→
dorú
caill (100+)
+
→
abair
Deir tú leis an gcúin a cailleadh, adeir sí. Shílfeá nach leigfeadh an náire dhi é sin a rádh, lá agus gur leig sí 'un báis le amhgar í
TUILLEADH (1) ▼
Is caillte an aimsir í, deirimse leat
→
daba
Má tá sé indon an daba sin (feoil) a choinneál leis féin i gcomhnaí, dheamhan cailleadh air. Amadán a bheadh ann dhá ndéanadh sé aon-bhuille maitheasa agus fuigheall na bhfuigheall aige mar atá sé
→
daigh
Bhuail doigh mé isteach im'imliocán agus shíl mé go raibh mé caillte. Céard a bheadh orm ach an tsnaoim (snaidhm) eile sin. Bhain sí trí lá asam. Chuirfeá amach thrí chró snáthaide mé nuair a leig sí dhom
→
daingean
Sin gaothtaireacht creid mé dhuit ann. Tá sé siúd anois cho daingean istigh ins an talamh sin, agus go gcaithfidís lán laidhre len a chur as seilbh, má's féidir a chur as seilbh. D'fhéachfadh sé a bhfuil istigh agus amuigh aca cailleadh leis an dlí
→
dall 3
Ní thiúrfadh sé an oiread duit agus a dhallfadh do shúil dhá mbeadh do chailleadh go deó leis. Gortachán críochnuithe é
+
Is mór a chaill mé an t-amharc le goirid. Is gearr go mbeidh mé in mo dhallarán. Táim cheana. Agus bliain go h-am seo d'fheicfinn an cró i snáthaid bheag le snáth a chur innte. Feacha sin anois
TUILLEADH (1) ▼
Dhá dtugthá saidhbhreas Sheoirse dhom, ní dhéanfainn mo bhealach anois ó'n mbóthar go dtí an teach, mara mbeinn ag sméaracht le claidhe. Níl cailleadh ar bith ins an ló orm, ach is dallarán mé de shiubhal oíche
Meastú an ngabhfainn amach faoi'n dallcairt sin. Is beag an baoghal orm, dhá bpréachtaí ar an teallach sib cheal teine. Ní theastóchadh uaim nach a dhul do mo chailleadh féin ar phortach a leithide de lá
+
→
dán
Níl indán do'n eaglais an tsaint a chailleadh choidhchin. D'fhága Críost an tsaint aice. Chuala tú féin é
TUILLEADH (2) ▼
Ní raibh indán é a chailleadh in a dheidh sin, go dteigheadh sé annsin
'Sé an chaoi a bhfuil an scéal sin má eirigheann rud duit le do chiontsiocair nó le do chionfaillighe féin, ní raibh ann ach go raibh sé indán duit. Sin caint ar sreath, adeárfainnse. Chonnaic mé laogh le T. Mh. annseo thuas dhá chailleadh le buinneach anuiridh. Ó'n lá ar bhuail sí é, go dtí an lá ar thug sí léithe é, dheamhan thiomanta purgóid ná buidéal a thug an fear sin do'n laogh sin, ná go fiú's a chur ar mhalrait féir ní dhéanfadh sé. Bhí mé féin agus é féin annsin thuas chois an chlaidhe ag breathnú air ag fáil bháis. "Ní raibh aon-dán eirghe dhó" adeir sé. "'Séard a bhí le déanamh leat" adeirimse "chúig bhliana príosúin a dhul ort"
→
dána
"Tá rud dána drochmhúinte déanta agamsa agus fios a chur ort" adeirim féin, "ach inDomhnach a athair bhí sé ar a chailleadh nó facthas domsa go raibh" = rud sonnda sotalach
+
→
danra
Ní raibh de chailleadh chor ar bith ar an mbarr uachtair. Diabhal mé go raibh, agus an mhóin roint sceithteach féin — briosc adéarfá. Ach an uair a theann mé síos ins an mbarr láir agus ins an mbarr íochtair, bhí sí danra a dhearbhráthair — danra. B'éigin dom cosa idtaca a chur orm féin ar an mbínse, leis an sleaghan a chur thríthe. Rinne an barr íochtair puca críochnuighthe dhíom
TUILLEADH (1) ▼
Bhí an saoghal sáthach dan(d)ra leis an mbean bhocht sin ar chuma ar bith. Cailleadh a fear agus d'fhága sé áilín lag lúbach uirre agus gan aice ach na cupla garrdha sin len a dtógáil. Shaothruigh sí an saoghal go maith an créatúr, ach tá na scurachaí anois ionchongantach agus diabhal a n-aireochaidh sí é feasta
Is beag duine a chonnaic mé cho daoithiúil le T. Sh. an mhaidin ar cailleadh í seo go ndéanaidh Dia grásta uirre. Chuaigh mé síos gur chuir mé in a shuí é go bhfaghainn braon fuisce len a leagan amach. Ní raibh cúntanás ar bith ann dhá bhfaca tú in aonduine ariamh, mara faoin a chur in a shuí é, nó eile. Tá a shliocht air: níor thaobhaigh mise ó shoin é, ná ní thaobhód más fada gearr a bhéas mé ar an saol
→
daor 1
Is daor an chúig ort í mar b'éigin duit do chuileata a chailleadh léithe. Ach bí buidheach dhó seo thall nach bhféadfadh é a leigean thart gan a dhóín brocach a shacadh isteach
→
dathúil
Tá teach dathamhail anois aige ach dar príosta ba dathamhail an chrúib airgid a chaill sé leis freisin.
