Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: trí

→ fara

Ab é an seanbhicycle sin. Beannacht Dé dhuit agus caith ar an bhfara é. Ar ndóigh, ní thabharfadh sé sin trí choisméigeachaí na trócaire thú

→ feadhain

Ronnachaí ar fad a bhí san eangach. Chuile bhreac ar an bhfeadhain acu. Diabhal mé go sílim go raibh trí chéad aige. Ba bhreá an dola éisc é

→ feadhnach

Thug an leoraí feadhnach diabhalta móna leis. Chuir sé trí fhód de mhaolóig suas. M'anam nárbh fholáir dó sé phunt deich a thabhairt ar an leoraí úd: gur ag fear an leoraí a bhí an bhuntáiste ina dhiaidh sin

→ fearadh

Is fearadh do ghasúir an cócó seo. Bheidís thart dhá uireasa agus chomh deireanach agus a choinnítear ag an scoil anois iad. Ligtí amach ar bhuille an trí fadó iad — is maith nó is áirge do ghasúir é; it will have a good effect on children; it will benefit them; it is a great asset to them

→ fios

B'fhaide dhuit ná fios do shaoil an oíche siúd. Ghabhfadh an sioc a bhí ann thrí chlár daraí. Sháraigh muid í ina dhiaidh sin, buíochas le Dia

→ fliuch 1

Trí bhrat a d'fhliuchadh Oisín sa ló le deora aithrí as a shúile

→ focal

Na trí rud is fealltaí: cois chapaill, fiacail madaidh nó focal duine uasail

→ folach 1

Is daor an ailím folach féin a cheannacht anois ní áirím mála. Deir siad go bhfuil málaí dhá ndíol i nGaillimh ar thrí is sé pínne

→ fortabháil

M'anam nach beag dom a bhfuil ag fortabháil orm cheana agus gan tusa a dhul ag cur tuillidh orm. Cén chaoi a bhféadfainnse a bheith san airdeall ar do chuid beathach. Tá mo chuid fhéin ag déanamh cíor tuaifil díom. Má ba leat féarach a cheannacht, bhí agat é a fháil in aice láthair: sin nó ligean dó ar fad. Bheadh bó trí lá báite nó basctha ansin thuas shul má gheofaí í

→ fothair

Tá féar agus fothair aige sin, agus is beag an dochar dhó agus a gcuireann sé de mhúirín agus de leasú air. Thug sé suas le trí thonna amach as an bhfóidín i mbliana

+

→ fág ag

D'fhágfainn trí phíosa a bheith sa ngarraí sin. Tá sin ann go réidh

TUILLEADH (1) ▼

D'fhága sé trí charr feamainne ag an gcoca. Sin rud nach raibh ann muis

→ fág ar

D'fhága an misinéara i gcionn an phoitín sa gcúlteach é an lá sin. Thar éis an aifrinn thug siad amach é nó gur chur siad thrí lasadh é. Ach bhí mo dhuine ar meisce lá arna mhárach. Nuair a fiafraíodh dhe cá bhfuair sé é, séard adúirt sé: 'an té a chruthaigh neamh agus talamh níor fhága sé é fhéin ar deireadh.' Ba in é an fear agat le fágáil i gcionn poitín!

→ fág i

Sílimse go bhfuil sé deich míle. Deir tusa nach bhfuil sé ach hocht míle go leith. Fágfaidh muid ina hocht míle go leith é. Deir tusa go siúlfadh bean trom trí mhíle san uair. Ach m'anam nár shiúil tusa aon hocht míle go leith in imeacht dhá uair: gurbh fhada uait é

→ fág

Trí is toistiún ar scór uibheachaí. Sin é a d'fhágfadh dhá phínn ar an gceann. Ní taobh le dhá phínn a bhainfí dhíot muise dhá dtéiteá dhá gceannacht sa siopa

→ fágtha

Spreangaide fhágtha de bhean í. Tá sí caolaithe ar fad. Ghabhfadh sí amach thrí chró snáthaide

+

→ fáinne

Bhreathnaigh sí thrí fháinne na feiceála agus chonaic sí dúchan na gcéadta ag déanamh uirthi i bhfad uaithi agus ní i ngar di — sórt gloine eicínt; spy-glass nó telescope is cosúil (níor chuala mé é ach i scéalta Fiannaíochta)

TUILLEADH (1) ▼

Trí huaire a chuireas siad (na capaill) an cúrsa i bhfáinne sa rása mór i mBaile an Bhriotaigh.

