Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: gála

→ dáil

Diabhal mé go bhfuil sé i ndáil le ina ghála

→ dealg

Níl sé inrásta a dhul chuig an teach aige anois chor ar bith le deilgne. Bhioraigh sé an iothlainn le sceacha, agus streachail na gasúir nó an gála anuas aríst iad agus tá an bóithrín druidte leo anois. Níl a fhios agam cén chaoi a seolann siad bó ar bith acu

→ déan 1

Rinne sé an-ghála aréir. Shíl mé go dtógfadh sé an seanbhothán dhá lúdrachaí

→ deannachtach

Níl aimsir dá dheannachtaí nach dtéann curachóirí na T. B. sin chun farraige. Tá siad in araíocht é a bharraíocht ar ghála ar bith. An lá nach dtiocfá síos 'na chladaigh, ná tada leis, bheidís amuigh an lá sin. Ar ndóigh níl curachóirí ar bith inchinniúint orthu

→ dearg 1

'Sé an fáth a dtugann siad stoirm dhearg uirthi: dearg atá an gála agus an ghaoth. Chuala mé fadó é (deirtear seo)

→ deis

Bheadh an scéal ceart go leor dhá bhféadthaí na gálaí sin a íoc ar ais uair ar bith a dtiocfadh sé ar dheis duine, ach ní fhéadfaí. Caithfidh duine a bheith suas leis an lá cairde. Mura mbeadh "bháfaidís" a mbeadh ag gabháil leat

→ deisigh

Sin oíche, dar leat, atá deisithe amach ar ghála. An gcloiseann tú na soinneáin sin? Diabhal cleith a fhágfas siad ar an teach mura bhfuil ag Dia

→ dian

Tá an gála seo dubhdhéan ar an arbhar. Scoirfidh sé uileag é

→ díbeartha

Tá an áit siúd a bhfuil sé chomh rite, chomh díbeartha le tamhnóig i lár an tsléibhe. Ní fhaca mé aon áit go hiomaí is mó a fhuagraíos gála ná é. Bhí mé thuas ann oíche ar cuairt anuraidh, agus shílfeá go raibh an teach dhá thógáil dhá lúdracha leis an gcaoi a raibh an ceann ag sníomh agus ag gíoscán

→ dímheasctha

Tá an aimsir an-dímheasctha. Ní túisce ina shamhradh ná ina gheimhreadh é. Bhí scaitheamh den tráthnóna inné go haoibhinn, ach chuaigh sé ar ghála ansin ag dul a chodladh dhúinn. Is aimsir í nach bhfuil muiníneach chor ar bith

→ dochar

Is beag an dochar do Ph. fuacht féin a bheith air, thuas ansin ar aghaidh na riteachta ó mhaidin sna barrannaí garbha sin, agus an gála dhá chriathrú. Áit gan foscadh ar bith é. Is maith an clúdadh nár mhór do dhuine a bheith air agus an aimsir atá ann — aimsir choimhthíoch críochnaithe

→ dual 2

Níor mhór dhó sin súgán dhá dhual. Tá fuagairt an ghála ansin

→ dún

Is beag an dúnadh atá ag teastáil uaithi. Níor chall bacadh chor ar bith léithe mura mbeadh an iomarca gála isteach inti agus go bhfuadódh sé a bhfuil ar an mbord seo

→ téigh ar

B'aisteach an bhliain í sin. Bhí spalpadh ann ó Lá Bealtaine go dtí Lá Fhéil Shan Seáin, agus chuaigh sé ar ghála ansin: gaotalach bhradach as gaoith aniar aduaidh. Bhí garraí an tS. curtha agam faoi fhataí an bhliain chéanna, agus ní raibh barrann ag gabháil leis nach raibh scortha an chéad tseachtain de July

→ téigh chun

Is cosúil le tráthnóna é a rachadh chun gála

→ téigh thart

Chuaigh an gála sin thart an-éasca — níor bhain sé mórán as; ní raibh an gála i bhfad ar siúl

gála (16)