+
→
de
Níl de chailleadh air = níl sé basctha
TUILLEADH (1) ▼
Caillfear mé agus a bhfuil de phian orm ó'n gcois seo
+
→
deachma
Cailleadh triúr orm i mbéal a chéile, ní ag comhaireamh na h-anachain é ach caithfidh an deachma (an dul amú freisin) a chuid féin a fháil = cailleadh triúr páistí air, ach ní fhéadfaidís ar fad a bheith saoghlach. Caithfidh duine eicínt imeacht
TUILLEADH (1) ▼
'Bhfeiceann tú an péire breagh muc a cailleadh ormsa, dhá bhliain indiaidh a chéile, ní ag comhaireamh na h-anachain é, ach sin é an chaoi a mbíonn sé. Go dtí sin, míle buidheachas le Dia bhí siad ag eirghe linn go maith, ach gheobhaidh an deachma a chuid féin uair eicínt … Ní fhéadfaidh an saoghal a bheith ag féithiú le duine ar a mhian féin i gcomhnuí
→
dealg
Bhí gearrbhodach ag L. Sh. Ph. Níorbh fhéidir a choinneál istigh, ach ag boithreoireacht ó oíche go maidin. Bhuail sé agus mharbhuigh sé é, agus thug sé 'chuile dhíol air, go minic. Chodluigheadh sé ins an gcró leath na n-oícheannta an áit a gcuireadh an t-athair an glas ar an dorus. Bhí bó aige l'aghaidh laoigh an oíche seo agus b'éigin dó fanacht in a shuidhe dhá cíonn. Tháinig an mac domhainn ins an oíche. Ní bhíodh an t-athair ag cur araoid' ar bith an uair seo air — bhí sé sáruighthe aige agus gan maith dhó ann. Dar fiaguidhe dubhairt sé an oíche seo leis gan droch-mhúineadh ar bith: "is fhearr leat ag boithreoireacht agus ar do chuid drabhláis" adeir sé "ná a theacht isteach in am, agus aire a thabhairt do'n bhó, i leabaidh t'athair bocht a bheith caillte annseo dhá cionn." Níor dhubhairt an stócach tada ach bualadh siar a chodladh. Chuaidh an t-athair a chodladh as sin go maidin. An uair a d'eirigh siad ar maidin, ní raibh an gearrbhodach ins an teach, ná ar an mbaile. Cuireadh tuairisc, ach ní raibh fáil in áit ar bith air. D'fhan mar sin go bhfaca siad suím aimsire agus gan tuairisc ná fáirnéis air, ar an bhfad sin. Sin é an uair a scríobh sé as Meiriocá agus chuir sé céad punt abhaile ar aon-láimh amháin. Bhí an-tsaothrú dhó ar an "railway". 'Sé an focailín sin adubhairt a athair a spadhar é, i gcruthamhnas duit nach bhfuil lot ar bith nach mbeadh dealg cho dona leis
Fuair tú deallra maith anois, agus má tá mise in a dhiaidh ort, castar leat é. Ní raibh guth ar bith siar annsin ort, ach níor bheo thú in a dheidh sin go dteightheá ann do do chailleadh féin
+
→
déan 1
'Sé a chailleadh a dhéanfar má fhanann sé annsin ar feadh na h-oíche.
