→
baile
Sean-bhaile (50+)
→
fearadh
Ní fearadh mór don bhaile seo í sin a bheith ann ar aon-nós. Hébrí cén dochar a dhéanfas sí, ní dhéanfaidh sí sochar ar bith
+
Ghabhfainn ar farraige inniu dhá mbeadh fear fobhairne agam, ach sin é an buille. Cáil an fear fobhairne ab fhiú dhuit a thabhairt leat den bhaile seo. Níl a leithide ann
TUILLEADH (1) ▼
Beidh fear fobhairne ag an sagart sin is chuile bhaile nó is cinniúint air é. Nuair a bhéas snaidhm ar bith air rithfidh sé go dtí iad seo go dtuga siad chuile scéala dhó. Is beag an néal ar an ógánach sin!
→
focal
Dhá mba leis an sagart a bheadh sé sin ag caint ní thiúrfadh sé aon-lascainí dhó ach an oiread le fear den bhaile. Níl modh focail aige le aonduine. Is mór an t-íonadh nar mharuigh duine eicínt ariamh é, agus cho coiligneach agus a bhí an dream siúd timpeall air. Ach is le diabhal mar sin a rithfeadh sé!
+
Cén fuaidreamh atá ort ag imeacht go fánach mar sin. Is beag a bhéas de bharr do shaoil agad má lonnuíonn tú sna bólaí seo. Níl pínn dhá saothróidh tú nach gcaithfidh tú aríst. Breá nach dteigheann tú abhaile má tá aon-bhaile agad?
TUILLEADH (1) ▼
Cé leis an t-asal fuaidreamh sin atá ar fud an bhaile ó mhaidin = asal a bheadh ar fuaidreamh nó ar strae
→
fág gan
Cén catmara atá ar an bhfear seo thíos a dhul ag cur an tabhairt sin air fhéin le leasú go barr an bhaile, suas ar sean-spíontán fliuch báite, agus neart garrantaí bán de scoth na talúna annsin siar aige. 'Ar ndó sin é: ag treabhadh an tsléibhe agus an talamh réidh a fhágáil gan cur
→
fáideog
Ní fhaca mé aon-chruach go hiomaí is mó fáideógaí fuara ná í sin. Tá sí bratha leo. Meastú cérb as a dtáinig siad. Rudaí brocacha iad ar aon-nós. Milleann siad an coirce. Nach haisteach an rud le rádh leat anois é, ach ní fhaca mé aon-cheann de na fáideógaí fuara sin ariamh air choirce bharr an bhaile. Is cosúil gurb é an talamh a níos iad.
Dheamhan buille ar bith a níos sé sin ach ag máinneáil timpeall an bhaile ag coinneál chuile dhuine eile ó obair
→
fálach
Chreidim gur fearr dom an citil a fhiuchadh faitíos na fálach thuas. Thiocfadh dóibh seo a bheith isteach puinte ar bith, agus dheamhan agus móide, in a leabaidh sin, a mbeidís isteach go mbeadh an dubh ar an oíche. Ní hionann a dhul 'na bhaile mhóir agus a fhágáil.
→
fálróid
Tá dháréag agus píobaire aca ann, agus dheamhan a bhfuil siad indon boirdín feamainne a chur amach in a dheidh sin ach ag imeacht ag fálróid ar fud an bhaile. Nach ó Bh. Fh. a cheannaigh siad roinn fheamainne anuiridh
→
fána
Níl leath an chirt leis. Deir siad gur minic a thug tuile fear buile le fánaidh: sin é a fhearacht aigesan anois é. Ní shásódh tada é go dteigheadh sé in aghaidh an bhaile uiliog, ag déanamh amach go smachtódh sé iad: eisean atá smachtuithe anois
→
féarlach
An áit sin ar fad a fheiceas tú sceite bíonn sé tirm san samhradh agus beithigh agus caoirigh ag an dá bhaile air. Tá binn agam fhéin air. Bíonn féarlach sách blasta air
→
fíóg
Dhá bhfaghainn glac fhíógaí le rópaí a chur ar na cocaí féir sin amuigh! Ba cheart go mbeadh dalladh aca thuas i mbarr an bhaile agadsa
→
carracán
Thuas ar charracán atá imbarr a' bhaile a bhíos an teine chnámh aca(b). Dhá mbeadh gaoth ruadh na Féile Sin Seáin ann ar chaoi ar bith, dheamhan splannc a d'fhágfaidhe 'na craiceann nach bhfuadóchthaidhe soir a's siar.
Chonnaic mise féar chomh mín chomh séimhidhe, a's gheobhfá istigh sa leath-bhaile seo ar a' bpriobán talmhana sin, a's feacha anois go bhfuil sé 'na chíb ar éigin. Dhéanfadh talamh a' bith an rud céadna, dhá bhfágtaí gan aon-chaoi é.
Beidh tú coimhneasach annsin, a's féadfa tú aer a' bhaile mhóir a thabhairt duit fhéin 'chuile lá, a dtogrócha tú, ní hé sin do'n áit seo.
