Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: pian

+

→ faitíos

Má tá an phian ag cothú air fós, tá faitios orm dó = is faitíos liom nach ndéanfaidh sé aon-mhaith; go mbásóidh sé

TUILLEADH (2) ▼

Tá sé beo-phianta inniu faitíos "dole" (.i. faitíos go mbainfí an "dole" dhe)

Teirigh ag an dochtúr leis an taobh sin agad faitíos na timpiste. Deir tú go bhfuil an phian ag smearadh amach. Sin deá-chosúlacht. Deir siad má smearann an phian gur comhartha é nach bhfuil aon-asna briste. Ach ní bheadh a fhios agad. Is fhearr a dhul roimhe in am

→ fág ag

Fágfaidh mise pian san ngoile agad mara n-eirí tú as do chuid nathaíocht'

→ fág i

D'fhága mise i bpian anois é. Níl a fhios aige san míádh cá bhfuil mé ag dul = tá sé ag déanamh imní dhó fios a fháil cáil mé ag dul

→ fág

Níor fhága an phian sin mo chrioslaigh ó shoin. Tá sí smeartha amach ar fud mo chnámh ar fad anois

+

→ fóir

An buidéal sin a thug an dochtúr dom thug sé fuairínt (fóirínt) bhreá dhom ar an bpian = fuarú, réidh an achair; lag sé an phian orm

TUILLEADH (3) ▼

An bhfuil tú ag fáil fóirín ar bith ar an bpian … is mór is fiú dhuit a dhuine bhoicht gur bhodhraigh an phian ghárha siúd a bhí ort inné. B'fhéidir go dtéaltódh sí i leabaidh a chéile le cúnamh dé

Chuir sé snáthaid ann. Uaidh sin amach ní raibh an phian cho cráite air. Sin é an fhóirínt a fuair sé ón dochtúr

"An bhfuil fionnuardas ná fóirínt le fáil agam ar an bpian", adeir Oisín le Pádraig. Agus aríst dúirt sé: "Dhá mba é toil do Thiarna é beagán fóirínte d'anamnacha na bhfianna ón bpéin"

→ ceal 1

Ní airighim pian ná tinneas. 'Sé 'bhfuil orm, cheal gan aon-mhisneach a bheith agam, corruighe isteach ná amach.

→ cleite

'Dhá mbadh páipéar é an talamh glas, cleiteadhachaí na n-éan a bheith in a bpeann; Clann Aoibhinn uilig a bheith in a gcléir: dubhshlán a n-iomlán; An drúllán is lugha de phianta Ifrinn a chuir igcéill' (Pádraig adubhairt le Oisín).

→ colg

'Tharraingeochaidís thríd an tlú gairmid é (an líon) le na ghairmid nó a scóthadh nó leis an mbarrach agus an colg a bhaint dhe. 'Sé a mbeadh fágtha annsin, an chois, gan colg ná barrach, a's í an-mhín. Deiridís go mbíodh leigheas pian bhuilg sa mbarrach. Ní bhaistfeadh a' sagart fadó gan a' bharrach, mar sa gcolg a rugadh Mac Dé (Sliocht ó Sh. Ó. Ch. a' cur síos ar a' líon).

→ bealach

Níl pian ná tinneas air, ach é a' giorrú an bheala(igh) leis.

→ beo 1

Ní iasc beo é sin chor a' bith ach pianta fáis.

+

→ beo 2

Is cuma liom mo bheo nó mo mharbh, mara bhfagha mé réidh an achair ó'n bpian seo.

TUILLEADH (4) ▼

Is cuma liom mo bheo nó mo mharbh — rud a' bith a chuirfeadh as pian mé!

Ní beo liom mo bheo, ó bhuail a' phian ghártha seo mé.

Dar mo choinsias shaothruigh mise an mhéir sin. Scoilt an ionga go dtí an beo, a's dheamhan forus ná suaímneas a fuair mé uaithe in imtheacht coicíse le pian.

Chuaidh an phian go beo ionnam.

→ bhíogaíl

Cé'n sórt 'bhíodhgaighil atá ortsa. Má tá pian ort, árduigh leat a' chodladh.