TUILLEADH (2) ▼
An té a ghnío(nn)s uabhar is dual dó cailleadh
Ní raibh aon-chaora ag gabhail linn nach ndearna cnuimhe anuiridh. Cailleadh chúig cinn orainn, ní ag comhaireamh na h-anachain é
Chaill an déanamh suas siúd atá uirre pighinn mhaith agus a dhaoireacht agus atá éadach. Shílfeá go bhféadfadh sí a theacht le éadach ní ba tíreamhla ná é siúd. Is gearr uirre a bhfuil sí a shaothrú déarfainn
→
déanta
Déanta na fírinne ní dhíolfaidh mé iad go sásuighidh mé mé fhéin go maith. Tá an iomarca caillte agam leo, len a leigean uaim ar bheagán
→
dearóil
Feairín deireoil cailltí é. Ach is cuma sin. Bhí sa (saithe) mná timpeall air. Ní miste leofa sin nuair a d'airigh siad an t-airgead aige. Ar an airgead a bhíos cion. Dhá mbeicheá ag dorus an bháis bhfuightheá (gheobhthá) bean ach airgead a bheith ugad (agad)
+
→
deasaigh
Tuí sheagail is mó a chuirtear de dheasú ar an tithe annseo. Buailtear thíos ar na h-uláin sin thíos í, agus deasaíonn muid na tithe léithe annsin. Níl de chailleadh uirre … Tá an tuí chruithneacht an-gháifeach
TUILLEADH (1) ▼
Ní dheasóchadh sé isteach ins an "sate" (seat) le áit a thabhairt d'aon-duine eile dá mbeadh do chailleadh go deo leis. Bhí sé in aon-ghillín amháin annsiúd agus sean-mhná dhá dtreascairt faoi agus thairis, agus ní chorróchadh sé. Tháinic "conductor" an bhus faoi dheireadh agus chuir sé faoi ndeara dhó deasú isteach, agus deifir air
→
deatach
Mo dheatach orra féin agus ar a gcuid cathaoireachaí boga. Ba bheag na cathaoireachaí boga a bheadh aca, dhá gcaillidís mórán leo!
+
→
déidín
Tá déidín tuithte aige go gcailltear an tsean-lánamhain agus go n-eirighidh an áit leis féin. Ach dheamhan agus móide fód dó a chomhairfeadh sé go bráth th'éis an forcabhás atá aige air. Tá an tsean-bheirt siúd sáthach aigeanta freisin, agus tá daoine is goire dóibh ná eisean, len a gcuid a thabhairt dóibh
TUILLEADH (1) ▼
Fear oibre mo chreach! Bíonn déidín tuithte aige go mbuailidh sé an cúig a chlog. Ní dhéanfad sé mogal in a dhiaidh dá mbeadh do chailleadh go deo leis
→
deirc
Cailltear go leor caorach 'sa deirc atá istigh i lár an chnuic sin. Níl léigheamh ar bith ar a dteigheann ann aimsir shneachta. Bíonn siad in a gcárnáin ann
+
Deireadh an tseanduine i gcomhnaí é a chailleadh. An bhfaca tú aon-seanduine ariamh dhá mhéad aois dhá mbeadh aige, nach bhfuigheadh sé bás 'san deireadh!
TUILLEADH (6) ▼
É a chailleadh chois an chlaidhe: ní bheidh de dheireadh aige ach é. Tá Dia in a fhabhar nachar cailleadh cheana é
Deir sibse gur indeireadh na bliana a rugadh mise, ach deirimse nach bhfuil a fhios cé's fhearr a thús ná a dheireadh. Má tá mé mall féin, is minic freisin a rug cú mhall ar a cuid, agus ní bhíonn de chailleadh ar dheireadh an mhála féin
Tá an bheirt sin anois ar dheireadh na Féinne. Bhuail díleághadh eicínt an chuid eile. Cailleadh iad ó dhuine go duine. Bhí ráidhte gurb é an teach nua a rinne é. D'athruigh siad amach aríst i sean-scioból agus dheamhan imeacht a tháinig ar aon-duine aca ó shoin. Ach is beag an chreach atá ann anois go bhfóiridh Dia orainn, ar scáth beirt
Sin é an cur deireadh bliana. Má 'seadh féin, níl aon-chailleadh air
Bhí an laogh suas le uair idir chnámha agus é cínnt orm fhéin a thabhairt liom. D'fhan mar sin go ceann dhá lá, agus shílfeá nach raibh daor-bhasctha di chor ar bith. Ach bhuail donacht annsin í, agus chaith sí mí mhór fhada idir luighe agus eirghe. Diabhal mé gur shíl mé féin go srianfadh sí as, ach cailleadh í faoi dheireadh agus faoi dhó
