Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: cloch

→ faitíos

Bhí an fear thiar dhá chaidhleadh le clocha. Dheamhan d'fhaitíos a bhí air (aige) roimhe in a dhiaidh sin!

→ farúch

Fadó bhíodh farúch annseo againn fútha (cruacha arúir), ach diabhal ceo a dhéanas an chuid is mó de na daoine anois, ach a ndéanamh ar bhonn cloch

→ feanc

Bhí cloch annsin thíos ag ceann an bhóthar, a mbíodh fir láidre dhá bhféachaint féin léithe. Ní bhainfeadh R. feanc aisti, ach thugadh T. gaoth di gan stró ar bith. Ba ghearr air é

→ fearacht

Tá sé ag tarraint chloch le seachtain, fearacht's dhá mbeadh rún aige cró eile a dhéanamh annsiúd

→ feart

"Lá Fheil Pádraig na bhFeart a bhaintear as an chloch fhuar!" (Feic "Fionnán")

→ feáin

Níl fí ná feáin air ó mhaidin ach ag dul Gaillimh bog te más fíor dó fhéin. Sé an chloch is faide siar ar a pháidrín é muis! Ní chorródh fear agus píce as an gclúid siúd anois é. Tá a chuid Gaillimh ar iarraidh

→ foilsigh

An corpadóir bradach! Sé cóir Dé é an méid sin a eireachtáil dó. Ba bheag aige fhéin dícheannadh a dhéanamh ar chréatúir bhochta. Chuir sé an bhaintreach sin thuas de dhruim tí. Chuir sé faoi ndeara di páipéar a shaighneáil dó ar a cuid talúna agus gan a fhios aice céard a bhí ann, ach gur theastuigh cupla cloch mhine uaithe l'aghaidh a háilín … Ach foillsíonn Dia an éagcóir míle glóire agus moladh leis fhéin. B'fhéidir go bhfuigheadh an cneamhaire ar a mhéis fhéin anois é, agus ní ag amhdú an oilc é, ní mór linn dó

→ freagair

Tá cloch an Mhioscáin le feiceál ag freagairt anois. Sin tús trágha = tá barr na cloiche seo — Cloch an Mhioscáin — ag nochtadh as an bhfarraige, mar tá sé ag trághadh

+

→ fág ag

D'fhágfainn dhá chloich dhéag ag do mhuic-sa. Ní mórán le deich gclocha an mhuic eile seo

TUILLEADH (1) ▼

Fágaim dhá scór bliain ag an mac is sine. Níl sé lá thairis. Sin é a d'fhágfadh an ceann is óige tuairim 's chúig bhliana fichead, agus sé a chloch neart é … Ara bail ó Dhia ar do dheich mbliana fichead. Is fada uaithi é

→ fág ar

D'fhága an chloch ar leath-shúil len a ló é

→ fág gan

Ní fhágfadh sé cloch san gclaidhe gan caitheamh anuas marach gur bagraíodh air

→ fáinne

Dhá gcaithtéa cloch san bhfarraige dhéanfadh sí fáinní = cineál sciotar uisce nó lonnaí a theagas san uisce. Bíonn siad ag leathnú amach

→ fána

Dhá mbogtaí an chloch sin, níl a fhios cén t-achar a ghabhfadh sí le fánaidh

+

→ cadhail

Chonnaic mé thiar annsin thiar é (an gasúr) ar ball a's é caidhleadh suas chloch in a gcárnán — a' déanamh tighthe beaga dhó fhéin mar dhóigh dhe!

TUILLEADH (2) ▼

Bailigh a bhfuil de chlocha ar a' gcúl sin, a's déan iad a chaidhleadh suas in éindigh annseo. Cuirfeamuid ar na leachtaí aríst iad, nó tárlóchamuid amach ar a' mbóthar le ciseogaí iad.

Níor mhór a bhfuil de chlocha sa ngarrdha sin a phiocadh a's iad a chaidhleadh suas in áit eicínt as a' mbealach, má's linn é 'leigean amach 'un féir imbliadhna. Tá an draoi cloch air.

+

→ caidhl

Bhí caidhl chloch i lár a' bhóthair, a's fhobair gur leag siad mé.

TUILLEADH (3) ▼

Tá'n catmara ar na gasúir sin síos, a' cur caidhleannaí cloch ar a' mbóthar. Dheamhan a n-aireochthá iad go mbuailtheá fútha(b).

Feicfe tú an chaidhl chloch a rinne mé taobh amuigh ar a' dúrlaing, a's níl ort ach do láimh a sháthadh isteach faoi'n gclaidhe ar a' n-aghaidh, a's gheobha tú an scian annsin.

'Sí'n roínn atá taobh thiar de'n chaidhlín chloch a rinne mé ag a' gcaracán, an roínn (fheamuinne) se'aghainne.

