta an chladaigh í. Tá sí an-cheanúil ar gharrantaí an chladaigh. Má mhaireann di ar an dúrúch údan, dheamhan a cos a chónós go n-imí sí as an bpáirc. Ach tá sí réidh le garrantaí an chladaigh go Samhain seo chugainn aríst
Meas tú ar éirigh aon ghortú den chapall. Tá sí ag dul amach uileag ar cheann de na cosa tosaigh