Sílim go n-athruigheann sé lóistín 'chuile sheachtain mórán. An lóistín faoi dheireadh a raibh sé, is beag nachar cailleadh ann é leis an ocras
Ní chaithim gail ar bith le deireannas. Tá mé eirighthe as ar fad. Is beag bídeach nachar chaill mé mé féin leis
+
→
deis
Is caillte an deis atá mar sin air ag imeacht ar thrí cosa. B'fhéidir dhá mbeireadh sib air agus breathnú ar an gcrúib go mbeadh a fhios agaibh céard atá ag goilleamhaint air
TUILLEADH (2) ▼
Nach dona an deis a chuir an bromaire sin thoir ar a shaoghal. Feacha anois é, agus gan a dhuth ná a dhath aige ach ag romhar ins an bpóicín siúd ó thuaidh de'n teach. Scread chasta air nach n-imeochadh go Sasana nó in áit eicínt agus gan a bheith ag locadóireacht annsiúd, ag cur guirín ar chroidhe an athar 'chuile uair dhá mbreathnuigheann sé air, agus ar chaill sé leis
Fuair siad-san deis ingeall ar do chuid sleamchúis-sa. Ní dhéanfadh áit ar bith thú leis an liathróid a chur ach isteach i gcrúib J. Uí Mh. 'chuile uair. Sin é an chaoi ar chaill muide deis leath na gcuarta
→
deisiúil
Deirimse leatsa hé brí céard adéarfas tusa gur deiseamhla go mór an baile a bhfuil tú istigh ann ná aon-bhaile eile ar an gceathramhadh. Breathnaigh ar an mbaile sin thoir. Nach bhfuil maith an bhaile uiliog ag an L. Agus an dá bhaile seo taobh thiar dhíot, céard atá ionnta ach breaclachaí agus clochair agus diomallachaí. Níl an baile seo giorruighthe tada, agus dheamhan a bhfuil de chailleadh ar an talamh atá ann léar (de réir) mar atá talamh ins an tír seo.
+
→
deo
Dhá mbeadh mo chailleadh go deo leis, ní dhéanfadh sé an méid sin soilghis dom (fc. cailleadh)
TUILLEADH (1) ▼
Mo ghrádh go deó thú! Ní 'san nguth a chaill tú é ar aon-chor!
+
→
deoraí
Ní fheicfeá deoruidhe ar an mbóthar sin de shiubhal oíche. Is beag an bualadh atá chor ar bith air. Tháinig mé cheana ó Gh. go S. Fh. taca an naoi a chlog ins an oíche, agus níor casadh an deoruidhe dhom ar an bhfad sin. Is caillte an bóthar é
TUILLEADH (2) ▼
Níl duine ná deoruidhe ar an mbaile indiu. Is baile bánuighthe é. Tá siad ar fad greadtha soir ag an tabhairt-amach seo atá i mB. Dheamhan duine a d'fhanfadh annseo aon-Domhnach dá mbeadh a gcailleadh go deo leis. Is fada leo go dteagaidh an Domhnach go dteighidh siad ag bóthaireoireacht
T'anam ó'n Diabhal má theigheann an deoruidhe siúd ar an mbóthar, caillfear é. 'Ar ndú' ní obair bóthair atá sé siúd in araidheacht a dhéanta. Ní bheadh sé indon tada a dhéanamh ach madraí a thabhairt amach ag spaisteoireacht
+
→
dia 1
Tá Dia láidir ach cailltear beithigh = níl aon-mhaith do dhuine a bheith ro-dhóchasach faoi'n anachain
TUILLEADH (4) ▼
Tá an scéal sin ceart go leor. Tá Dia láidir ach cailltear beithigh in a dheidh sin
Ní h-eadh, ach fágaim annsin í, agus tiocfaidh sí chuice féin uaithe fhéin! Dar fiadh muis, is gradha an scéal é sin! Tá Dia láidir ach cailltear beithigh, mar dteighidh duine rompa
Is breagh an scéal atá agad: tá Dia láidir. 'Sé atá, moladh go deo Leis. Ach ní shin é in a dheidh sin é. Cailltear beithigh a mhaisce má tá fhéin
Ní iarrfadh sé choíchin ach ag rámhóireacht thart mar sin go bhfeiceadh sé céard a bhéas 'chuile dhuine eile a dhéanamh, agus gan é ag déanamh a dhath ariamh dhó fhéin. Is iomdha duine ag Dia adeir siad, agus ní móide gur fearr beirthe é. Dhá mbeadh 'chuile dhuine in a Mh. T. Ch. ba chaillte an saol a bheadh ann freisin
→
dia 2
Lomadh Luain ar an bpiodarlánn sin nach dteagann isteach agus gan é fhéin a chailleadh ag déanamh spraoi amach annsin. Meastú an bhfuil spíonán ag gabhail linn nach bhfuil bainte aige aríst!
