Foclóir Mháirtín Uí Chadhain: pian

+

→ faitíos

Má tá an phian ag cothú air fós, tá faitíos orm dó — is faitíos liom nach ndéanfaidh sé aon mhaith; go mbásóidh sé

TUILLEADH (1) ▼

Téirigh ag an dochtúr leis an taobh sin agat faitíos na timpiste. Deir tú go bhfuil an phian ag smearadh amach. Sin dea-chosúlacht. Deir siad má smearann an phian gur comhartha é nach bhfuil aon easna briste. Ach ní bheadh a fhios agat. Is fhearr a dhul roimhe in am

→ fág ag

Fágfaidh mise pian sa ngoile agat mura n-éirí tú as do chuid nathaíochta

→ fág i

D'fhága mise i bpian anois é. Níl a fhios aige sa mí-ádh cá bhfuil mé ag dul — tá sé ag déanamh imní dhó fios a fháil cá'il mé ag dul

→ fág

Níor fhága an phian sin mo chrioslaigh ó shin. Tá sí smeartha amach ar fud mo chnámh ar fad anois

+

→ fóir

An buidéal sin a thug an dochtúr dom thug sé fuairínt (fóirithint) bhreá dhom ar an bpian — fuarú, réidh an achair; lag sé an phian orm

TUILLEADH (3) ▼

An bhfuil tú ag fáil fóirín ar bith ar an bpian … is mór is fiú dhuit a dhuine bhoicht gur bhodhraigh an phian ghártha siúd a bhí ort inné. B'fhéidir go dtéaltódh sí i leaba a chéile le cúnamh dé

Chuir sé snáthaid ann. Uaidh sin amach ní raibh an phian chomh cráite air. Sin é an fhóirithint a fuair sé ón dochtúr

"'An bhfuil fionnuartas ná fóirithint le fáil agam ar an bpian,' adeir Oisín le Pádraig. Agus aríst dúirt sé: 'Dhá mba é toil do Thiarna é beagán fóirithinte d'anamnacha na bhFianna ón bpéin'"

→ ceal 1

Ní airím pian ná tinneas. 'Sé a bhfuil orm, cheal gan aon mhisneach a bheith agam corraí isteach ná amach.

→ cleite

"Dhá mba páipéar é an talamh glas, cleitiúchaí na n-éan a bheith ina bpeann; Clann Aoibhinn uilig a bheith ina gcléir: dúshlán a n-iomlán; An drullán is lú de phianta ifrinn a chur i gcéill" (Pádraig adúirt le Oisín)

→ colg

"Tharraingeoidís thríd an tlú gairmid é (an líon) lena ghairmid nó a scoitheadh, nó leis an mbarrach agus an colg a bhaint dhe. 'Sé a mbeadh fágtha ansin, an chois, gan colg ná barrach, agus í an-mhín. Deiridís go mbíodh leigheas pian bhoilg sa mbarrach. Ní bhaistfeadh an sagart fadó gan an bharrach, mar sa gcolg a rugadh Mac Dé" (Sliocht ó Sh. Ó Ch. ag cur síos ar an líon)

→ bealach

Níl pian ná tinneas air ach é ag giorrú an bhealaigh leis.

→ beo 1

Ní éasc beo é sin chor ar bith ach pianta fáis.

+

→ beo 2

Is cuma liom mo bheo nó mo mharbh, mura bhfaighe mé réidh an achair ón bpian seo.

TUILLEADH (4) ▼

Is cuma liom mo bheo nó mo mharbh — rud ar bith a chuirfeadh as pian mé!

Ní beo liom mo bheo ó bhuail an phian ghártha seo mé.

Dar mo choinsias, shaothraigh mise an mhéir sin. Scoilt an ionga go dtí an beo agus dheamhan foras ná suaimhneas a fuair mé uaithi in imeacht coicíse le pian.

Chuaigh an phian go beo ionam.

→ bhíogaíl

Cén sórt bhíogaíl atá ortsa. Má tá pian ort, ardaigh leat a chodladh.

→ bocht 1

Bíonn sé ag stróiceadh le pian ina láimh agus is suarach an t-ionadh dhó sin, arae is bocht an lot atá air.