+

→ carcair

Tá an-charcair chloch ann = an áit breactha le clocha sa talamh a's gan iad i bhfad ó chéile.

TUILLEADH (2) ▼

Seachain a' leagfaí sa gcarcair chloch siúd thú.

Fan amach as a' gcarcair chloch sin, nó bascfa siad thú.

→ ceasúil

Bheadh ciall mairt-fheoil ach 'mairtfheoil a' dole' seo, tá sí chomh ceasamhail a's gurab é cloch-neart duine drannadh léithe.

→ cinceach

Beannacht Dé dhuit, cá bhfaigheadh an chinnceach sin buaineadas a bheith innte. Bhí sé chomh maith de dhuine brosna (gabhail) cloch a chuir ar a' teine léithe.

→ ciste

Dheamhan ciste ná stór a thug sé as Meriocá. Má thug sé an chulaith éadaigh fhéin as, 'sé a chloch neart é.

+

→ clochneart

Seo é an giodán a mbíodh a' tír cruinnighthe a' caitheamh cloiche-nirt roimhe seo.

TUILLEADH (22) ▼

Sín i leith agham an chloch-neart sin, go bhfeacha mé mé fhéin léithe.

Dhá fheabhas é, dheamhan goir aige ar Sh. G. a' caitheamh cloiche-neart.

Cáide a chuir tú an chloch-neart?" "Caitheamuid (caitheam) urchar cloi(che)-neart!

Má theigheann sé seo ar chaitheamh na cloiche-neart, bail ó Dhia air, cuirfe sé 'sna gatha seití í = ní bheidh sí le faghail chor a' bith in a dhiaidh.

Le urchar gualann is fhearr é, a' caitheamh cloiche-neart.

Caithfeamuid an chloch-neart thíos fúinn.

Is áidhbhéil uaidh urchar cloiche-neart a chaitheamh ó na ghualainn.

Cuirfe mé mo rogha geáll leat, má theigheann muid a' caith(eamh) cloiche-neart go scotha mé d'urchar-sa gan stró a' bith. Céard a chuirfeas tú?

Caith an chloch-neart sin. Ar 'fheachaint a bheidh fhios é! = ní bheidh fhios cé againn is fhearr go gcaithe tusa urchar chomh maith liomsa.

'Sé do chloch-neart a bheith an dá scór fós = tá sé cruadh agad a bheith an dá scór d'aois fós.

Má tá sé dhá bhliadhain déag sé a chloch-neart é.

Bail ó Dhia ort! Leathchéad bliadhain! Má tá sé an dá scór fhéin, sé a chloch-neart é.

Má tá an mhuc sin deich gclocha ar a cois, 'sé a cloch-neart é. Bíod sé buidheach, má fuair sé chúig phunta uirre. Chonnaic mise muca thoir ar an aonach indiu, a raibh dhá chloich a's trí clocha aca(b) uirre, agus is beag le cois na cúig phunt a chuaidh siad.

Má tá tonna féir sa gcoca sin, 'leabharsa sé a chloch neart é.

Níl 'píosa' istigh ar' fhuaid, nó má [tá], sé a chloch neart é. Ach cá'ide le dhul 'píosa' fataí ar lán tighe! (comhairtear na páirceannaí a's na goirt in a 'bpíosaí' i gConamara. Is deacair a rádh áithrid cé mhéad é an píosa, ach gur sé phíosa a ceaptar do'n acra. Sin tomhaiseadh maolscríobach) = níl an garrdha 'píosa' etc.

Is diadhachta dhuit a bheith a' clamhsán, 'scáth an t-achar a chuaidh tú. Má tá sé míle bealaigh, sé a chloch-neart é. (bhí an gasúr a' casaoid faoi gur cuireadh ar aistear é).

Meastú cé mhéad a fuair an sagart lá Nodlag? Déarfainn má fuair sé céad gurb é a chloch-neart é, ach measaim go ndeacha sé rithte leis.

'Sé do chloch-neart é, má scothann tú T. go mbeidh sé inGaillimh = tiubharfa sé cnáimh le creinneadh dhuit é 'scothadh.

Badh é a chloch-neart é an máilín a iomchur. Tharraingeochadh sé ba bodhra as coillte leis a' gcneadhghail a bhí air faoi.

'Sé do chloch-neart é, an garrdha a bheith réidhtighthe amach aghad an tseachtmhain seo.

'Sé a chloch-neart é ' bheith indon ag mac L. Dheamhan tada le reic aige uaidh ar chaoi ar bith = thiubhradh mac L. cnámh le crinneadh dhó, a's le na bhualadh, ní fhágfad sé tada 'na chomhnuidhe ann.

'Sé a chloch-neart a dhul isteach. (D)ar ndóigh, níor tugadh 'vote' a' bith dhó, siar faoi Chonamara. Nach hé an ceann eile a fuair uiliog iad?

cloch (50+)