→
diachta
Is diachta dhó a dhul ag coireamhaint uirre siúd agus gurb í an cleite is fearr in a sciathán í. Marach a fheabhas agus a chaith sí siúd leis féin agus len a theach, caillte leis an amhgar agus leis an ocras a bheidís. Ach ní bhíonn aon-chuimne ar an arán a h-ithtear arsa tusa
+
→
diaidh
Fuair tú amach an té a mbeadh gnaoidheamhlacht ann. Mo chreach mhaidne, is fadó a d'fhága sé in a dhiaidh a raibh de ghnaoidheamhlacht ag siubhal leis. Diabhal a raibh de chailleadh air shul a phós sé, ach bhí sé bocht an uair sin. Cho luath agus a thosuigh an saoghal ag féithiú leis, chaith sé an bhoigshíneadh in aer
TUILLEADH (3) ▼
Cailleadh óg í agus áilín ar aon-chéill in a diaidh
Bhreathnuigh sé orm indiaidh a leicinn, agus shílfeá gur brath mhór a bhí aige beannú dhom, ach níor bheannuigh ina dheidh sin. Is minic ar an deis sin le goirid é. Is fada leis go mbeannuighidh mé dhó, ach dheamhan beannú muis, ná cuid de bheannú, dhá gcailleadh sé síol a chlainne ag súil leis. Fuaraigheadh sé anois ins an gcraiceann céadna ar théigh sé ann cheana
Rinne sé sin ar fad, agus cuid mhaith leis, ach in a dheidh sin féin, ní droch-fhear é, do'n té a bhfuil sé leis. 'Bhfeiceann tú a mhuintir féin annsin thiar, agus níl duine ar an bhfeadhain aca, nach bhfuil teach nua ceann-scláta as a chionn, gan sciúrtóig ariamh a chailleadh leis. Thiubharfainnse fear maith ar fhear ar bith nach bhfágfaidh a dhuine féin ar deireadh
+
Is dona na gnatha a bheadh ort a dhul do do chailleadh féin suas an bealach díbeartha sin leithide an lae indiu. Dhá mbeadh an bóthar faoi do chois, níor chás duit é, ach ag caruidheacht le réidh-chasáin nach siubhalfeadh na gabhair. Ní leithne an t-aer ná an timpiste a mhic ó. Is fánach an chaoi a mbainfí leagan asad, agus thú a chur go dtí do dhá shúil igcaochpholl. Tá do dhóthain breithe agad a dhul annsin. Is iomdha lá breagh a thiocfas as seo go dtí lá Bealtaine seo chugainn
TUILLEADH (1) ▼
Is doiligh díbeartha an t-aistir é ag aon-Chríostuidhe beo indiu. Ach dheamhan a dhath drugail aige siúd roimhe. Tá an chleachtadh mhór aige air. Chonnaic mise é sin ag imeacht oícheanntaí as seo le dhul abhaile, agus dheamhan a dtiocfá cho fada le ceann an sconnsa sin dá mbeadh do chailleadh go deo leis. Ní bheadh aon-mhaith é a bhacadh in a dheidh sin. Bhuailfeadh sé a dhá shéirín taobh thíos dhá dhá ghlúin, agus dá mbadh í an oíche í ar ith Ceile na bradáin ghreadfadh leis abhaile
→
dícéillí
Nach dícéillidhe an duinín thú fanacht amuigh de do chailleadh féin a leitheid de lá agus breith mhaith ar an obair sin, ach a dteagaidh lá breagh
Bhí an Rí mór ag déanamh dícheannadh ar dhaoine bochta. Dar fiadh dubhairt an gaiscidheach ó Éirinn go gcuirfeadh sé féin dá chois é nó go gcaillfeadh sé leagan leis …
→
díle 1
Tá sé sin caillte ó'n Díle. 'Sé mo ghéar-chuimhne-sa P. a dhearbhráthair a fheiceál beo agus sílim go raibh seisean básuighthe le fada na mblianta roimhe.