→ fálach

Breathnaigh ar na claíochaí faitíos na fálach thuas. Tá an bhratainn sin thíos taithithe ag an gcladach d'acht is go háirid, i ndiaidh feamainn dearg, agus leagfaidís bearna ann ar an bpointe. B'aisteach go dtáinig siad (na beithígh) anois le trí lá i ndiaidh a chéile. Murach go bhfuil bearna leagtha ann, ní chorróidís as an ngarraí

→ féarach

Dheamhan a fhios cé a bhuail é, ach ba é J. B. a fhóbair an féarach a íoc. Chaith na póilíos trí lá ina éadan dhá cheisniú

→ caidhl

Bhí caidhl de phíosaí trí pínne agus de phínneachaí lena ais. 'Sé a chrap leis a raibh (de airgead imeartha) ar an mbord anocht

→ caothach

I nDomhnach muise, bhí cleachtadh mhór ar bhóithrí aici, ag spágaireacht thrí chaothachaí agus lathachaí Ch. L. Imeóidh sí as a cranna cumhachta ar fad anois ó theann sí anuas ar an míneadas.

→ carraeireacht

Giorróidh an carraeireacht leis as a dheireadh. Is olc é tuaradh na maidne a mhic ó, go mór mhór ag seanfhear dona atá ag tarraingt ar na trí scóir.

→ ciste

Tháinig neach go dtí é trí oíche i mbéal a chéile agus dúirt sé leis go raibh ciste faoi chac mada sa bPáirc Eirbh, ach fear de mhuintir Droighneáin a thabhairt leis dhá thóraíocht. Dheamhan caidéis a chuir mo sheanathair air ní ba mhó. Tá an ciste san áit chéanna fós.

→ clochneart

Má tá an mhuc sin deich gclocha ar a cois, 'sé a clochneart é. Bíodh sé buíoch má fuair sé chúig phunta uirthi. Chonaic mise muca thoir ar an aonach inniu a raibh dhá chloich agus trí clocha acub uirthi, agus is beag le cois na cúig phunt a chuaigh siad.

→ cloigis

Nach é an chloigis mhístuama é ag cur an tí thrí lasadh. Is maith an t-ádh a bhí orthub nár dódh fré chéile é gan aireachtáil.

→ clóic

Tá sí trí bliana agus cheithre fichead, agus má tá fhéin, níl de chlóic fós uirthi ach nach bhféadann sí aon cheo a léamh. Tá a hamharc tugtha uaidh.

→ coimhthíoch

Tháinig na trí seachtainí nó an choicís seo a caitheadh an-choimhthíoch, agus sé is dóigh anois, go mbainfidh sé an ghealach seo as. Cáide go dté sí amach, ní mé?

→ corradh

Deir siad gur iompar sé folach arbhar a bhí corradh ar fhiche cloch mheáchain abhaile ón S. thrí chíocraí agus thrí bhograchaí, gur leag sé istigh sa gclúid aige fhéin i bhF. é. Bhí féith ó na Fianna ann ceart go leor, ach má bhí fhéin, ní maith go gcreidim go ndearna sé gníomh mar sin.

→ cosnochta

Is minic le lucht na dtamhnach sin a bheith cosnochtaithe. Dheamhan bróg a bhíonns orthub sin leath na gcuarta. Cén ghnaithe a bheadh de bhróga acub ag spágáil thrí phuiteachaí.

→ cosúlacht

Déanfaidh sí sin an-rúisc mná, sin nó tá sí fhéin agus a cosúlacht in aghaidh a chéile. An bhfeiceann tú an síneadh atá fúithi cheana fhéin, agus gan í ach trí déag nó ceathar déag.

→ cuideáin

Níl ar ár gcuid cearc ach éanachaí cuideáin chuile lá san aer. Tá na trí theach eile i mbéal an dorais againn, agus tá na cearca ag déanamh imirce chuile ré solais. 'Sé an chaoi mbíonn sé amantaí, cinneann orainn iad 'aithneachtáil thar a chéile. Ach arsa tusa, 'ní ghabhann caraid cuid a chéile'.

→ céatach 2

Sin é a raibh an codladh céatach air murar dhúisigh sé in imeacht trí chéad bliain.

