Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: bord

+

→ fiar

Ní thiocfaidh an bád sin san gcéibh. Tá sí ag fanacht ar an mbord soir gan fiar ar bith = gan camadh; gan féithiú isteach; tá sí san gcúrsa díreach

TUILLEADH (1) ▼

Cuirfidh mé geall leat go dtiúrfaidh sé fiar dó fhéin soir anois, agus gurb ón taobh thoir a ghabhfas sé isteach ann. Ar bhoird mar sin a theagas sé is chuile theach. Is dóigh gur briotais é atá aige

→ frídeoir

Bhí farraige cháite dhá cur go frídeóir orainn le gaoith bhoird. Shíl mé nach sáródh muid choichín é. Ach bhí togha an bháid againn. Níor mhór dhuinn fhéin go raibh.

→ fuaidreamh

Is geall le caora sheachráin nó le réithe fuaidreamh é. Tá sé de gheis air gan an dárna béilí a ithe ar aon-bhord, ná an darna hoíche a chodladh ar aon-leabaidh, ach ag imeacht indiaidh a chinn roimhe mar sin.

→ cab

Tá'n taoille cab ar chab leis a' mbóthar thoir ag an D. Mh. anocht. = tá sí bord ar bhord leis a' mbóthar; chomh h-árd leis an mbóthar.

+

→ caidhl

Tá'n bord sladtha aige. 'Bhfeiceann tú an chaidhl scilleachaí a's sé-pighneachaí atá aige?

TUILLEADH (1) ▼

Bhí caidhl de phíosaí trí-pighne a's de phighneachaí len' ais. 'Sé a chrap leis a raibh (de airgead imeartha) ar a' mbord anocht.

→ cailm

Tá braon maith ar bord aige, ach má tá fhéin, dheamhan cailm air, an bealach a dhéanamh abhaile.

→ ceas

Chloisinn m'athair a' rádh nach n-itheadh T. Ch. a bhí annsin thiar, ach dhá cheann de ló, ach nach n-eirigheadh sé ó'n gciseoig nó ó'n mbord, go mbíodh dhá phíopa tobac caithte ag chuile dhuine eile. Sin é an buachaill a chuireadh an ceas air fhéin!

→ cláirseach

Tá cion tighe idir 'chaon bhord dhíob. Deamhan bréag ó chuaidh sé a' leagan amach iomrachaí ann, nach hé a rinne na clársachaí fada fairsing'

→ bealaigh

Ní féidir na fleascannaí bealthuighthe sin a líonadh i mbord chor a' bith. Cléibhín nar mhór do dhuine ina n-éadan (fleascannaí = cineál feamuinne, atá leathan tanaidhe ar dhéanamh cláir).

→ beanna

Dheamhan cuímne 'bith 'bhí agam, go dtiubhradh mo sheaichtín a bheanna leis. Nach feidheartha atá an bord! = ó thárla nar buaileadh a seacht caithfe sé nach raibh aon-mhámhaisí mórán istigh.

+

→ crinn

Má fhaghann sé siúd aon-leigean ar do choileaichín, an bord ní fhágfa sé go gcrinne sé an cnáimh deireannach, arae tá sé dúlaidhe ag a' bhfeoil.

TUILLEADH (1) ▼

Is olc a chruthuigh sibse nuair a bhí sib fhéin a's bád R. a' creinneadh a chéile ar a' mbord amach, nar shnámh sib amach os a gcionn a's iad a phlúchadh. Gheobhaidís rud le déanamh an uair sin í a thabhairt glan ar an mbuaidhe.

→ biorach 1

Nach feidheartha a bhí an bord, a's an dó beag a leigean isteach biorach = ba dona na cartaí a bhí amuigh, lá'r leigeadh an dó beag (hairt, nó muileata) isteach gnóithteach.

→ blogam

Tá bloigimín ar bord aige = tá ól déanta aige; tá blogam caithte aige

→ aer

Tá caipín a' chnuic sin bord ar bhord le barr an aeir.

→ brúisc

Ná leag ar forbhás annsin é, nó tiubhra sé anuas a bhfuil ar a' mbord in aon-bhrúisc amháin.

→ buail

Nach truagh mé ar bord cuain, as gan mo charaid le glaodhach; buille gualann ní bhuailfidh dhom go deire mo shaoghail ("Antoine Mac Conmara" — Seán Mac Conmara a chum)

→ buan

Tá an fhíor-mhóin sin an-bhuan. Bhainfeá lá go n-oidhche as bord a' chléibh dhi.

→ buille

Thug sé sa leath-bhord í, a's chuir sé buille iomradha uirre.

→ buta

Bhí lán buta de leath-chorónachaí caithte ar a' mbord ann.

→ amach

Chaith sé 'raibh in a phócaí amach ar an mbord.

→ bain amach

Meastú cé mhéad a bhainfeadh an siúinéirín amach ar bhord a dhéanamh do dhuine.

→ antlachán

Sé'n t-an-tlachán ag bord é.

+

→ anuas

Leag sí anuas bord agus béilidhe breagh beatha.

TUILLEADH (1) ▼

'Leagadh anuas chugainn bord a raibh gloiní a's cárt air; a's cúilín fáinneach le m'ais 'na suidhe' (Máire Ní Eidhin — Rafteri).