+
→
díleá
Deir siad gurb éard a d'fhága an díleághadh air sin, sceach a raibh geis uirre thiar ingarrdha an Ch. a bhaint. Bhí na "daoine maithe" — diúltaigheamuide dhóib — fúithe. An uair a tharraing sé an tuagh, tháinic an guth go dtí é: "ná buail" adeir sé. Ach bhí S. cho dórainneach, cho dubhshlánach sin, agus nach gcoiscfeadh sé a láimh. Bhain sé an sceach thrí 'chuile údragáil. Ó'n lá sin amach bhí an díleághadh air: leághadh chubhar na h-abhann ar a raibh aige. Dar fiadh bhí an fear sin deiseamhail, ach ba bheag an mhaith dhó a chuid deis lá agus gur thosuigh an saoghal ag dul in aghaidh. Níor fhan bó ná gamhain ná caora aige nar báitheadh nó nar bascadh nó nar cailleadh. Ó a bhuaileas an smál sin iad, is furasta leo imeacht. An tsiocair is lugha faoi'n domhan, agus scaithtí ní call dóib tsiocair ar bith. Bhí sé taobh le sean-bhó bhuidhe ins an deire. Chonnaic mé féin í sin aige. Ní feasach dom ar cailleadh í sin nó gur cailleadh í le aois, ach ba chuma dhó-san sin. Ba mhaith bocht an fear é indeireadh a shaoghail, agus beo bocht a bhí a chlann in a dhiaidh nó gur dhealuigh siad leo ar fad as. Sin é an chaoi a ndeacha an sceach dó. Ara bhí sé cho do-chomhairleach leis an saoghal. "A chomhairle féin do mhac dhanra" arsa tusa "agus ní bhfuair sé ariamh níos measa." Níor ceart do dhuine ar bith, ar aon-chor, a dhul thar theasbánadh, agus fuair seisean an teasbánadh — go ndéanaidh Dia grásta air!
TUILLEADH (3) ▼
Chuala mé go minic go raibh geis ar an gcnocán sin: go raibh sé sídheamhail. Deir 'chuile dhuine go raibh rudaí dhá fheiceál ann. Ach ní raibh géilleamhaint ar bith aige-san do chúrsaí de'n tsórt sin. Bhí rachmall an airgid air, agus chaith sé in a cheann teach nuadh a dhéanamh. Ní bheadh aon-shásamh aige ann go ndéanfadh sé ar an gcnocán sin é, th'éis go raibh 'chuile dhuine ag cur aithne air gan drannadh leis. Má's é an t-Athair M. féin é — 'sé a bhí annseo an uair sin — chuala mé gur dhubhairt sé leis go mbeadh sé in aithmhéala, mara bhfágadh sé an cnocán agus a raibh ann len a n-anshógh féin. Ach ní raibh aon-chomhairleachan in a chíonn. Ó a chuirfeadh sé roimhe rud a dhéanamh. Bhí sé cho dána le múille. Réab sé an cnocán as a lúdrachaí ar aon-nós, agus rinne sé an teach. Tá sé fuar falamh annsin ó shoin, mar a fheiceas tú féin é. Dheamhan duine a chomhnuigh ariamh ann sílim. Marbhuigheadh an mac shul má bhí sé déanta. Sáthach fánach a marbhuigheadh é freisin. Ord a thuit de'n scafall air. Buaileadh síos an inghean agus chaill sé an domhnuidheacht airgid léithe, ach ní dhearna sí aon-mhaith ariamh. Thuit binn an tighe go talamh shul má bhí sé réidh. Shílfeá go mbadh shin é a dhóthain de theasbánadh, ach chuaidh sé in a éadan as dubhshlán in ath-uair. Ní fhaca sé an chloch spideoige ariamh air. Bhí sé ag déanamh creafóige. Ó'n lá ar thosuigh sé ag ordluigheacht ar an gcnocán sin — shílfeá gur beith a bhí air é — níor fhan rud istigh ná amuigh aige nar tháinig an díleághadh air. D'imigh a raibh aige agus ar chruinnigh sé go cruadh — d'imigh sé in a ghlaedh ghlas. B'éigin do'n bhean agus do'n chuid eile de'n chlainn lascadh leo as ar fad ins an deire. Bhí an díleághadh ar a gcuid as comhair a dhá súil. Níl a fhios agam an raibh an oiread aca agus a thug go G. iad. Má bhí, dheamhan tada leis é. Níl duine ar a shliocht indiu; i gcruthamhnas nach ceart d'aonduine a dhul ag cur araoid ar an sluagh sidhe — diúltaigheamuide dhóibh agus fuagruigheamuid deagh-chomharsanacht orra!
