Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: cailleadh

+

→ faitíos

Tá sé caillte le faitíos rómhatsa

TUILLEADH (1) ▼

Bhí sé caillte le faitíos a dhul abhaile

→ farasbarr

Is caillte an aimsir í, ní ag ceasacht ar Dhia é. 'Chuile lá ag baint earasbár dá chéile = is measa gach lá dhá dteagann ná aon-lá roimhe sin

→ feithideach

Sén feithideach is caillte é a chruthaigh Dia = dreóláinín dona; éagbhás; bás ar sliobarna; péisteánach nachar mhian leis scaradh le pínn ar bith airgid

→ fios

Cailleadh an laogh air, adeir tú. Bhí a fhios sin aige nuair a chuir sé ann é

→ frídeoir

Ara is beag é a dhicheall an frídeóirín bocht caillte. 'Ar ndó' ní meáchan atá sé siúd indon a thógáil. Ceó ar bith ach go dtiúrfadh sé do bhéilí chugad san ngarraí. Sin é an méid.

→ fáideog

Fág san diabhal annsin é agus siúil abhaile! Beidh sé ag suímínteacht leis an bpionnta sin annsin anois ar feadh na hoíche mar a bheadh cut ag cangailt fáideóige. Bheitheá caillte ag fanacht leis

→ féar

Níl aon-ghnatha ag duine ar bith bualadh faoi theach a dhéanamh, mara bhfuil riar eicínt airgid aige fhéin. Níl aon-ghoir aige air. Ní bheathuíonn an féar an phis. Bheadh duine go deas dhá gcaitheadh sé é a chaitheamh in aer, agus é leath-dhéanta aige. Ní mór do dhuine fios a bheith aige go bhfuil sé indon cailleadh leis, go bhfuil sin

→ mórfhoclach

An bhfaca tú aonduine cho mór-fhoclach léithe ó a rugadh thú? "Cailleadh sé bhudóig bhreá ar Sheán anuiridh le ceathrú ghorm". Cén uair a bhí sé bhudóig ag Seán? Fear atá ag iarraidh a chodach, nó indáil leis. Nach simplí a cheapas sí na daoine a bheith?

→ ciseadóir

Sé'n ciseadóir is fhearr sa tír anois é, ó cailleadh T. Ch. ach is beag an ghoir a bhí aige ar sin a' deanamh ciseáin.

→ coimhthíoch

Th'éis a' méid sin, ghlan leis as New York, a's chuaidh sé amach i gceann eicínt de na státaí coimhightheacha atá in iargcúil Mheriocá, a's níor fritheadh scéal ná scuan uaidh tí (ní) ba mhó. 'Chuile sheans gur cailleadh ann amuigh é.

→ coinneálach

Tá sí cruadh coinneálach caillte = idteannta a bheith cruadh coinneálach di, bíonn an béal bocht uirre, a's is minic í a' clamhsán faoi'n a dhonacht a's atá an saoghal a's a slighe féin.

→ coitianta

Ní thagann sé chomh coitchiannta, tigh Mh. Bh. a's a thagadh, ó cailleadh an mháthair.

→ corradh

Tá sé corradh ar (corra?) fiche bliadhain caillte = tá sé tuille a's fiche bliadhain caillte; barr ar fiche bliadhain; fiche bliadhain a's bliadhanta corra

+

→ cosúlacht

Caillte ar a' mbóthar a gheobhthar é, oidhche eicínt. Ní hé 'mhalrait de chosamhlacht atá air, a's chomh dúlaidhe a's atá sé ins an ól.

TUILLEADH (1) ▼

M'anam muise, má tá sé folláin, go bhfuil sé fhéin a's a chosamhlacht in aghaidh a chéile. Dheamhan a' bhfaca tú ariamh aon-duine is caillte snuadh ná é.

→ bealach

Cailleadh lán mála leis lena chur ar bhealach maith (i.e. le dochtúr a dheanamh dhi), ach bhí sé chomh maith é 'chaitheamh sa bhfairrge ná é 'chailleadh leis, mar amudha a chuaidh 'chuile phighinn dhi.

→ beart

Cailleadh bean bhocht inGaillimh an lá faoi dheire, a's d'fhága sí ionann's míle punt 'na diaidh. Meastú cé'n chaoi ar chruinnigh sí é, ach ag iarratas ar dhaoine, 'léar (de réir) mar gheobhadh sí leithphighinn a's pighinn uatha(b). Shílfeá gur fada go ndéanfadh leithphighinneachaí a's pighneachaí míle punt ach 'tomsuigheann brobh beart' in a dheidh sin.

→ crochaille

Bím plúchtaí ar fad, amanntaí, nuair a bhuailea(nn)s an racht mé, a's tagann an oiread crochaillí aníos as mo mhuineál, a's bíonn cliar in mo phíobán, ach dheamhan cailleadh a' bith a bhío(nn)s aríst orm, nuair a fhaghaim réidh an achair.

→ cuisneach

Bhuail a' tinneas céadna ar cailleadh an chuid eile leis, an coileaichín riabhach sin amuigh, ach bhí sé sáthach cuisneach le na chuir (chur) dhó.

+

→ beo 1

Rugadh a' páiste, beo, beithidheach, ach níor mhair sé ach cupla uair. Cailleadh a' mháthair ar a' bpuínnte.