→ aníos

Thug mé bord feamuinne aníos ó'n gcladach.

+

→ feacht

Tá an tslat bhoird uirre anois dhá mbeadh feachta uirre

TUILLEADH (1) ▼

Is gearr go mbeidh na feachta sin caite. Millfidh siad an tslat bhoird, millfidh sin

→ feamainn

Tá feamainn ar aon-chois san gclochar siúd. Ní bheidh achar ar bith orainn cúig nó sé de bhoird a bhaint ann.

→ fiodrince

Bhuail mé mo lorga faoi chois an bhoird, agus chaith mé an lá ag fiodarinnce ar fud an urláir, ler chuir sí de phian orm

→ Fionn 1

B'ait iad na sean-unndúirí go ndéanaidh Dia maith orra! Bhuailidís griosáil ar a chéile scaití, nuair a bheadh braoinín ar bord aca ach ní bheadh aon-chuímne air lár na mháireach. Dheamhan gangaide ná aicís a bhí ionta. Bhí siad go maith lá an anshógh. Á is cóir adeir siad gur imigh Fionn agus na Fianna

→ forbhás

Tuitfidh an leabhar sin mara gcrapa tú isteach í. Tá sí ar formhás ar chorr an bhoird

→ fostú

Bhí fastú agam ar an gconcar ar bhord na curaí, agus diabhal mé gur réab sí an dubhán agus gur imigh sí uaim in a dheidh sin. Bhí mo leas ar Dhia nach isteach san gcurach a tháinig sí!

→ fuaigh

Níl meillsceánach ar bith sna fuaigheannaí beaga sin. Dhá dtugtá bord amach faoin Oileán Aerach nó faoi Dhuibhnis sin é an áit a bhfeicfeá í

+

→ fás 1

Bhain muid cheithre boird d'asal ann, ach má ba ea fás a bhí inte = bhí sé a dó nó a trí de bhlianta ó a baineadh faoi dheireadh í

TUILLEADH (1) ▼

Tá fás ar mo roinnse i mbliana. Athrú anuiridh a baineadh go deireannach í. Ní bheadh bord go deó agad le fáisín

→ faobhar

Chuir sé scian in a seasamh ar a faobhar i siunta an bhoird, agus gan aníos di, ach a barr. Bhí a fhios aige gur uirre a shuidhfeadh an ceann eile cho luath agus a thiocfadh sé isteach

+

→ feadh

Sén áit a raibh sé ar feadh na nurchair sínte faoin mbord

TUILLEADH (1) ▼

Ar feadh agus a raibh de bharr an churaigh sin ó a ceannaíodh í, bhí sé cho maith a bheith dhá huireasa. Dheamhan ceó a buachadh uirre. Níor baineadh bord feamainne léithe, agus níor mharuigh sí breac le dhá bhliain

→ feistigh

Má tá sé feistithe isteach chun boird, ní eireóidh sé as imirt go ceann fada

+

→ fill

Níl do dhóthain fillíochaí (filltíochaí) agad ar an gcoirrleach sin. Bord leadhbach a bhéas agad

TUILLEADH (1) ▼

Ní dheárna J. Mór filleadh ná feacadh ach a theacht aníos ón teine agus an píosa dhá scilling a leag sé ar bhord an tsagairt a thógáil dhó aríst. "Bíodh agad, a shagairt" adeir sé. Mara nglaca tú dhá scilling, glacfaidh mé féin iad. Ach ní bhfuighidh tú aon-leathchoróin ar chuma ar bith

→ fiodán 1

Fiodáin ar fad í an tír seo ó fhágfas tú an Garraí Gabhann (Muighcuilinn) go dteighe tú go Bord Locha.

→ floscaí

Éist leis an bhfloscaíocht, agus leag amach na puint seo ar fad atá agad annsin ar an mbord, leagfaidh mise amach punt ar an bpunt leat, agus níl floscaí ar bith agam. Ach má bhíonn tusa an punt fhéin uireasach, dheamhan brat pósta a ghabhfas ar m'inín le do mhac go héag. That is it now boy!

→ foithnín

Tá na cladaigh sin thíos anois cho gealta le croí do bhoise. Ní bhfuightheá bord feamainne istigh ar an roinn se'aghainne anois, dhá gcaitheá do bhliain dhá baint. Roimhe seo, d'fheicinnse feamainn dubh in a sraith aníos go dtí bun na dúrlinne, ach dhá gcuirtheá do shúile ar bhior anois, ní fheicfeá fúinín ann. Chreidim go bhfuil an smál céanna ag tiacht ar an gcladach agus atá ar an saol

→ folach 2

Chaith mé an lá thíos san roinn siúd, agus dheamhan falach an bhoird sin d'fheamainn a bhí agam dhá barr. Bhí sí in ainm agus a bheith in a fás dhá bhliain, ach mo léan an fás!

→ folaigh

Tháinig sé isteach thar éis an aonaigh, agus d'fhaluigh sé an bord le nútaí (nótaí) puint. Dhá mbeadh fear ann a bheadh sách luathlámhach b'fhurasta dhó luach an óil a bheith aige, arae ní aireódh sé cupla ceann aige ná uaidh!

→ fuílleach

Thug sé fuighleach le déanamh dhom, an bord feamainne a choinneál ar an asal, aníos an caracán siúd

bord (50+)