Tá an díleághadh ceart ar an duine bocht ó phós sé. Cailleadh cliobóg de chapall bhreagh air. Bhí bó bhainne tachttha ins an gcró roimhe, maidin. Ní fhanann laogh ná gamhain aige nach bhfuil an bhail chéadna orra. Thug sé leath-cholapa dheas a bhí aige anuas ar an mbarr-garbh oíche roimh an aonach anuiridh, len a cur siar lá'r na bháireach. Dheamhan pighinn de chúig phunt dhéag airgead nach bhfuigheadh sé uirre. Ar a dhul amach dó ar maidin, fuair sé sínte ins an iothlainn í agus a cois briste. Leag sí claidhe na h-iothlann agus thuit brúisc uirre féin dó (de). Thug sé fear cnámh aice, agus dheasuigh sé í, ach ní raibh aon-bhiseach ag teacht uirre in a dheidh sin. Mharbhuigh sé ins an deire í
'Sé an díleághadh atá ar an mbuachaill sin nach dtugann sé greim len ithe dóibh go gcailltear leis an ocras iad. Amhgar agus anshógh atá ar a chuid beithidheach, agus ní díleághadh. Seadh b'fhéidir! Nach bhfaca mé laogh breagh annsin anuiridh aige — céileóg. Tabhair laogh breagh air. Choisc sé é faoi cheann míosa, agus níor thug sé gabhail ná uchtóg dó ach a chur siar in Garrdha na L. ag ithe raithnighe. 'Meas tusa an cothú do laogh í raithneach. Bíodh unsa céille agad. Thú féin agus do chuid díleághadh. Is gearr ó'n bpéire laoghannta sin thíos anois aige. D'fheicfeá ag eitealla leis an ocras iad.
+
→
dílis
Dhá mbeitheá cho dílis do do chuid oibre agus atá tú do'n damhsa diabhal a mbeadh de chailleadh ort. Ach níl. Is beag an baoghal ort.
TUILLEADH (1) ▼
Ná bac leis sin! Tá sé cho daoitheamhail leis an diabhal. Ní thiocfadh sé fad dílis a choise leat, dhá mbeadh do chailleadh go deo leis. Thiocfadh b'fhéidir!
Tá an t-uainín sin in a dílleachtín. Rugadh ar an sneachta mór é, agus tugadh isteach é agus cuireadh le teine é. Ní thiubharfá deich triuf air agus diabhal mé gur shrian sé as in a dheidh sin agus gur bé atá cruadhchúiseach anois. Ach cailleadh an mháthair.
Dá mbeadh sé in a mháistir scoile bheadh páipéir nó dinndiúirí eicínt aige le 'sbáint, ach an uair a d'iarr an sagart air iad, ní raibh le rádh aige ach gur chaill sé iad. Is maith an t-údar é, ba deacair dhó. Níor thug sé amach iad, le bheith aige.
+
→
dioc
Chuaidh sé suas ar ball agus máilín aniar faoin a bhrághaid agus gioc air. Gheobhthar caillte chois an chlaidhe thuas ins an ngarrdha sin thuas é lá eicínt. Ní mian leis gan a bheith ag mianadóireacht leis ann, in a dheidh sin
TUILLEADH (1) ▼
Má chaitheann sé coicís eile faoi'n ropadh gaoithe adtuaidh údaidh is caillte an ghioc a bhéas air. Is caillte an ghioc atá cheana air, arsa tusa scáth seachtaine. Má sheasann an bóthar go dtí na P. Th., anuas ar na maidí a thiocfas sé go siúráilte. Is fuar an dithreabhach é ag déanamh bóthair
+
→
diocach
Tá diocach chaillte de laogh aige, agus 'sé a chloch-neart é má sháruigheann sé an tsíon seo. Tá sé annsin thuas anois in a ghuróir i lúibinn an chlaidhe, agus é ag eitealla leis an bhfuacht. Tá an bhuinneach air i gceann mar tá sé. Sin í an cailín atá indon giorrú le na laoghanntaí
TUILLEADH (2) ▼
Ní cheannóchadh aon-duine beo í ach é féin. Bhí sí in a giocach thoir annsiúd le claidhe agus gan an ceannachthóir féin ag breathnú ins an taobh a raibh sí. Tháinic sé aniar agus bhuail sé fúithe. Diabhal mé go bhfuair sé ar amhrán í. Nach h-ait a sceinn sí amach in a dheidh sin. 'Sé an chaoi a bhfuil sé má tá an beithidheach ag dul duit, níor mhiste dhuit dá mbeadh sé ar a chailleadh ach eireochaidh sé. Mara bhfuil, ní choinneochadh leágha na bhFíann beo é
Tá giocaichín asail aige, agus is gearr an bás uaidh. Tá sé dhá chailleadh le truailleachas. Tiubharfaidh seachtain eile a dhíol le déanamh dhó. Sin é an uair a bhéas sé idteannta ceart, 'nuair nach mbeidh tada aige le móin, aoileach ná feamuinn a tharraint