→ breoiteacht

'Sé an chaoi a mbuaileann an galra sin thú ina bhreoiteacht, agus neartóidh sé ina phian ansin ort. Deirimse leat, gur deacair é sin a chur as do chrioslaigh.

→ breoite

Is fada an lá meath-thinn é sin. Níl pian ná tinneas air ach go bhfuil sé breoite ina dhiaidh sin.

→ aice 2

Tá sí lofa (an fhiacail) in aice pian a bheith inti.

+

→ aiféala

Ní bhodhróidh do chuid aiféala mo phian — adúirt duine leis an té a bhuail cniogaide air

TUILLEADH (1) ▼

Ní fhuaróidh mo phian le do chuidse aiféala — in Iar Chonnacht agus in iarthar Chonamara déarfaí mo chuidse talún srl. ach i gCois Fharraige mo chuid talúnsa.

→ buail suas

Tá mé buailte suas as na cosa ar fad le seal, ach dheamhan pian ná tinneas orm thairis sin — níl siúl an bhealaigh ionam ag mo chosa ach dheamhan mairg orm thairis sin.

→ buail síos

Níl pian ná tinneas air ach go bhfuil sé ag fuasaoid a thaoibh beagáinín. Ach tá sé buailte síos mar sin fhéin.

+

→ buail

Bhuail daigh bhoilg Séamaisín agus mhaithfeá do Dhia gan a bheith ag éisteacht leis agus é ag síonaíl le pian.

TUILLEADH (1) ▼

Cár bhuail an phian thú?

→ ainneoin

Bhí pian ghártha orm, agus ainneoin sin (.i. thar éis sin), ní dhearna mé a dhath éagaoineadh.

→ aire

Thug sé an-aire dhó fhéin ariamh, agus ní raibh pian ná tinneas air.

+

→ airigh

Cá n-airíonn tú an phian?

TUILLEADH (3) ▼

Ní airíonn sé pian ná tinneas, agus níl sé ar fónamh ina dhiaidh sin

D'airigh mé mar a bheadh snáthadaí dhá sá in mo thaobh leis an bpian a bhuail mé.

Airím an bhróig seo do mo phianadh

→ amuigh

'Siad na daitheachaí an phian is measa amuigh, agus ní dhéantar trua ar bith don té a mbíonn siad air.

→ airdín

Airím pian in airdín mo chúil, ach tháinig mé as (.i. as an tromásc, nó an troid, nó an timpiste) saor go leor.

+

→ anam

Bhuail pian in mo thaobh mé agus chráigh sí go hanam mé.

TUILLEADH (1) ▼

Is cráite an rud iad na daitheachaí. Cuireann siad pian go hanam ar dhuine.

→ anuas

Mura raibh an céad sáraithe aige, bhí sé suas is anuas leis, agus dheamhan pian ná tinneas a bhí air gur bhuail tinneas an bháis é.

→ araoid

B'fhearr dhuit pian in do bholg ná araoid a chur ormsa

+

→ ardaigh

Tá an phian ardaithe air.

TUILLEADH (2) ▼

Is gearr ó d'ardaigh an phian air.

Má ardaíonn an phian tada eile, cuirfidh mé fios ar an dochtúr.

→ feac 2

Ní fhéadaim mo chois a fheacadh chor ar bith le pianta. Dúirt an dochtúr liom a bheith dhá haclú, ach tá a scéal breá go leor. Dhá mbeadh mo phiansa air, ba bheag an aclú a dhéanfadh sé deirimse leat.

→ fiodrince

Bhuail mé mo lorga faoi chois an bhoird agus chaith mé an lá ag fiodrince ar fud an urláir ler chuir sí de phian orm

+

→ fionnórtas

Thug an méid sin fhéin fionnórtas dhó ón bpian — fóirithint, réidh an achair

TUILLEADH (1) ▼

Níl fionnuartas ná fóirithint le fáil ar an bpian in ifreann. Má théann tú ann, tá tú ann, agus as ní thiocfaidh tú

→ fuagra

Fuair sé a dhóthain d'fhuagra nuair a tháinig an phian ghártha sin ina thaobh. Ach bhí an iomarca sainte aige sa saol le luí. Tá aiféala anois air — fuair sé le n-inseacht go raibh an tinneas ag teacht

pian (50+)