→
baile
Sean-bhaile (50+)
→
fearadh
Ní fearadh mór don bhaile seo í sin a bheith ann ar aon nós. Hé brí cén dochar a dhéanfas sí, ní dhéanfaidh sí sochar ar bith
+
Ghabhfainn ar farraige inniu dhá mbeadh fear fobhairne agam, ach sin é an buille. Cá'il an fear fobhairne ab fhiú dhuit a thabhairt leat den bhaile seo. Níl a leithide ann
TUILLEADH (1) ▼
Beidh fear fobhairne ag an sagart sin i chuile bhaile nó is cinniúint air é. Nuair a bheas snaidhm ar bith air rithfidh sé go dtí iad seo go dtuga siad chuile scéala dhó. Is beag an néal ar an ógánach sin!
→
focal
Dhá mba leis an sagart a bheadh sé sin ag caint ní thabharfadh sé aon lascainí dhó ach an oiread le fear den bhaile. Níl modh focail aige le aon duine. Is mór an t-ionadh nár mharaigh duine eicínt ariamh é, agus chomh coilgneach agus a bhí an dream siúd timpeall air. Ach is le diabhal mar sin a rithfeadh sé!
+
Cén fuaidreamh atá ort ag imeacht go fánach mar sin. Is beag a bheas de bharr do shaoil agat má lonnaíonn tú sna bólaí seo. Níl pínn dhá saothróidh tú nach gcaithfidh tú aríst. Breá nach dtéann tú abhaile má tá aon bhaile agat?
TUILLEADH (1) ▼
Cé leis an t-asal fuaidrimh sin atá ar fud an bhaile ó mhaidin — asal a bheadh ar fuaidreamh nó ar strae
→
fág gan
Cén cat mara atá ar an bhfear seo thíos a dhul ag cur an tabhairt sin air fhéin le leasú go barr an bhaile, suas ar seanspíontán fliuch báite, agus neart garrantaí bán de scoth na talúna ansin siar aige. 'Ar ndó sin é: ag treabhadh an tsléibhe agus an talamh réidh a fhágáil gan cur
→
fáideog
Ní fhaca mé aon chruach go hiomaí is mó fáideogaí fuara ná í sin. Tá sí brata leo. Meas tú cérb as a dtáinig siad. Rudaí brocacha iad ar aon nós. Milleann siad an coirce. Nach aisteach an rud le rá leat anois é, ach ní fhaca mé aon cheann de na fáideogaí fuara sin ariamh ar choirce bharr an bhaile. Is cosúil gurb é an talamh a níos iad.
Dheamhan buille ar bith a níos sé sin ach ag máinneáil timpeall an bhaile ag coinneáil chuile dhuine eile ó obair
→
fálach
Chreidim gur fearr dom an citil a fhiuchadh faitíos na fálach thuas. Thiocfadh dóibh seo a bheith isteach pointe ar bith, agus dheamhan is móide, ina leaba sin, a mbeidís isteach go mbeadh an dubh ar an oíche. Ní hionann a dhul 'na bhaile mhóir agus a fhágáil.
→
fálróid
Tá dháréag agus píobaire acu ann, agus dheamhan a bhfuil siad in ann boirdín feamainne a chur amach ina dhiaidh sin ach ag imeacht ag fálróid ar fud an bhaile. Nach ó Bh. Fh. a cheannaigh siad roinn fheamainne anuraidh
→
fána
Níl leath an chirt leis. Deir siad gur minic a thug tuile fear buile le fána: sin é a fhearacht aigesean anois é. Ní shásódh tada é go dtéadh sé in aghaidh an bhaile uileag, ag déanamh amach go smachtódh sé iad: eisean atá smachtaithe anois
→
féarlach
An áit sin ar fad a fheiceas tú sceite, bíonn sé tirim sa samhradh agus beithígh agus caoirigh ag an dá bhaile air. Tá binn agam fhéin air. Bíonn féarlach sách blasta air
→
fíóg
Dhá bhfaighinn glac fhíógaí le rópaí a chur ar na cocaí féir sin amuigh! Ba cheart go mbeadh dalladh acu thuas i mbarr an bhaile agatsa
→
carracán
Thuas ar charracán atá i mbarr an bhaile a bhíos an tine chnámh acub. Dhá mbeadh gaoth rua na Féile Sin Seáin ann ar chaoi ar bith, dheamhan splanc a d'fhágfaí ina craiceann nach bhfuadófaí soir agus siar.
Beidh tú cóineasach ansin, agus féadfaidh tú aer an bhaile mhóir a thabhairt duit fhéin chuile lá a dtogróidh tú, ní hé sin don áit seo.
+
→
baile
Ná samhlaigh an baile sin liom thar aon bhaile. Fhóbair go bhfaighinn bás leis an ocras istigh ina cheartlár, agus ní fhaca mé an té a thairgeodh braon tae dhom ina dhiaidh sin.