TUILLEADH (1) ▼

Bhí chuile phighinn beo dhá raibh aige tugtha uaidh aige. Cailleadh é, a's gan luach a bhéilí aige.

→ bocht 1

Chreidim gur cailleadh Neidín bocht.

→ bocht 2

Tá an náire caillte aige, a's ó theighea(nn)s bocht go nocht, teigheann sé go gabhail éadain ('un dreabhláis atá i gceist annseo).

→ béiceadán

Bhí sí ag ól an leanna go ndearna sí béiceadán di fhéin. Annsin shín sí siar ó chluais go rioball a's cailleadh í. Badh é an feall é, arae ba bhreagh, feiceálach a' bhó í, a's an-bhó bhainne.

→ bólaí

Fainic a' bhfuil figheadóir a' bith 'sna bólaí sin anois ó cailleadh L. G. = sílim nach bhfuil figheadóir a' bith 'sa gceanntar sin anois, ó cailleadh L. G.

→ bruithshléacht

Is cruadhaichte í ná na clocha glasa, th'éis a bhfuil de bhruth-shléacht uirre. A' mbeadh fhios aghad, tuige a mbíonn daoine chomh caillte sin?

→ buail síos

Deir tú leis a' sean-fhear a buaileadh síos, oidhche an chleamhnais, go mí-thráthamhail. Cailleadh é seachtmhain 'na dhiaidh sin, a's b'éigean a' pósadh a chuir siar, go ceann míosa.

→ buail

Scoth-bhláthan maith a bhuail mé, ach nuair a bhí mé dhá réidhteach as a' dubhán, ná raibh ann marar sciorr sé thrídh mo mhéarachaí, síos sa bpoll aríst. Is beag bídeach nar cailleadh mé le cantal, a's leig mé liom fhéin abhaile go goirid in a dhiaidh.

→ buille

Is mór a' buille orm, gur cailleadh an bhó orm.

→ ainriocht

Ní raibh sé in ainriocht ariamh gur cailleadh a' capall air.

→ aire

Cneagairín caillte é, a thabharfadh aire do'n chianóig a's bíodh sé taobh léithe.

+

→ amach

Níor mór dhó a dhul thar tír amach anois, mar tá a chliú caillte aige, 'san áit seo, go deo.

TUILLEADH (1) ▼

Tá úsáide a láimhe caillte aige, amach a's amach.

→ déan amach

Nach mór a bhí an mheabhair caillte agam, a's go raibh sé 'cínnte dubh a's dubh orm, an geata s'a(gh)ainn fhéin a dhéanamh amach.

+

→ anachain

Máire: Cailleadh Seán Mór ar maidin.; Brighid: Cér deir tú! Ibhfad uainn an anachain a's an urchóid!

TUILLEADH (5) ▼

Cailleadh iad leis an anachain mar dhoigh dhe! Cailleadh iad leis an ocras (bainbh a cailleadh: dubhairt an té 'mba leis iad gur anachain a bhain dóibh, ach dubhairt an cainnteoir nach mbadh eadh ach ocras)

Sin é an áit a raibh an chreach, 'chuile bhanbh a' gabhail leis caillte ar maidin leis an anachain!

Cailleadh muc ar Sheán Sheumais indé, ní dhá roinnt leis é, agus go mbadh leis fhéin an fheoil anachain uainne!

Ní a' comhaireamh na h-anachain é, cailleadh chuile cheann ar a' bhfeádhain aca(b).

Tá sé pighne caillte agam, ní a' comhaireamh na h-anachain é, ó shuidh mé ag a' gclár = cearrbhach adubhairt as greann.

→ anuas

Tá sé suas 's anuas le dhá scór ó cailleadh Parnell.

+

→ anó

Cailleadh é le an-shógh = cailleadh é leis an ocras.

TUILLEADH (2) ▼

Is caillte an chaoi de dhuine an-shógh a dheanamh air fhéin, scáth an beagán a chaithtear ar bheatha.

D'eirigh anshógh dó, in a ghasúr, agus tá úsáide a láimhe caillte ó shoin aige = tá éalang air ó bhí sé in a ghasúr, agus níl mórán srachta sa láimh aige ó shoin.

→ ard 2

Cé'n chaoi ar fhéad sé a dhul chomh h-árd sin i bhfoghluim, mara raibh airgead ag a mhuinntir le cailleadh leis.

→ athraigh

Chuaidh an t-athrú go maith dhó. D'imthigh an snuadh caillte bhí air, dhe.

→ fabhall

Tá muid caillte amuigh ar an gcriathrach siúd agus gan d'fhámhall againn ann ach bruach portaigh. Chaillfeadh sé na fiacha dubha, chaillfeadh sin

→ fiuch

Bhí poitín ar dhá splainnc ann, agus hébrí cén éadáil a bhí ann, dheamhan fiuchadh ná deide a bheadh aige dhá bhfágtaí annsin go maidin é. Go bhfoire Críost orainn, nach caillte na téinteachaí a bhíos sna bailte móra!

→ foireann

Nuair a cailleadh an mháthair, d'árduigh an cliamhain an foireann leis ar fad. Ní raibh oiread agus priocach de láighe aige seo nuair a chuaigh sé isteach ann. Ba é an chéad-mhaith ab éigin dó a dhéanamh, a dhul agus foireann nua a fháil: céachta agus cliath fhursta agus sluaiste agus 'chaon tsórt.

cailleadh (50+)