→
díocas
Tá sé caillte le díocas go dteighidh sé ag spealadóireacht, ach dar príosta níl aon-ghaisce ar an spealadóireacht muis. Is obair chruadh go leor í
+
→
díogha
Chonnaic tú annsin thiar é Mac Mh. Ch. Bean ar bith a shamhlóchadh an t-athair leis, ní raibh aon-mhaith innte. Bhí mná maithe faighte aige dhó, ach ní bhreathnóchadh sé ins an taobh a mbeidís. Annsin dubhairt an t-athair leis a dhul agus bean a fháil é féin. Chuaidh. Inghean T. Sh. sliseog chaithte chaillte, nach raibh cianóg ruadh ar a faghaltas. Reic sí an tsean-bhean a bhí ins an teach. Níor fhága sí nidh dhar dhealbh an ghrian istigh faoi chaolachaí an tighe nar árduigh sí soir abhaile. Sin é an fear a rinne an droch-phósadh. Ach ar chuala tú ariamh é: tabhair a roghain do'n bhodach agus tóigfidh sé an díogha
TUILLEADH (1) ▼
D'eirigh mé as an "dole" ar fad. Nach raibh sé cho maith dhom, ar scáth a raibh mé a fháil. Ní raibh agam ach roghain an dá dhíogha ar aon-chor: a dhul amach ag obair i lár mo chruadhóige; sin nó é a chailleadh. Ba deacair do shean-duine bocht mar mise a dhul trí mhíle bealaigh ag obair ar bhóithrí maidin agus trathnóna. Is dona atá mé indon a dhul chuig an ngarrdha féin feasta choidhchin
→
díol 1
D'ól sé a bhfuair sé ach níor chaill sé féin mórán leis. Á ar chuala tú ariamh é; is iomdha duine a bheadh ar meisce mara mbeadh aon-díol air
+
→
díol 2
Ní ins an triollús a chaill sé é. Tá a dhíol triollúis ann, ach níl sé baramhlach go bhfuil sé indon an obair a dhéanamh. Sin é an fáth a loiceann sé i gcomhnuí.
TUILLEADH (1) ▼
Tá do dhíol scuabadh ar an urlár sin anois agad. Dá mbeadh sé cho maith i gcomhnuí, ní bheadh de chailleadh air.
+
Tá an dialúnach de laogh sin thoir indáil le caillte. Mara ndéanaidh sib teálta eicínt dhó, ní dhéanfaidh sé seasamh ar bith. Tá sé in a ghuróir thoir annsin i lúibinn an chlaidhe, agus 'chuile dheoir de'n bháistigh dhá bualadh air, agus gan é de ghus ann a theacht anoir faoi'n gclaidhe eile ar fascadh
TUILLEADH (1) ▼
Bhí uainín meirbh annseo againn an bhliain cheana — dialúnach beag. Chaith sé cheithre mhí ag ithe as cúl a' (ar) nglaice. Shílfeá nach mairfeadh sé ala an chluig an chéad uair. Uan fireann a bhí ann, agus níor cailleadh ariamh é. Ní dhéanfadh duine ar bith tada leis ach a chaitheamh amach. Ach dar príosta sceinn sé amach leis an aimsir, agus rinne sé an-réithe. An reithe is fearr a bhí ariamh agam. Ní scarfainn leis ar chuid mhaith marach gur báthadh é i gcaochpholl annsin thuas ar an easca anuiridh
→
diomdha
Tuilleadh diabhail aca anois, má tá diomdha na bruighne orra. Chaillfidís síol a gclainne mara dtosaighidís troid. Is beag atá dá barr anois aca ach mailí gearrtha
Bhí an mháthair ar chuma ar bith sáthach diomdhach de mhuintir Sh. Dh. Níor thaobhuigh sí iad ó cailleadh an inghean. Dubhairt sí gur fhága siad annsin í, gan fios a chur ar an dochtúr go raibh sí ag saothrú báis
+
→
díon 1
Tá an-díon báistighe ins na cótaí sin, ach go gcaillfidís thú le fuacht. 'Bhfeiceann tú an ceainnín réidh-chaithte sin agamsa. Ó "Jackchape" a cheannuigh mé é roimh an gcogadh; ar shé déag. Ba slad-mhargadh ceart é
TUILLEADH (1) ▼
Tá sé gáibhtheach ach níl díon ar bith ann. An leamháinín éadaigh sin anois a bhíos ar na gearrchaileadha, níl a fhios agam féin cé'n chaoi nach gcailltear ann iad. D'fheicfeá na beithidhigh thríd an gcuid is mó dhe tá sé cho scagach sin. Nach dona an clúdadh é le h-ais na bhflainíní agus an cheann-asna a bhíodh orainne fadó. Siopaí atá ag déanamh iarmhuis ar na mná anois
→
díth
Dícéille a bhain an mhéir de Mhurchadha. Chuaidh ag an dícéille ar an bhfaitíos agam, agus tá a shliocht orm. Chaill mé dhá fhiacail leis