TUILLEADH (21) ▼
Má chastar muintir bhaile na gortan aniar chugainn, is gearr le dhul orthub an méid sin. D'íosfaidís siúd an tsáith Mhuimhneach
Má tá sí ar ghort an bhaile fhéin, tá sé in am sin aici. Is fada an triomach é le sé seachtainí sa lá inné (báisteach)
Níl aon bhaile aige — an duine bocht — ach ag imeacht roimhe mar sin.
Dhá mbeadh suim ina theach ná ina bhaile aige, ní ag imeacht ar an mbóithreoireacht sin a bheadh sé.
An fear adúirt é sin liom, tá aithne agat fhéin air: is gearr ó bhaile é.
Is gearr ó bhaile an bhean adúirt liom an méid sin.
Hé brí cén t-achar a bhí mise ó bhaile, dheamhan a raibh tusa an t-achar sin fhéin.
Níl an té sin i bhfad ó bhaile chor ar bith.
Is fada ó bhaile inniu an té a rinne í sin — tá sé thall i gCalifornia.
An bhfuil sé an fhad sin ó bhaile?
Ní raibh a fhios agam go raibh sé chomh fada sin ó bhaile.
Is fada ó bhaile a chuaigh an tsiomóid (ráfla) sin fhéin.
M'anam gur fada ó bhaile a chuaigh an bhréag sin — scaipeadh í i bhfad is i ngearr.
Ba beag den ghlaomaireacht sin a bheadh air i bhfad ó bhaile.
Ní ceird ar bith í sin do dhuine i bhfad ó bhaile, agus gan fhios aige faoi thalamh an domhain, cá mbíonn sé ag caint nó cé a bheadh ag éisteacht leis
Tá an múr sin gar do bhaile anois — gar do láthair; is gearr go dtaga an múr sin.
Is gar do bhaile é an ruagán sin (urchar, toirneach, nó fothramán ar bith); níl an ruagán sin i bhfad ó bhaile; níl an t-urchar sin i bhfad ó bhaile; is gearr ó bhaile an torann sin.
Tá an toirneach sin an-bhodhar. Chaithfeadh sé nach bhfuil sí gar do bhaile.
Dhá mbeadh sé gar do bhaile in aon áit, chloisfeadh sé an t-allar sin.
Dheamhan an féidir go bhfuil an Fhéil Pádraig chomh gar sin do bhaile agus gan síol i dtalamh fós againn.
Sin é a bhfuil de bhaile aige.
+
→
bealach
Feicfidh tú fhéin air gur gearr ó bhaile a ghabhfas sé sin. Bhí an dúrúch chéanna air ag dul go Sasana an uair dheiridh, agus chas sé faoi bhealach ina dhiaidh sin, agus tháinig sé abhaile ina bhromachán bliana.
TUILLEADH (3) ▼
Dá mbeadh mo bhealach don bhaile mór, ba bheag an t-anró orm an teachtaireacht sin a dhéanamh dhuit, ach tá mé ag ceapadh nach mbeidh.
Bíonn a mbealach sin don bhaile mór chuile lá, agus dhá cheann de ló amantaí, ag díol bhainne.
Bhí bealaí dhá gcuid fhéin ag muintir an bhaile sin ariamh.
→
beart
'Sé cóir Dé é go ndeachaigh an beart sin ina aghaidh. Murach sin d'éireodh sé i mullach an bhaile ar fad.
→
crinn
B'fhiú dhuit an churach thiar agus curach an bhaile seo a fheiceáil ag crinneadh a chéile sna geallta. Dheamhan ionga ná orlach a bhí ag ceachtar acub ar a chéile nó go raibh siad fhoisceacht dhá bhuille iomramha de cheann cúrsa. Sin é an uair a chuaigh na maidí in ascar ar an dream thiar, agus chailleadar an geall.
→
curásach
Breá nach ligeann sé den churásach sin síos le cladach agus an talamh bán atá aige i mbarr an bhaile a ionsaí. Ach is mór leis a bhfaigheadh sé d'anró dhá leasú sin.
→
bior
Dheamhan tuirne ná sreang ná oiread agus bior próiste a gheofá in aon teach anseo anois, dhá gcuirtheá slat ar an tír. Tá an obair sin caite in aer. Isteach go Gaillimh a chuireanns chuile dhuine a chuid abhrais anois le sníomh. I nDomhnach, tá mná óga ar mo bhaile agus dheamhan a gcos a d'aithneodh bior próiste, ní áirím a mhalrait.
→
brogús
Níl aon bhaile brogús faoi bhéal an aeir is mó ná an baile sin. Brogús chuile dhuine dhá bhfuil istigh ar a fhuaid.
→
bruach
Má tá sé ar bhruach na huaighe, is maith greadánta an glór atá aige fós. Chuala mé aniar as an seomra inné é, ag fuagairt orthub na claíochaí i mbarr an bhaile a bhiorú a bhí sé. Sin é an buachaill a bhfuil an saol ag déanamh an imní dhó fós!
→
aer
Sin é an fear agat a thabharfas aer an bhaile mhóir dhá bhean, ní (hé) fhearacht sin ag daoine eile é