Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: aice 1

→ farasbarr

Cén mhaith breáichte mura bhfuil rud eicínt ina haice? Dheamhan a dhath! Ní farasbarr breáichte a chuireas barr ar an bpota. Bíodh sí go breá nó ná bíodh, ach má tá sí ina gnaitheach maith agus an téagar a bheith sa sparán aici, déanfaidh sí cúis

→ fliuchán

Fan istigh as an bhfliuchán! Ní somhaoin ar bith do dhuine é fhéin a chailleadh. Tiocfaidh neart laethanta breá amach anseo in aice chúnta Dé

→ focal

Níl aon chabhnsailéara istigh i nGaillimh in ann breith ar fhocal uirthi siúd. Tá fios a labhartha agus deis a cainte aice

→ fortabháil

M'anam nach beag dom a bhfuil ag fortabháil orm cheana agus gan tusa a dhul ag cur tuillidh orm. Cén chaoi a bhféadfainnse a bheith san airdeall ar do chuid beathach. Tá mo chuid fhéin ag déanamh cíor tuaifil díom. Má ba leat féarach a cheannacht, bhí agat é a fháil in aice láthair: sin nó ligean dó ar fad. Bheadh bó trí lá báite nó basctha ansin thuas shul má gheofaí í

→ foléimneach

Tá sé ag foléimneach ansin in éindí le na gasúir sin thíos. An fhad is a fhanfas siad sin ina aice, ní thaobhóidh sé aon dinnéar

→ fága

Ní bheadh aon ghnaithe ag aineolaí bualadh faoin bhfarraige inniu. Théis nach bhfuil aon ghála ann, tá bun aice; agus fágannaí diabhalta ann. Ní bheadh aon stró ar churachóir mhaith. Ach ar ndóigh ghabhfadh curachóir maith amach dhá scréachta dhá mbeadh sí

→ fáinneach

B'fhéidir go mbuailfeá fhéin faoi chúileann fáinneach eicínt a mbeadh a cuid gruaige ina fháinní aice

→ caolóid

Bhí mo chaolóid féin spréite amach agamsa shul dhó bhí sé leath bealaigh ina chaolóid seisean. Agus deamhan leathchlúdú a thug sé ar an gcoirce ina aice sin. Deargspreallaire é. Is mór leis a dhroim a lúbadh chor ar bith.

→ carcair

Ba bhreá an rud carcair bhreá ghiúsaí anois in aice na móna sin.

→ ceisneamh

Ní fhaca tú aon cham srón birín ariamh ach a bheith ina aice. Dheamhan foras ar bith a ghníonn sé ach ag ceasacht agus ag ceisneamh, agus ag cur an tí thrína chéile.

→ cló stiúrtha

Is furasta a aithinte nach n-airíonn siad aon duine ina n-aice a choinneodh aon chló stiúrtha orthu nó ní bheidís ar an gceird sin. Dual na droinne a theastódh a bhualadh orthu sin. Ní chomhairleodh a mhalrait iad.

→ cora

Is mise atá ag saothrú an tsaoil ag cora mhór ghág atá ar mo láimh i mbun na méarachaí. Agus feictear dom go bhfuil trálach ag teacht orm ina aice sin.

→ cosacán

An bhfuil a fhios céard atá le déanamh leis an asal sin, cosacáin a chur air, agus a smut a bhualadh ar a chois tosaigh ina aice sin. Mura múine sin é, caith le gunna é. Níl aon gharraí ar an mbaile nach bhfuil ina bhéal in airde aige.

→ cosnochta

Muise ba fataí cosnochtaithe iad, scáth a raibh ina n-aice — scadán caoch!

→ cuideáin

Cé hí an t-éan cuideáin? Nó meas tú beirthe cén sórt paint é sin atá ar a pus aice? Dheamhan a bhfaca mise a mhacasamhail sin ar aon bhean sa tír seo ariamh cheana.

→ céatach 2

Má chuireann tú guano air, in aice na feamainne, beidh an toradh chéatach agat air — barr thar cionn

→ baile

"B'fhearr liom sa mbaile in aice mo ghaolta; Ag síordhéanamh grinn, agus ag bréagadh ban óg; Ná a comhrá leatsa a chailleach na bruíne; A bhíonns in do shuí san oíche, agus do chodladh sa ló" (as amhrán — Cnoc Leitir Móir)

→ bannaí 1

Níl aon ghnaithe ag gasúir in aice na bportán mór sin mura mbí bannaí orthu.

→ bealach

San am a raibh na rógairí reatha ann fadó, ní raibh aon ghair ag fear bóthair ná bealaigh bheith amuigh deireanach. Bhainfidís a mbeadh aige dhi, agus b'fhéidir tuí srathar a bhualadh air ina aice sin.

→ bealaigh

Tá na niggers a d'fheicfeá i Meiriceá an-bhealaithe as a gceannaghaidh, agus an-bhrocach le dhul ina n-aice.

+

→ bealaíocht

Mise i mbannaí gur fhan sé in aice na bealaíocht. Nach é atá beadaí go bhfaighe sé feoil.

TUILLEADH (3) ▼

Bhí pota breá fataí ag gáirí bruite aici, agus bealaíocht fheola ina aice sin, agus murar leag muide orthub ní lá go maidin é.

Is iomaí sin anlann in aice cladaigh. Tá an bhealaíocht éisc ann agus an cnuasach cladaigh, agus deirimse leat gur beag an locht toit bhairnigh fhéin dhá mbeadh goile géar agat.