+
→
baile
Ná samhluigh an baile sin liom thar aon-bhaile. Fhobair go bhfaghainn bás leis an ocras istigh in a cheartlár, a's ní fhaca mé an té a thairgeochadh braon tae dhom 'na dheidh sin.
TUILLEADH (23) ▼
Má chastar muinntear bhaile na gortan aniar chugainn, is gearr le dhul orra(b) an méid sin. D'íosfaidís siúd an t-Ádh Mhuimhneach
Má tá sí ar ghort a' bhaile fhéin, tá sé in am sin aice. Is fada an tiormach é lé sé seachtmhainí sa lá indé (báisteach).
Níl aon-bhaile aige — an duine bocht —ach ag imtheacht roimhe mar sin.
Dhá mbeadh suím in a theach ná in a bhaile aige, ní ag imtheacht ar a' mbóithreoireacht sin a bheadh sé.
An fear adubhairt é sin, liom, tá aithne agad fhéin air: is gearr ó 'bhaile é.
Is gearr ó bhaile an bhean adubhairt liom a' méid sin.
Hébrí cé'n t-achar a bhí mise ó bhaile, dheamhan a raibh tusa an t-achar sin fhéin.
Ab shin é 'bhfuil sé ó bhaile?
Níl a' té sin ibhfad ó bhaile chor a' bith.
Austria! — ab shin ceann de na ríoghachta i bhfad ó bhaile?
Is fada ó bhaile indiu, an té a rinne í sin — tá sé thall i gCalifóirne.
'Bhfuil sé an fhad sin ó bhaile?
Is fada ó bhaile a chuaidh an tsiomóid (seamóid? = ráfla) sin fhéin.
M'anam gur fada ó bhaile a chuaidh an bhréag sin = scaipeadh í, i bhfad, a's ingearr.
Ba beag de'n ghlaodhmaireacht sin a bheadh air, i bhfad ó bhaile.
Ní ceird a' bith í sin de dhuine i bhfad ó bhaile, a's gan fhios aige, faoi thalamh an domhain, cá mbíonn sé 'cainnt, nó cé 'bheadh ag éisteacht leis.
Tá an múr sin gar do bhaile anois = gar do láthair; is gearr go dtaga an múr sin.
Is gar do bhaile é an ruagán sin (urchar, toirneach, nó fothromán ar bith); níl an ruagán sin i bhfad ó bhaile; níl a' t-urchar sin i bhfad ó bhaile; is gearr ó bhaile an torann sin.
Tá'n toirneach sin an-bhodhar. Chaithfead sé nach bhfuil sí gar do bhaile.
Dhá mbeadh sé gar do bhaile in aon-áit, chloisfeadh sé an t-allar sin.
Dheamhan a' féidir go bhfuil an Fhéil Pádraig chomh gar sin do bhaile, a's gan síol i dtalamh fós aghainn.
Ab shin é 'bhfuil de bhaile aige?
Sin é 'bhfuil de bhaile aige.
+
→
bealach
Níor leigeadh a shlainte ariamh le fear bóthair ná bealaigh as a' tsráid-bhaile chéadna. An cluithche scaibhtéaraí ba mhó a bhí ar foth ná ar féar, is istigh sa mbaile sin a bhí siad scathamh.
TUILLEADH (4) ▼
Feicfe tú fhéin air gur gearr ó bhaile a ghabhfas sé sin. Bhí an duthruach chéadna air, ag dul go Sasana an uair dheire, a's chas sé faoi bhealach 'na dheidh sin, a's tháinic sé abhaile in a bhromachán bliadhna.
Dá mbeadh mo bhealach do'n bhaile mór, ba bheag a' t-anró orm a' teachtaireacht sin a dhéanamh dhuit, ach tá mé a' ceapadh nach mbeidh.
Bíonn a mbealach sin do'n bhaile mór chuile lá, a's dhá cheann de ló amanntaí, a' díol bhainne.
Bhí bealaighe dhá gcuid fhéin ag muinntir a' bhaile sin ariamh.
→
beart
'Sé cóir Dé é, go ndeacha an beart sin in' aghaidh. Marach sin d'eireochadh sé imullach a' bhaile ar fad.
→
crinn
B'fhiú dhuit an churrach thiar a's currach a' bhaile seo a fheiceál a' crinneadh a chéile 'sna geallta. Dheamhan ionga ná ordlach a bhí ag ceachtar aca(b)ar a chéile, nó go raibh siad fhoisceacht dhá bhuille iomramha de cheann cúrsa. Sin é an uair a chuaidh na maidí in ascar ar a' dream thiar, a's chailleadar an geall.
→
curásach
'Breagh nach leigeann sé de'n churásach sin síos le cladach, a's an talamh bán atá aige imbárr a' bhaile a ionnsuighe. Ach is mór leis a bhfaigheadh sé d'anró dhá leasú sin.
Ní áit buaile ná sean-bhaile dhuinne an áit seo níos mó. Teanam abhaile. = níl aon-ghnaithe aghainn annseo níos mó. Tá ar ngnaithe déanta ann. Ní thiocfa sé 'un tosuigh ná 'un tairbhe dhuinn, fanacht ann níos fuide.