→ cóipís

Nár nuacha Dia dhó le cóipís a bheith air! Fhóbair gur chuir sé an teach thrí na chéile orainn.

→ baile

Chuirfeadh fear i mbaile an baile thrí ina chéile. Chuirfeadh, agus dhá chrígh Mhuire nuair a bheadh oiread den chat mara air agus go mbeadh sé ag cothú achrainn i gcónaí.

→ bannaí 1

Fuair sé fear an tí seo, mar a bhí sé ina phleota, ar sheol na braiche le dhul i mbannaí air faoi dheich bpunt sa mbainc, trí bliana sa taca seo. Meas tú ar íoc sé leithphínn rua ariamh dhe gur thosaigh an bainc ag cur litreachaí chuig an gceann seo, agus ag strócántacht leis faoin íoc? Ní mórán dá fhonn a bhí air a íoc an uair sin fhéin.

+

→ bealach

Is mór a chruthaigh tú agus do bhealach a dhéanamh thrí ina daoine.

TUILLEADH (1) ▼

Chuaigh sé rite go leor liom bealach a dhéanamh thrí na daoine.

→ cniogaide

Is fánach an chniogaide a ghortódh duine ar an tsúil. An tsúil, an ghlúin, agus an uillinn, na trí áit nach bhfuil fulangach ar thada.

→ coigéal

Níl an coigéal atá ann trí bhuille iomramha trasna, agus bháfaí man of war ann ina dhiaidh sin, tá sé chomh domhain sin.

+

→ cuntasach

Tá sí sin chomh crua chomh cuntasach, agus go dtiocfadh sí go bun an amhgair leat faoi phínn. Fuair mé scór uibheachaí áil uaithi anseo anuraidh. Bhí uibheachaí dó is trí pínne an uair chéanna, agus ní raibh agam ach dhá scilling is dhá phínn. Chuir mé an gasúr síos chuici aríst leis an bpínn a d'fhan orm, agus meas tú nár ghlac sí í! Is iomaí a leithide nach nglacfadh.

TUILLEADH (2) ▼

Ní call dhuit a bheith leath chomh cuntasach sin linne. Is minic ariamh a choinnigh muid duine dhá lá agus trí lá agus seachtain, gan pínn ná bonn.

'Sé an chaoi is measa a raibh lóistéara ariamh le na mná sin, gan a bheith sách cuntasach leob. Má ligeann siad pínn ar bith leat, is mian leob a thrí oiread a bhaint dhíot aríst ar bhealach eicínt eile. Má fhaigheann siad sin ligean ar bith ort, cuimleoidh siad sop na geire dhíot, feicfidh tú fhéin air.

+

→ beo 1

Naoi lá a sheasfas an cogadh adeir an tairngreacht. Ní mór do chuile dhuine trí mhaingín min choirce a thabhairt leis agus a dhul síos in uamhain thalúna go mbeidh sé thart. Ach is aoibhinn don té a bheas beo. Beidh saol na bhfuíoll aige.

TUILLEADH (3) ▼

Cheapfainn fhéin ar aon chor go mb'fhearr do dhuine beo i dtalamh ná a bheith ag dul trí mhíle ag déanamh bóthair ar an aimsir seo.

Bhí mé craptha suas mar sin ar feadh na hoíche, ach nuair a fuair mé faill iontú ar an taobh eile, d'airigh mé éasc beo ag teacht aníos thrí mo chorróig agus shíl mé go dtiocfadh sé amach thríd mo chraiceann, bhí an oiread sin léimní aige.

Níor fhan firnéad an bhéil bheo acub liom. B'éigean dom a theacht abhaile asam fhéin, trí mhíle bealaigh. Ach beidh a shliocht orthub: déanfaidh mise an cleas céanna leob uair eicínt eile.

→ biorach 1

Is ait a chruthaigh mo thrí agus an cúrsa a dhéanamh biorach.

→ bioraím

Corrfhear atá in ann scolb a bhiorú le trí scor fhéin.

→ bior

Ní dhéanfainn an cleas a rinne sé go díreach glan go gcuirinn bior faoi mo shúil i dtosach; b'fhearr liom bior a chur faoi mo shúil ná go mbeadh sé le casadh liom go ndearna mé a leithide de chleas; chuirfinn bior isteach thrí mo shúil shula ndéanfainn an cleas a rinne sé.

trí (50+)