Ní ligeann siad sin an béilí fhéin thartub gan bealaíocht eicínt a bheith acub ina aice. Agus diabhal mise nach bhfuil slacht a gcodach orthub ina dhiaidh sin. Is mó an smais atá ar an dream atá taobh le arán tur ná orthub.

→ curásach

An fheamainn dearg a rinne curásach den áit sin — an fheamainn dearg, agus gan leasú ar bith eile a chur ina haice

→ seanbhaile

Ní áit buaile ná seanbhaile do thincéirí a bheith ina aice siúd. Is luar leis iad ná an sioc.

+

→ bollaire

Ní bhíonn sult ná suáilce in aice an bhollaire mhóir. Is mór an t-ionadh nach dtiocfadh iamh ar a bhéal uair eicínt agus gan a bheith ar an nglagaireacht chéanna go hacht is go háirid.

TUILLEADH (2) ▼

Bollaire maith é sin san áit a n-airíonn sé na daoine go dona, ach a mhaiste, bheadh smideannaí beaga aige in aice chuid de na daoine mar bheadh a fhios aige nach n-éistfí leis.

Is aoibhinn Dia do dhuine ar bith nach gcaithfidh éisteacht leis an mbollaire siúd go minic. Go bhféacha Dia ar an dream atá ina aice i gcónaí!

→ brabach

Is beag an baol air siúd an chois a chothú aige, murach go n-airíonn sé brabach eicínt ina aice — ní bheadh sé i gcónaí ina theannta murach go bhfuil gnóthachtáil eicínt aige air

→ broimseálaí

Deirimse broimseálacht leat, ach siúd í an broimseálaí. Níl foras ná suaimhneas ag aon duine atá ina haice.

→ bruach

Má airíonn tú aon sámhas sna bruachannaí sin, tá aice: ag cneasú atá sí.

→ aer

Nuair a thiocfas an lá breá in aice chúnamh Dé, féadfaidh tú siúl isteach is amach faoin aer.

→ buail ar

Bhí sé ag guairdeall thart ar an aonach inniu ag iarraidh an scubaidín is iníon dó a bhualadh thall ar dhuine eicínt, ach ní mór dó cuid mhaith nótaí a chur ina haice sula nglaca aon duine í

→ buail

Ní bhuailfidh aon bhreac go faoithin thú mura gcuire tú suas baoite ceart, agus ní fiú do sheacht mallacht na portáin sin gan péiste talúna nó péiste rua ina n-aice.

→ bualadh

Ní chothaíonn fiannaí in aice bealaigh ná cosáin a mbeidh bualadh daoine air. Tá siad an-fhaiteach, an-scáfar.

→ buanach

"A Chaití na Ruan; Nó an trua leat mise a bheith tinn; Tá an arraing chaol chrua; Go buanach in aice mo chroí; Mura dtige tú ar cuairt agam; Faoi thuairim an ama seo aríst; Titfidh mo ghruaig dhíom; Agus is dóigh liom nach bhfásfaidh sí choíchin" (As Buachaillín Caol Ard)

→ buinne 1

Dheamhan díon deor sna bróga seo ó cuireadh tosaigh orthub go háirid. Is beag an mhaith tosaigh a chur ar a leithidí, má bhíonn na boinn scartha chor ar bith. Níor mhór buinníochaí a chur iontub ina aice sin.

→ buinne 2

In íochtar an bhuinne, in aice na créafóige, a thionsclaíonns an dúchan i gcónaí. Caithríonn sé as sin amach ar na bileogaí. Sin é an fáth go measaimse gur as an talamh a thaganns sé.

→ airde 1

Níl suaimhneas ar bith le fáil in aice páistí. Bíonn siad i gcónaí ag éirí in airde.

→ aire

Tá sé chomh haireach ag siúl san oíche le cat in aice uisce.

→ airiúil

Ba talamh an-airiúil é an geadán sin ach tá sé maraithe aige le feamainn dearg nuair nach gcuireann sé leasú ar bith eile air ina haice. Ídíonn an iomarca den fheamainn dearg sin an talamh uileag. Dónn sí é.

→ amach

Déanfaidh muid teach amach anseo, in aice chúnamh Dé, nuair a bheas na malraigh sin in inre (in inmhe) agus inchúntach againn.

→ amuigh

Níl amuigh orm anois ach cupla punt agus b'fhéidir go mbeinn in ann é a íoc as seo go ceann ráithe, in aice chúnamh Dé.

→ anachain

Ná téirigh in aice an chapaill, i bhfad uainn an anachain!

→ feoil

In aice an chnáimh is milse a bhíos an fheoil (seanfhocal)

→ foighdeán

Ná fágaidh an gasúr sin le sleamchúis ar bith in aice na gcaorach tíos (níos) mó. D'ionsaigh an reithe é inniu. Thug sé cupla foighdeán faoi, agus d'fhágfadh sé ina chuailín cnámh é murach gur dhíbir mé soir uaidh é

→ tairteoil

Streachaill leat an méid tairteola (feoil dhubh) atá uirthi agus fág an tsaill ansin. Tá solamar maith ar an gcnáimh sin fós. In aice an chnáimh a bhíos an chuid is milse den fheoil, adeir siad

→ isteach

Cheannaigh mé féin dhá phunt tae in aice a bhfuair mé isteach uaithi — cheannaigh mé dhá phunt tae eile i dteannta ar thug sí in aisce nó de bhronntanas dom

→ faillí

D'fhan an méid sin sprémhóna gan tógáil i mbliana lenár gcuid faillí fhéin, mar m'anam go raibh neart ionú againn ach gur scaoil muid thar ar gcluasa í. Bíodh aice

Féach freisin

aice in iontrálacha eile (50+)