→ bocht 1

Bíonn sé a' strócadh le pian in a láimh, a's is suarach a' t-iongnadh dhó sin, arae, is bocht a' lot atá air.

→ breoiteacht

'Sé'n chaoi a mbuaileann an galra sin thú in a bhreoiteacht, a's neartócha sé ina phian annsin ort. Deirimse leat, gur deacair é sin a chuir as do chrioslaigh.

→ breoite

Is fada an lá meath-thinn é sin. Níl pian ná tinneas air, ach go bhfuil sé breoidhte in a dheidh sin.

→ aice 2

Tá sí lobhtha (an fhiacail) in aice pian a bheith innte.

+

→ aiféala

Ní bhodhrócha do chuid aithmhéala mo phian = adubhairt duine leis an té a bhuail criogaide air.

TUILLEADH (1) ▼

Ní fhuarócha mo phian le do chuid-sa aithmhéala — (in Iar-Chonnacht agus in Iarthair Chonamara déarfaidhe mo chuid-sa talmhan etc ach igCois-Fhairrge mo chuid talmhan-sa.)

→ buail suas

Tá mé buailte suas, as na cosa ar fad le seal, ach dheamhan pian ná tinneas orm thairis sin = níl siubhal an bhealaigh ionnam ag mo chosa, ach dheamhan mairg orm thairis sin.

→ buail síos

Níl pian ná tinneas air, ach go bhfuil sé fuasaoid a thaoibh beagáinín. Ach tá sé buailte síos mar sin fhéin.

+

→ buail

Bhuail doigh bhuilg Seumaisín, a's mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag éisteacht leis, a's é síonaighil le pian.

TUILLEADH (1) ▼

Cá'r bhuail a' phian thú?

→ ainneoin

Bhí pian ghártha orm, agus aindeoin sin, (i.e tharéis sin) ní dhearna mé a dhath éagcaoine.

→ aire

Thug sé an-aire dhó fhéin ariamh, agus ní raibh pian ná tinneas air.

+

→ airigh

Cá n-airigheann tú an phian?

TUILLEADH (3) ▼

Ní airigheann sé pian ná tinneas, agus níl sé ar foghnamh ina dheidh sin

D'airigh mé mar bheadh snathadaí dhá sáthadh in mo thaobh, leis a' bpian a bhuail mé.

Airighim an bhróig seo do mo phianadh

→ amuigh

'Siad na doightheachaí an phian is measa amuigh, agus ní dhéantar truaighe a' bith do'n té 'mbíonn siad air.

→ airdín

Airighim pian in áirdín mo chúil, ach tháinig mé as (i.e as an tromfhásc nó'n troid, nó'n timpiste) saor go leor.

+

→ anam

Bhuail pian in mo thaobh mé, a's chrádh sí go h-anam mé.

TUILLEADH (1) ▼

Is cráidhte an rud iad na doightheachaí. Cuireann siad pian go h-anam ar dhuine.

→ anuas

Mara raibh an céad sáruighthe aige, bhí sé suas 's anuas leis, agus dheamhan pian ná tinneas a bhí air, gur bhuail tinneas a' bháis é.

→ araoid

B'fhearr dhuit pian in do bholg ná araoid a chuir ormsa

+

→ ardaigh

Tá'n phian árduighthe air.

TUILLEADH (2) ▼

Is gearr ó d'árduigh an phian air.

Má árduigheann an phian tada eile, cuirfe mé fios ar a' dochtúr.

→ feac 2

Ní fhéadaim mo chois a fheacadh chor ar bith le pianta. Dúirt an dochtúr liom a bheith dhá haclú, ach tá a scéal breá go leór. Dhá mbeadh mo phiansa air, ba bheag an aclú a dhéanfadh sé deirimse leat.

→ fiodrince

Bhuail mé mo lorga faoi chois an bhoird, agus chaith mé an lá ag fiodarinnce ar fud an urláir, ler chuir sí de phian orm

+

→ fionnórtas

Thug an méid sin fhéin fionnórtas dhó ón bpian = fóirínt, réidh an achair

TUILLEADH (1) ▼

Níl fionnuartas ná fóirínt le fáil ar an bpian in Ifreann. Má theigheann tú ann, tá tú ann, agus as ní thiocfaidh tú

pian (50+)