→
dúil
tóir (24)
→
daba
Bhí an-tóir aige ariamh fhéin ar an daba, ach ba bheag nár chuir sé a shúil thar a chuid inniu. Bhí a dhá shúil iontaithe ina cheann. Murach gur éirigh Dia leis an cnáimh a chur aniar, ní raibh an nóiméad féin moille air go mbeadh sé tachta
→
déag
Céad slán don tsaol sin féin nuair a bhí muid inár mbríthin (bíthin — r sciorrach) óg. Bhí muid sna déaga an uair sin. Shíl muid nach mbeadh muid in oirbheart go brách, ag caitheamh píopa, ag ól, ag dul ag damhsaí. Is beag an tóir atá ar dhamhsaí inniu againn. Is amhlaidh é: nuair a chríonas an tslat, is deacair a sníomh ina gad …
+
→
deargán
Sin deargán. Bhíodh an-tóir ag daoine roimhe seo air, ach ní hé an oiread sin a mbíonn a bplé anois leis
TUILLEADH (1) ▼
Bhí tóir acu ariamh ar an gcnuasach chladaigh. Ní dheachaigh mé isteach ariamh ann nach mbeadh iascáin nó toit bhairnigh nó deargán thíos ann. Dar mo choinsias, má bhíodh fhéin, ba bheag an locht iad. Thabharfainn mo dhá shúil anois ar ruainne deargáin dá mbeadh sé agam
→
deascán
Thug sé deascán mór éisc as Gaillimh leis. Diabhal bréag nach dtug. Bhí tóir ar an anlann ariamh féin aige. Ní bheidh an turaíocht aige nó is cinniúint air é
→
deis
Tá deiseannaí ar an saol anois ag aos óg nach raibh fadó ann. 'Sé an chaoi a raibh sé fadó, ní raibh ann ach Meiriceá, ach ó thosaigh an Ghaeilge ag teacht amach, is iomaí duine a bhfuil posta ag éirí leis dhá barr. Shílfeá nach mórán tóir ag cuid acu uirthi ina dhiaidh sin agus uileag
→
dia 2
Lomadh Luain agus marbhfháisc ar an asal sin, mura bhfuil lasctha aríst dó. Caithfear a dhul ar a thóir anois muis, faitíos na fálach thuas
→
diallait
Sa saol a tháinig sé go bhfuil na diallaiteachaí ag imeacht aríst. Tuilleadh diabhail acu anois, théis a raibh de thóir acu ar bhusannaí
→
díle 1
Crois Críosta choisreacan Dé orainn. Ar ndóigh ní amach sa díle sin a ghabhfá. Má théann, beidh tú in do líbín shula bheas tú ag ceann an bhóthair. Is diabhaltaí an tóir atá aige ar an mbáistigh i gcónaí
Nuair a chuaigh mé isteach ann tráthnóna ní raibh solas ná léargas ann ach díogarnach bheag a bhí ar an tine, agus 'sé an áit a raibh sé féin sínte ó chluais go rioball ar an stól agus é ina shrann chodlata. Bhí sé amuigh aríst aréir ag déanamh aos díobhaill. Is diabhlaí an tóir atá aige ar na mná — chuile lá ariamh. 'Siad na mná a ghiorrós leis mura bhfuil ag Dia
+
Bhí sé sin an-santach i dtosach, ach tá sé an-tsiléigeach anois. Níor fhan tóir mhór ar bith aige ar an obair
TUILLEADH (3) ▼
Chreidim go bhfuil sé théis an tae a dhiúltú ar fad. Ar ndóigh diúltaithe atá sé ag na daoine scáth a bhfuil le fáil dhe. An méid sin féin muis bíonn muid dúlaí aige … Bhí an-tóir aigesean air muis. Ní raibh ann ach "caith síos dhá bhlogam tae" chuile ré solais
Is mó dhá fhonn atá orm na fataí a dhiúltú ar fad. Níl siad ag teacht liom. Chuile uair dhá n-ithim iad, cuireann siad múisiam eicínt orm. Airím chomh trom ar mo chroí iad. Agus tá an-tóir go deo agam orthu. Is cosúil nach bhfeileann siad dom ina dhiaidh sin
Ní féidir gur dhiúltaigh tú an fiach ar fad théis a raibh de thóir agat air. Ab iad na coin a chuaigh in t'aghaidh, nó ab é an tapa atá ag imeacht asat … D'éireodh dhuit feasta choíchin. Is furasta cur agat anois, ach an oiread liom féin
→
dlí
Ní fhaca mé aon duine fós ariamh ag buachtáil tada ar an dlí, dhá mhéad tóir dá mbeadh aige air
Íoc do chuid dliteanais agus ná bí ag tuilleamaí le aon duine — le siopa, le póilí, le fear próiseannaí ná eile. Sin é adéarfainnse. Dheamhan duine a bhfaca mise tóir ar an dlí ariamh aige, nach bhfuair a dhóthain dhó (dhe) sa deireadh. Tá a dhonacht féin sa dlí i gcónaí
→
dol 1
Teagann dola leabhar chuige chuile sheachtain hé brí céard a dhéanas sé leo. Dhá mbeadh sé chomh maith le Haraístatail, ní fhéadfadh sé an méid siúd leabhar a léamh. Is diabhaltaí go deo an tóir atá aige ar leabhra agus ar pháipéir. 'Sé an chéad duine dhá chine é a raibh focal scoláireachta ina phluic
→
Dónall
Ó rinne tú Dónall na Gréine anois dó (de), oibrigh ort agus déan Cailín an Staicín Eorna dhó. Críochnóidh sin faoi shlacht é. Is diabhlaí an tóir a bhí ar an ngráiscínteacht ariamh féin agat
→
droim
Bhí caoirigh againne muis thuas ansin ar dhroim an chnoic sin i gcaitheamh an tsneachta mhóir, agus dheamhan lá clóice a bhí orthu nuair a chuathas ar a dtóir théis na coscairte. Nár dhiabhaltaí an seasamh acu é!
→
dual 2
Gheobhaidh sé dual na droinne den chúirtéireacht shula éireos sé aisti. Nach aige atá an tóir uirthi! Bhí buannaíocht eicínt acu sin uileag le na mná
Tá tú ar loirg na dubhchosaí! 'Speánfaidh mise dhuit anois í … Ní hin í go háirid. Sin sceamhachaí fia. Tá sí anseo thíos sna huláin. Bíonn an-tóir ag na strainséaraí uirthi. Ardaíonn siad glac di leo i gcónaí nuair a bhíos siad anseo … An bhfeiceann tú anois í? Sin í anois an dubhchosach. Cheal nach mbíonn sí amuigh agaibhse chor ar bith? … Tá an iomarca fuaraíochta san aer amuigh ansin, agus na daoine ródhoriarach! Tá míneadas agus mánlacht i muintir Árann nach bhfuil sna slóchtaithe!
Chuaigh mé de dhubhscríb ar a thóir ach thug sé na haobha uaim. Níor mhór dhó. Dá bhfaighinnse greim air, bheadh an tseamair Mhuire aige dhá dtugadh sé a chnámha slán uaim
→
téigh i
Dheamhan a fhios agam nach fear thú a ghabhfadh in do bháicéara fós. Tá an-tóir ar an bhfuint agat